Mở khóa thương mại số của ASEAN

Lộ trình triển khai Số định danh doanh nghiệp duy nhất ASEAN (UBIN) được thông qua vào đầu năm 2025 sẽ thúc đẩy kinh tế số trong ASEAN. (Nguồn: TTXVN)

Tổng Thư ký ASEAN, Tiến sĩ Kao Kim Hourn đã từng khẳng định cam kết của ASEAN trong vai trò dẫn dắt tiến trình chuyển đổi số rằng: “Kết nối số đã trở thành một hạ tầng kinh tế - xã hội thiết yếu. Sáng kiến UBIN phản ánh tầm nhìn này, giải quyết những rào cản kéo dài đối với thương mại xuyên biên giới và thúc đẩy niềm tin giữa các doanh nghiệp để có thể phát triển trong một nền kinh tế toàn cầu kết nối liền mạch và cạnh tranh".

Hãy hình dung một ASEAN được kết nối số toàn diện - nơi các doanh nghiệp giao thương xuyên biên giới trơn tru, dựa trên một hạ tầng số liên thông, có khả năng nhận diện và xác thực danh tính doanh nghiệp theo thời gian thực, từ đó tạo thuận lợi tối đa cho giao dịch. Lời hứa đó sẽ trở thành hiện thực khi Lộ trình triển khai Số định danh doanh nghiệp duy nhất ASEAN (UBIN) được thông qua vào đầu năm 2025.

TS. Lê Quang Lân, Vụ trưởng Vụ Hội nhập Thị trường, Ban Thư ký ASEAN. (Nguồn: Ban Thư ký ASEAN)

Với UBIN, các doanh nghiệp lớn và nhỏ có thể vận hành tự tin hơn, linh hoạt hơn, từ đó khai mở trọn vẹn tiềm năng kinh tế của ASEAN.

Nadhir Ashafiq, đồng sáng lập The Lorry, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng môi trường kinh doanh thống nhất trong ASEAN: “Từ góc nhìn của một doanh nhân trẻ, chúng tôi mong muốn việc cấp phép kinh doanh, thành lập doanh nghiệp và hài hòa hóa thủ tục trên toàn ASEAN dễ dàng hơn".

UBIN chính là hiện thân của tầm nhìn đó, mở đường cho một ASEAN nơi thương mại không còn rào cản và cơ hội đến với mọi doanh nghiệp.

Thúc đẩy chuyển đổi số của ASEAN

ASEAN nhận thấy tiềm năng to lớn của thương mại được kích hoạt bởi công nghệ số. Được thúc đẩy bởi việc thông qua Lộ trình Bandar Seri Begawan về chuyển đổi số nhằm tăng tốc phục hồi kinh tế ASEAN và hội nhập kinh tế số vào năm 2021, ASEAN đang từng bước “nhảy cóc” trong tiến trình chuyển đổi kinh tế số thông qua Hiệp định Khung Kinh tế Số ASEAN (DEFA), một thỏa thuận cấp khu vực đầu tiên thuộc lĩnh vực này và được khởi động tháng 9/2023.

Cũng trong năm 2023, với sự hỗ trợ của Chính phủ Australia thông qua Chương trình Aus4ASEAN Futures, ASEAN đã bắt đầu hành trình xây dựng tầm nhìn về một định danh số doanh nghiệp có khả năng liên thông và được công nhận trên toàn khu vực, thúc đẩy Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế ASEAN lần thứ 55 (tháng 8/2023) thông qua “Hướng dẫn đối sánh về Số định danh doanh nghiệp duy nhất (UBIN) tại ASEAN”, đồng thời giao nhiệm vụ triển khai sáng kiến UBIN tại tất cả các nước thành viên.

Với nhiệm vụ này, ASEAN tiếp tục bước đi tiếp theo hướng tới tầm nhìn UBIN bằng việc xây dựng Lộ trình triển khai, giúp các quốc gia thành viên xây dựng hệ thống định danh số doanh nghiệp có khả năng liên thông khu vực.

Tổng Thư ký ASEAN, Tiến sĩ Kao Kim Hourn nhấn mạnh về cam kết của ASEAN đối với chuyển đổi số rằng: “Kết nối số đã trở thành một hạ tầng kinh tế - xã hội thiết yếu. Sáng kiến UBIN phản ánh tầm nhìn này, giải quyết những rào cản kéo dài đối với thương mại xuyên biên giới và thúc đẩy niềm tin giữa các doanh nghiệp để có thể phát triển trong một nền kinh tế toàn cầu kết nối liền mạch và cạnh tranh".

Hệ thống số định danh doanh nghiệp duy nhất ASEAN

UBIN là một khuôn khổ cho phép các quốc gia ASEAN kết nối và liên thông với nhau - yếu tố then chốt để xây dựng hệ thống định danh doanh nghiệp tin cậy, phục vụ vận hành kinh doanh xuyên biên giới. Khuôn khổ này gồm 5 cấu phần cốt lõi:

Dữ liệu (Data): Đảm bảo chia sẻ thông tin chính xác và an toàn giữa các cơ quan đăng ký doanh nghiệp.

Công nghệ (Technology): Xây dựng hệ thống phi tập trung, có khả năng liên thông, cho phép xác thực theo thời gian thực và giao dịch xuyên biên giới an toàn.

Quản trị (Governance): Thiết lập cơ chế quản lý chung ở cấp khu vực và quốc gia để vận hành UBIN.

Quy định (Regulations): Đảm bảo UBIN phù hợp với khuôn khổ pháp lý hiện hành, bao gồm các quy định về bảo mật và quyền riêng tư tại các nước thành viên ASEAN.

Các yếu tố hỗ trợ (Enablers): Bao gồm các chương trình tăng cường năng lực nhằm bảo đảm triển khai trơn tru và phát triển bền vững.

Một phân tích của Tập đoàn Boston Consulting Group dự báo tác động kinh tế của việc triển khai UBIN là rất lớn, với giá trị có thể đạt từ 110 tỷ đến 300 tỷ USD, tương đương 10-25%, đóng góp vào tổng giá trị gia tăng mang lại cho kinh tế số ASEAN.

Động lực tăng trưởng gồm giá trị thương mại xuyên biên giới, chi phí giao dịch và dòng vốn FDI, hứa hẹn thúc đẩy kinh tế quốc gia và tăng cường thịnh vượng khu vực, định vị ASEAN như một "cường quốc" kinh tế toàn cầu.

Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế ASEAN lần thứ 57 trao đổi nhiều vấn đề liên quan đến kinh tế số. (Nguồn: TTXVN)

Thúc đẩy cơ hội tăng trưởng bình đẳng trong ASEAN

Tăng trưởng bao trùm là trọng tâm trong tầm nhìn hội nhập khu vực của ASEAN. Bằng việc tháo gỡ rào cản hệ thống và thúc đẩy tiếp cận cơ hội bình đẳng, UBIN có thể trao quyền cho các doanh nghiệp — đặc biệt là doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSMEs) và doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ — tham gia thương mại toàn cầu, qua đó tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế bao trùm.

MSMEs là trụ cột của kinh tế ASEAN, chiếm 97-99% doanh nghiệp và đóng góp khoảng 45% GDP ASEAN. Tuy nhiên, chỉ 18% trong số này tham gia xuất khẩu, một phần do gặp khó khăn trong tiếp cận thị trường quốc tế: thủ tục hải quan phức tạp, quy định nước ngoài khác biệt và thiếu niềm tin trong giao dịch xuyên biên giới.

UBIN hướng tới giải quyết các thách thức này thông qua những trường hợp ứng dụng giúp đơn giản hóa quy trình và hỗ trợ MSMEs tận dụng tối đa cơ hội của nền kinh tế số đang phát triển mạnh mẽ trong khu vực.

Các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ chịu ảnh hưởng bất cân xứng bởi thủ tục hành chính rườm rà, với khả năng duy trì kinh doanh phi chính thức cao hơn 31% do rào cản quy định. Dù thương mại điện tử mở ra cơ hội mới, họ vẫn đối mặt với các thách thức lớn như thiếu niềm tin từ người mua quốc tế, quy định không thống nhất và khó khăn khi mở rộng quy mô. UBIN có thể góp phần giải quyết các vấn đề này bằng cách đơn giản hóa thủ tục chính thức hóa doanh nghiệp và tuân thủ xuyên biên giới, giúp doanh nghiệp nữ dễ dàng tham gia thị trường khu vực và toàn cầu.

Một trong những điểm nổi bật của UBIN là việc giới thiệu định danh số doanh nghiệp được công nhận, nhằm tăng cường niềm tin và uy tín. Tại ASEAN, 70% doanh nghiệp nữ gặp khó khăn trong việc tiếp cận tín dụng và tài chính, trong khi khoảng cách giới trong tiếp cận dịch vụ tài chính vẫn ở mức 9%.

Một trong những trường hợp ứng dụng của UBIN đặt mục tiêu thu hẹp khoảng cách này bằng cách nâng cao khả năng tiếp cận tài chính thông qua tăng uy tín của doanh nghiệp, khiến họ dễ được các tổ chức tài chính công nhận hơn. Quy trình số hóa giúp đơn giản hóa tuân thủ và hồ sơ, giảm rào cản tiếp cận tài chính chính thức.

Lộ trình triển khai hướng tới thương mại số thống nhất

ASEAN được xây dựng trên tinh thần tôn trọng lẫn nhau và cam kết chung. Dựa trên các nguyên tắc đó, tầm nhìn UBIN dựa trên năm nguyên tắc chính: Chủ quyền & bao trùm, bảo đảm mỗi nước thành viên kiểm soát dữ liệu và quyền điều chỉnh; an ninh & khả năng chống chịu, sử dụng công nghệ nguồn mở có khả năng mở rộng; khả năng liên thông, cho phép trao đổi thông tin liền mạch; thiết kế tinh gọn, yêu cầu đầu tư tối thiểu và ít thay đổi quy định; tập trung thúc đẩy thương mại MSMEs, kết nối doanh nghiệp ASEAN với thị trường khu vực và quốc tế.

Điều này có nghĩa là không nước nào bị bỏ lại phía sau; mỗi nước thành viên đều có đủ công cụ và sự linh hoạt để tham gia đầy đủ vào sáng kiến chung của khu vực.

Lộ trình triển khai UBIN gồm năm mốc chính: Thiết lập trạm căn bản - xây dựng mô hình quản trị và đào tạo các bên liên quan; "leo dốc" - triển khai kỹ thuật bằng cách lựa chọn đối tác công nghệ và bảo đảm nguồn tài chính; "tạo đà" - triển khai các trường hợp sử dụng ưu tiên; "chạm vào độ cao" - triển khai theo giai đoạn các trường hợp sử dụng kỹ năng nâng cao như hợp đồng điện tử; "chinh phục đỉnh cao" - hoàn tất triển khai, đưa UBIN trở thành trụ cột niềm tin số trong khu vực.

Trong ngắn hạn, ASEAN dự kiến triển khai các hạng mục dễ áp dụng như “tra cứu doanh nghiệp” (Company Search) và “Dữ liệu như một dịch vụ” (Data as a Service), nhằm đơn giản hóa việc xác minh thông tin doanh nghiệp đã đăng ký.

Các ứng dụng này cho phép tra cứu tiêu chuẩn hóa thông tin doanh nghiệp trên toàn khu vực như tên công ty, mã định danh doanh nghiệp quốc gia, địa chỉ đăng ký nhằm hỗ trợ doanh nghiệp xác minh đối tác nhanh chóng, thân thiện, tăng cường niềm tin trong thương mại xuyên biên giới.

Về dài hạn, UBIN sẽ hỗ trợ xác thực an toàn các tài liệu thiết yếu dùng trong giao dịch hàng ngày, nhất là trong thương mại xuyên biên giới. UBIN sẽ trở thành hạ tầng số quan trọng của khu vực, cho phép trao đổi an toàn các tài liệu như hóa đơn, giấy phép thương mại, giấy phép hải quan… đảm bảo không bị can thiệp và được xác thực an toàn. Đổi mới này sẽ giúp MSMEs tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí, đồng thời tạo dựng môi trường kinh doanh an toàn hơn.

Sự ra đời của lộ trình triển khai UBIN mới chỉ là bước khởi đầu nhưng là cột mốc quan trọng đối với ASEAN trong hành trình tăng cường hội nhập và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế khu vực. Thông qua UBIN, ASEAN kỳ vọng mở ra những cơ hội mới cho doanh nghiệp ở mọi quy mô, hướng đến một tương lai nơi doanh nghiệp có thể phát triển trong một Cộng đồng ASEAN kết nối thực sự.

TS. Lê Quang Lân