Mạng xã hội đang thu lợi đáng kể nhờ tổng hợp, liên kết nội dung báo chí

Phải chia sẻ doanh thu với cơ quan báo chí

Sáng 24/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.

Phát biểu tại phiên họp, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) nhìn nhận, quyền liên quan của cơ quan báo chí là một loại quyền đã được pháp luật nhiều nước cập nhật vào Luật Sở hữu trí tuệ. Điều này góp phần bảo đảm sự phát triển của báo chí trước sự cạnh tranh của các loại hình truyền thống mới, đặc biệt là truyền thông mạng xã hội.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu. Ảnh: Như Ý

Theo đại biểu, hiện nay, các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là các mạng xã hội có số lượng người dùng lớn đang thu lợi đáng kể nhờ hiển thị, tổng hợp, trích đoạn hoặc đặt liên kết nội dung báo chí. Tin tức đang trở thành tài nguyên để các nền tảng này tăng thời gian truy cập, quảng cáo và thậm chí là đạo tạo mô hình AI. Trong khi đó, cơ quan báo chí phải chịu chi phí sản xuất tin tức nhưng lại không được chia sẻ doanh thu tương xứng, dẫn đến nguồn thu của báo chí truyền thống suy giảm mạnh.

Việc không có quy định về quyền liên quan, báo chí thiếu cơ sở pháp lý để khởi kiện hoặc yêu cầu dỡ bỏ nội dung bị khai thác trái phép. Đại biểu cho hay, việc bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí là phù hợp với xu hướng phát triển của pháp luật về sở hữu trí tuệ trên thế giới...

Từ những lý do nêu trên, đại biểu đề nghị bổ sung ngay vào dự thảo luật các quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí, với các nội dung cụ thể như quy định quyền của cơ quan báo chí trong việc cho phép hoặc không cho phép sao chép, lưu trữ, tổng hợp khai thác tin tức báo chí, hoặc trích dẫn có tính hệ thống nhằm tạo dịch vụ cạnh tranh với báo chí…

“Đối với các doanh nghiệp thu lợi từ việc sử dụng nội dung báo chí trên các nền tảng số thì phải chia sẻ doanh thu với cơ quan báo chí trên cơ sở thương lượng giữa hai bên. Tuy nhiên, đi cùng với quyền này là những giới hạn như không áp dụng đối với việc trích dẫn ngắn phi thương mại nhằm phục vụ hoạt động nghiên cứu, giáo dục; đưa liên kết thuần túy mà không kèm theo đoạn trích đáng kể, khai thác vì mục đích nghiên cứu khoa học, không ảnh hưởng đến khai thác thương mại thông thường của báo chí”, ông Hiếu cho hay.

Quyền sở hữu trí tuệ với tác phẩm do AI tạo ra

Cũng tại phiên họp, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) cho biết, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị yêu cầu đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây là vấn đề được nhiều đại biểu nêu trong thảo luận tại tổ.

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa. Ảnh: Như Ý

Do đó, ông Nghĩa đề nghị ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các tác phẩm do AI tạo ra và áp dụng mô hình bảo vệ có điều kiện. Đồng thời, nhấn mạnh nguyên tắc sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi. Xác định rõ AI không phải là chủ thể quyền mà chủ thể quyền là con người, là người cuối cùng sử dụng/ vận hành AI, trừ trường hợp có thỏa thuận là người khác.

“Cách tiếp cận này không phủ nhận vai trò của AI nhưng vẫn giữ vững yêu cầu về tính nguyên gốc của sản phẩm và sự sáng tạo của con người”, ông Nghĩa nhận định.

Theo đó, đại biểu đề nghị xem xét bổ sung quy định: tác phẩm, sản phẩm do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra chỉ được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người trong quá trình hình thành, chỉnh sửa hoặc định hướng nội dung.

Đồng thời cần quy định quyền sở hữu, khai thác và trách nhiệm pháp lý đối với sản phẩm do trí tuệ nhân tạo tạo ra thuộc về tổ chức, cá nhân trực tiếp huấn luyện, vận hành tạo ra. Giao Chính phủ quy định chi tiết các nội dung nêu trên.

Bộ trưởng Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Như Ý

Tiếp thu, giải trình về sản phẩm do AI tạo ra, Bộ trưởng Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm của con người.

Nếu con người có đóng góp sáng tạo đáng kể (như ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, chỉnh sửa kết quả AI) thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế. Còn nếu con người đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp (ví dụ chỉ đưa ra yêu cầu ngữ cảnh) thì không phải tác giả, nhưng có quyền sử dụng và thương mại.

"Cơ bản các nước đang tiếp cận theo hướng này. Luật sẽ giao Chính phủ xác định mức độ sáng tạo của người dùng để có cơ chế bảo hộ phù hợp", ông Hùng nêu rõ.

Luân Dũng