Minh bạch nguồn gốc xuất xứ - 'chìa khóa' cho hệ thống phân phối bền vững

Nếu không kiểm soát tốt được xuất xứ hàng hóa, chuỗi cung ứng sẽ thiếu tin cậy

Ông Bùi Quang Hưng, Phó Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại cho biết, trước những thách thức ngày càng phức tạp từ cả thị trường trong nước và quốc tế, các yêu cầu mới như phát triển bền vững, giảm phát thải carbon, chuyển đổi xanh và số hóa thương mại đang trở thành tiêu chuẩn bắt buộc tại nhiều thị trường xuất khẩu. Doanh nghiệp Việt muốn giữ vững chỗ đứng và tiếp tục mở rộng thị phần quốc tế, không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phải chuyển mình nhanh chóng để thích ứng.

Minh bạch nguồn gốc xuất xứ hàng hóa chính là chìa khóa để xây dựng hệ thống phân phối hiện đại, bền vững.

Ở chiều ngược lại, thị trường nội địa với quy mô hơn 100 triệu dân đang là động lực tăng trưởng đáng kể. Tuy nhiên, theo ông Hưng, việc khai thác tiềm năng này vẫn chưa tương xứng, khi mối liên kết giữa sản xuất, phân phối và tiêu dùng còn rời rạc; hệ thống cung ứng trong nước vẫn dễ tổn thương trước các biến động từ bên ngoài.

"Trong bối cảnh đó, tăng cường liên kết thị trường chính là yếu tố then chốt để tạo sự liền mạch cho dòng chảy hàng hóa, giảm chi phí trung gian và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm", ông Hưng khẳng định và cho rằng, ổn định chuỗi cung ứng là nền tảng để doanh nghiệp duy trì hoạt động sản xuất liên tục, đáp ứng kịp thời nhu cầu trong và ngoài nước, cũng như xây dựng sức chống chịu vững chắc trước các cú sốc từ bên ngoài.

Về hệ thống phân phối trong nước, ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn cho rằng, hệ thống phân phối - "hệ thần kinh" của thị trường nội địa đang đứng trước thách thức lớn về minh bạch nguồn gốc hàng hóa. Dù hệ thống phân phối có vai trò kết nối chặt chẽ giữa sản xuất, lưu thông và tiêu dùng, nhưng nếu không kiểm soát tốt được xuất xứ hàng hóa, chuỗi cung ứng sẽ trở nên thiếu tin cậy và dễ tổn thương.

Số liệu từ lực lượng quản lý thị trường cho thấy, có tới 70% các vụ vi phạm về hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ xảy ra tại chợ truyền thống và các cửa hàng nhỏ lẻ. Theo ông, điều này đặt ra sự cấp thiết của việc áp dụng công nghệ để giải quyết vấn đề. "Ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc và chuyển đổi số là chìa khóa để xây dựng một hệ thống phân phối văn minh, hiện đại và tạo dựng niềm tin vững chắc với người tiêu dùng", Phó Cục trưởng nhận định.

Minh bạch là trung tâm, công nghệ là đòn bẩy

Trong khi đó, đến cuối năm 2024, cả nước ghi nhận có 8.274 chợ, 276 trung tâm thương mại và 1.293 siêu thị. Đáng chú ý, chợ hạng III vốn phân bố chủ yếu ở nông thôn, miền núi chiếm tỷ lệ áp đảo, dẫn đến sự mất cân đối trong hạ tầng, năng lực quản trị và chất lượng dịch vụ phân phối giữa các vùng miền. Bên cạnh đó, thương mại điện tử tăng tốc cũng kéo theo thách thức lớn về minh bạch nguồn gốc và công cuộc chống hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Ông Tuấn cho biết, trong năm 2024, lực lượng quản lý thị trường đã xử lý hơn 47.000 vụ vi phạm, và chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, con số này đã vượt mốc 15.000 vụ. Những con số "biết nói" này phản ánh sự cấp thiết phải chuẩn hóa và đẩy mạnh chuyển đổi số trong chuỗi cung ứng, đặc biệt là ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc nhằm bảo vệ người tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa nội địa.

Để minh bạch hóa thị trường hàng hóa, hành lang pháp lý đang từng bước được hoàn thiện theo hướng số hóa và minh bạch toàn diện. Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn cho rằng, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (sửa đổi) dự kiến có hiệu lực từ năm 2026 sẽ bổ sung các quy định bắt buộc về truy xuất nguồn gốc, hộ chiếu số sản phẩm (DPP) và yêu cầu công khai thông tin trên nền tảng số. Cùng với Thông tư 02/2024/TT-BKHCN và đề xuất nghị định mới về định danh - xác thực sản phẩm, khung pháp lý cho thị trường minh bạch đang ngày càng rõ nét và chặt chẽ hơn.

"Minh bạch là trung tâm, công nghệ là đòn bẩy, và liên thông dữ liệu là phương thức," ông Tuấn nhấn mạnh khi đề cập đến vai trò của chuyển đổi số trong lưu thông hàng hóa.

Bộ Công an cũng đã báo cáo, đề xuất xây dựng nghị định về định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa - một mảnh ghép quan trọng để hợp nhất định danh chủ thể - hàng hóa - giao dịch trong môi trường số. Đồng thời, chuẩn bị các thông tư chuyên ngành về truy xuất nguồn gốc hàng hóa và thực phẩm thuộc phạm vi quản lý, tạo hành lang triển khai đồng bộ theo đặc thù ngành hàng.

Ông Đỗ Hồng Trung, Phó Chánh văn phòng Ban Chỉ đạo quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả (Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia) cho rằng, cơ quan quản lý Nhà nước cần sớm triển khai giải pháp truy xuất nguồn gốc hàng hóa thông qua mã QR và công nghệ blockchain. Việc ứng dụng các công nghệ này sẽ giúp cả người tiêu dùng và lực lượng chức năng dễ dàng kiểm tra, giám sát thông tin sản phẩm trong toàn bộ chuỗi cung ứng - từ nguyên liệu đầu vào, quá trình sản xuất, vận chuyển đến khâu phân phối cuối cùng.

Lưu Hiệp