Ô nhiễm không khí cướp đi 13 tỷ USD mỗi năm

Cục Biến đổi khí hậu và Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường vừa phối hợp với Trường Đại học VinUni tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Tác động của điện khí hóa giao thông tới giải quyết ô nhiễm không khí và thực hiện Đóng góp do Quốc gia tự quyết định (NDC) ở Việt Nam”.

Báo cáo trình bày tại hội thảo cũng nêu bật thực trạng ô nhiễm không khí đáng lo ngại tại Việt Nam. Việt Nam hiện xếp thứ hai trong khu vực ASEAN và thứ 22 trên toàn cầu về mức độ ô nhiễm không khí.

Riêng thủ đô Hà Nội được xếp hạng thứ 8 trong số các đô thị ô nhiễm nhất thế giới.

PGS-TS.Nguyễn Đình Thọ, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường tại sự kiện.

Mức độ bụi mịn PM2.5 tại Việt Nam trong năm 2023 đã tăng 9% so với giai đoạn trước dịch, cao gấp sáu lần so với ngưỡng khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Hậu quả là vô cùng nghiêm trọng, không chỉ đối với sức khỏe với các bệnh lý như đột quỵ, ung thư phổi và tim mạch mà còn ảnh hưởng tiêu cực tới kinh tế và môi trường.

Ngân hàng Thế giới ước tính Việt Nam thiệt hại khoảng 13 tỷ USD mỗi năm, tương đương 4% GDP, do ô nhiễm không khí, bao gồm chi phí y tế và năng suất lao động suy giảm. Đồng thời, lượng phát thải lớn từ giao thông cũng góp phần vào biến đổi khí hậu toàn cầu.

Báo cáo vừa công bố năm 2025 của Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường cho thấy ngành giao thông vận tải đã trở thành nguồn phát thải khí nhà kính lớn thứ hai tại Việt Nam, chỉ đứng sau ngành năng lượng công nghiệp.

Năm 2023, tổng lượng phát thải từ ngành giao thông đạt 39,3 triệu tấn CO₂, chiếm 11% tổng phát thải quốc gia, trong đó giao thông đường bộ chiếm tới 84% lượng phát thải CO₂ của toàn ngành.

Nếu không có các biện pháp can thiệp mạnh mẽ, lượng phát thải từ ngành giao thông vận tải có thể trở thành lực cản lớn cho mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam.

Ngoài việc phát thải khí nhà kính, giao thông còn là tác nhân chính gây ô nhiễm không khí tại các đô thị. Các chất ô nhiễm như bụi mịn PM2.5, khí NOx và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.

Nồng độ bụi mịn trong không khí vượt ngưỡng giới hạn trong phần lớn thời gian của năm đã làm tăng đáng kể nguy cơ mắc các bệnh hô hấp, tim mạch, và tạo áp lực lớn lên hệ thống y tế.

Báo cáo nghiên cứu đề xuất Việt Nam có thể nghiên cứu kinh nghiệm tín chỉ Tiêu chuẩn nhiên liệu carbon thấp (LCFS), tín chỉ xe điện kép (tín chỉ Hiệu suất tiêu thụ nhiên liệu trung bình của doanh nghiệp CAFE và tín chỉ Xe năng lượng mới NEV) của Carlifornia đã được áp dụng thành công trên toàn thế giới tại EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Canađa, Úc, New Zealand...

Ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu khẳng định, giải quyết ô nhiễm không khí đô thị và thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 chính là hai thách thức lớn mà Việt Nam đang đối mặt.

Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải, với mục tiêu đến năm 2050, 100% phương tiện giao thông cơ giới đường bộ tham gia giao thông phải chuyển đổi sang sử dụng điện hoặc năng lượng xanh.

Lĩnh vực giao thông vận tải hiện có 10 nhóm giải pháp giảm phát thải, trong đó ba nhóm biện pháp liên quan trực tiếp đến điện hóa phương tiện, bao gồm xe máy điện, ô tô điện và xe buýt điện được đánh giá là có thể giúp giảm khoảng 11,4 triệu tấn CO₂, tương đương 25% mục tiêu giảm phát thải của toàn ngành.

Do vậy, ông Nguyễn Tuấn Quang nhấn mạnh, điện khí hóa giao thông không chỉ giảm phát thải mà còn mang lại tiềm năng lớn về tín chỉ carbon, mở ra cơ hội tạo nguồn tài chính để tái đầu tư cho các hoạt động giao thông bền vững.

Hiện Việt Nam đang đàm phán hợp tác quốc tế về tín chỉ carbon trong khuôn khổ Điều 6 của Thỏa thuận Paris với các đối tác như Singapore, Hàn Quốc, Thụy Sĩ.

Tuy nhiên, để tận dụng được các lợi ích từ tín chỉ carbon, cần có cơ chế chính sách cụ thể, quy định rõ ràng và hệ thống đo lường minh bạch. Nếu không quản lý tốt, chẳng hạn như trong khâu tái chế pin xe điện hoặc kiểm soát ô nhiễm từ các hoạt động xây dựng đi kèm, hiệu quả tổng thể của các chính sách giảm phát thải có thể bị suy giảm đáng kể.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang tích cực phối hợp với các bộ, ngành để xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường carbon, nhằm tạo động lực kinh tế cho doanh nghiệp và người dân chuyển đổi sang phương tiện giao thông xanh.

Về công tác quản lý chất lượng không khí, ông Phạm Hồng Quân, đại diện Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, Bộ đang xây dựng và sẽ trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến năm 2045, cùng với Lộ trình kiểm soát khí thải phương tiện giao thông đường bộ.

Tháng 6/2025, Bộ đã ban hành các Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe ô tô tham gia giao thông, đồng thời đang xây dựng dự thảo Quy chuẩn Việt Nam về khí thải mô tô, xe máy. Bộ cũng đang phối hợp với Vingroup để xây dựng bản đồ số hóa và áp dụng công nghệ số trong quản lý chất lượng không khí, đồng thời nghiên cứu các giải pháp về xe điện và phát triển hạ tầng sạc.

Còn theo PGS-TS.Nguyễn Đình Thọ, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, Việt Nam đang đứng trước thời điểm then chốt để thúc đẩy mạnh mẽ quá trình giảm phát thải trong giao thông vận tải. Theo ông, việc hoàn thiện khung pháp lý là ưu tiên hàng đầu.

Theo ông Thọ, thị trường xe điện, đặc biệt là xe máy điện, đang phát triển nhanh chóng với sự tham gia ngày càng tích cực từ các doanh nghiệp trong nước như VinFast. Bên cạnh đó, Chính phủ Việt Nam cũng đã đưa ra những cam kết và mục tiêu cụ thể để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng và giao thông xanh.

Việc giảm ô nhiễm không khí không chỉ cải thiện sức khỏe cộng đồng mà còn mang lại lợi ích kinh tế dài hạn, góp phần thúc đẩy một nền kinh tế phát triển bền vững.

Tuy nhiên, ông Thọ cũng chỉ ra nhiều thách thức cần được giải quyết: Hạ tầng sạc điện công cộng vẫn còn thiếu hụt; nguồn cung điện hiện vẫn phụ thuộc lớn vào than đá, nếu không được chuyển đổi sang năng lượng tái tạo sẽ làm giảm hiệu quả môi trường của phương tiện điện; và chi phí đầu tư ban đầu cho xe điện và hệ thống hạ tầng liên quan vẫn còn cao so với phương tiện truyền thống.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, ô nhiễm không khí đang bào mòn sức khỏe cộng đồng, cướp đi sinh mạng của ít nhất 70.000 người Việt Nam mỗi năm và làm giảm tuổi thọ trung bình của Việt Nam.

Ô nhiễm không khí gây ra các bệnh về hô hấp, tim mạch, ung thư, và tác động tiêu cực đến các nhóm yếu thế nhất trong xã hội: trẻ em, người cao tuổi, và phụ nữ mang thai.

"Gánh nặng kinh tế mà ô nhiễm không khí gây ra cho quốc gia là vô cùng lớn, ước tính lên tới hơn 13 tỷ đô la Mỹ mỗi năm, tương đương 4% GDP. Con số này chưa bao gồm những chi phí khổng lồ để khắc phục hậu quả trong tương lai", TS. Nguyễn Tú Anh, chuyên gia kinh tế trưởng của Đại học VinUni đã phân tích giữa hai công cụ chính sách là trợ cấp trực tiếp và cơ chế định giá các-bon và đề xuất lộ trình phù hợp cho Việt Nam để vừa khuyến khích chuyển đổi xanh, vừa đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô.

D.Ngân