Mở đường đưa cây 'vàng xanh' về đồng đất xứ Thanh

Giống bơ Booth 7 và 034 được trồng tại thị trấn Vân Du (Thạch Thành).

Gieo mầm “vàng xanh”

Tại khu nhà lưới chuyên canh rộng 300m2 của Viện Nông nghiệp Thanh Hóa, 210 cây bơ mẹ thuộc hai giống Booth 7 và 034 sau 3 năm chăm sóc đã phát triển ổn định, sinh trưởng đồng đều, xanh mướt và ít sâu bệnh. Hiện nay, các cây đang bước vào vụ thu hoạch thứ hai, giai đoạn then chốt để đánh giá chất lượng quả và tiềm năng năng suất trước khi lựa chọn cây đầu dòng phục vụ sản xuất giống quy mô lớn.

Theo đánh giá, chất lượng quả bơ được ghi nhận ở mức xuất sắc. Thịt quả dày, ruột chắc; hương vị thơm, ngậy, dẻo, đúng với đặc trưng của giống bơ cao cấp. Đặc biệt, quả có kích thước lớn, đồng đều, tỷ lệ hạt nhỏ, đây là những tiêu chí quan trọng để phục vụ thị trường tiêu dùng và chế biến. Bên cạnh 210 cây mẹ, Viện Nông nghiệp Thanh Hóa đã triển khai mô hình sản xuất giống đạt quy mô 1.500 cây/giống/năm. Việc ứng dụng công nghệ trong nhà lưới giúp kiểm soát sâu bệnh tốt, nâng cao tỷ lệ ghép sống và đồng đều chất lượng cây con. Trong hai năm 2022, 2024, viện đã sản xuất được 9.067 cây ghép, trong đó có 7.283 cây đạt tiêu chuẩn xuất vườn (vượt 121% chỉ tiêu đề ra). Các cây này đã được phân phối đến nhiều mô hình ở Thường Xuân, Như Xuân, Thạch Thành, Hà Trung và TP Thanh Hóa.

Ngoài ra, việc duy trì chăm sóc vườn cây mẹ trong suốt 3 năm cũng cho thấy quyết tâm của Viện Nông nghiệp Thanh Hóa trong việc xây dựng hệ thống giống cây bài bản, có cơ sở khoa học rõ ràng. Không chỉ quan tâm đến các chỉ số sinh trưởng như chiều cao, đường kính thân, tán lá, mà chất lượng quả, yếu tố quyết định giá trị thương phẩm, cũng được theo dõi, phân tích kỹ lưỡng...

Tuy nhiên, một trong những trở ngại lớn hiện nay là vườn cây mẹ chưa được công nhận là “vườn đầu dòng”. Đây là điều kiện pháp lý cần thiết để được phép khai thác mắt ghép phục vụ sản xuất giống quy mô lớn. Trong khi đó, thị trường giống vẫn còn phụ thuộc vào nguồn nhập từ các tỉnh phía Nam, tiềm ẩn nhiều rủi ro về chất lượng. Do đó, việc sớm công nhận vườn đầu dòng sẽ mở đường cho một hệ sinh thái sản xuất giống bơ quy chuẩn ngay tại chỗ là điều kiện tiên quyết để phát triển vùng chuyên canh bền vững.

Kỳ vọng từ thực tiễn

Từ nền móng công nghệ được thiết lập bài bản, các mô hình trồng thương phẩm bơ Booth 7 và bơ 034 nhanh chóng đi vào thực tiễn và mang lại hiệu quả rõ rệt.

210 cây bơ mẹ thuộc hai giống Booth 7 và 034 vẫn được duy trì, chăm sóc, đánh giá, theo dõi tại Viện Nông nghiệp Thanh Hóa.

Tại xã Tân Bình, huyện Như Xuân, nơi có điều kiện địa hình đồi núi điển hình và đất canh tác còn nhiều hạn chế, mô hình trồng cây bơ Booth 7 và 034 đã được triển khai với tổng diện tích 4ha. Qua khảo sát thực tế, ban quản lý dự án đã lựa chọn hai hộ dân tiêu biểu để thực hiện mô hình là ông Đỗ Trung Hà (thôn Tân Thắng) và ông Vi Văn Thường (thôn Tân Lập). Cả hai hộ đều thuộc nhóm nông dân người dân tộc thiểu số có tinh thần chủ động, tích cực tham gia chuyển đổi cây trồng.

Trên diện tích này, hai giống bơ được bố trí trồng theo tỷ lệ 1:1 (mỗi giống 2ha). Tổng số cây giống được cấp là 2.020 cây, trong đó 1.600 cây được trồng trực tiếp và 420 cây sử dụng để tra dặm. Quá trình trồng được giám sát kỹ lưỡng từ khâu làm đất, đào hố đến chăm sóc sau trồng và phòng trừ sâu bệnh. Hiện nay, sau hơn 3 năm, cây phát triển ổn định, xanh tốt, có hiện tượng ra hoa bói ở một số cây, hứa hẹn vụ quả đầu tiên sẽ cho chất lượng như mong đợi.

Ông Hà chia sẻ: “Tôi từng trồng sắn, keo nhưng hiệu quả không cao. Khi biết đến mô hình trồng bơ, lại được cấp giống và tập huấn kỹ thuật, tôi rất phấn khởi. Nếu cây phát triển đúng như hướng dẫn, tôi tin đây là cây có thể giúp bà con nơi đây đổi đời”. Qua đánh giá sơ bộ cho thấy cây ít sâu bệnh, chịu hạn khá tốt, đặc biệt phù hợp với điều kiện đất dốc và tầng canh tác mỏng.

Không chỉ mang lại hy vọng về thu nhập, mô hình còn giúp phủ xanh đất trống, góp phần bảo vệ hệ sinh thái khu vực giáp ranh Khu Bảo tồn thiên nhiên Xuân Liên, nơi mà dự án đã thống nhất triển khai mở rộng thêm 1ha để tiếp tục theo dõi khả năng thích nghi của cây trong điều kiện rừng tự nhiên bán hoang hóa.

Tại huyện Thường Xuân, mô hình trồng bơ thương phẩm được giao cho HTX dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Thanh Xuân (xã Thanh Xuân) làm đầu mối thực hiện, trên diện tích 3ha đất đồi. HTX đã tiếp nhận 1.680 cây giống từ dự án, gồm 1.200 cây trồng chính thức và 480 cây dự phòng tra dặm. Cây bơ được bố trí đều giữa hai giống: 1,5ha bơ Booth 7 và 1,5ha bơ 034. Hiện các cây bơ sinh trưởng tốt, phân cành đều, ít sâu bệnh, tỷ lệ cây sống sau trồng cao. Một số cây đã cho thu hoạch lứa đầu tiên và hứa hẹn tiềm năng thương phẩm rõ rệt.

Chia sẻ về kết quả bước đầu sau hơn 3 năm thực hiện đề án, ThS Phạm Thị Lý, chủ nhiệm đề tài nhận định: “Chúng tôi hài lòng về hiệu quả khoa học và thực tiễn của đề án. Trong điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng miền núi Thanh Hóa, hai giống bơ Booth 7 và 034 đã thích nghi tốt, sinh trưởng mạnh, ra quả ổn định và chất lượng cao. Đây là những yếu tố rất quan trọng nếu muốn phát triển thành vùng sản xuất hàng hóa lâu dài”.

Cũng theo bà Lý, một trong những điểm đáng ghi nhận sau nghiệm thu dự án là tinh thần trách nhiệm và tâm huyết của đội ngũ cán bộ Viện Nông nghiệp Thanh Hóa. Dù đề án đã kết thúc và không còn nguồn kinh phí ngân sách Nhà nước cấp, viện vẫn tiếp tục duy trì chăm sóc, theo dõi và đánh giá toàn diện vườn cây mẹ với 210 cây giống gốc.

“Chúng tôi xác định rõ, đây không chỉ là nhiệm vụ ngắn hạn trong khuôn khổ một đề án, mà là nền móng cho chiến lược sản xuất giống bơ lâu dài. Vì vậy, việc tiếp tục quan sát sinh trưởng, theo dõi chất lượng quả, năng suất và khả năng thích nghi của từng giống sẽ được thực hiện nghiêm túc trong ít nhất 3 năm tới,” bà Lý nhấn mạnh.

Bà cũng cho biết thêm, những dữ liệu thu thập được trong giai đoạn hậu nghiệm thu sẽ là căn cứ khoa học để bình tuyển cây đầu dòng, từng bước hoàn thiện hồ sơ công nhận vườn đầu dòng - điều kiện quan trọng để chủ động sản xuất giống chất lượng cao tại chỗ, phục vụ nhu cầu phát triển bền vững vùng bơ miền núi Thanh Hóa.

Dù mới chỉ là giai đoạn khởi đầu, song những kết quả ban đầu của đề án bơ Booth 7 và 034 tại Thanh Hóa đã tạo dựng nền tảng vững chắc cho một hướng đi mới trong phát triển nông nghiệp miền núi. Từ vườn cây mẹ được đầu tư bài bản đến những hộ dân tận tâm chăm sóc cây, niềm tin vào một loại cây “vàng xanh” đang dần hình thành rõ nét. Nếu được tiếp sức bằng chính sách phù hợp và chiến lược phát triển dài hạn, cây bơ sẽ góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện sinh kế cho người dân và làm giàu bền vững cho những vùng đất còn nhiều tiềm năng chưa được đánh thức.

Bài và ảnh: Trần Hằng