Mở lại con đường cho phim nhà nước

“Mưa đỏ” và sau đó là “Tử chiến trên không” đã mở lại con đường cho dòng phim nhà nước, xóa bỏ định kiến, phim nhà nước làm chỉ để “cúng cụ” rồi “cất kho”.

Hợp tác công - tư mở đường cho phim nhà nước

Hơn 1 tháng chiếm spotlight trên thị trường điện ảnh và báo chí, “Mưa đỏ” đã làm nên kỷ lục của điện ảnh Việt, một bộ phim nhà nước đạt doanh thu gần 714 tỷ đồng. Phim được khán giả đón nhận nồng nhiệt và để lại nhiều cảm xúc cho người xem. Lần đầu tiên trong lịch sử, một bộ phim về đề tài chiến tranh (vốn bị mặc định là làm để “cúng cụ” và “cất kho”) đã cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường phòng vé và đạt doanh thu kỷ lục. Điều này minh chứng rằng, phim nhà nước, phim lịch sử vẫn rất hấp dẫn, được đông đảo khán giả quan tâm.

“Tử chiến trên không” - bộ phim của Điện ảnh CAND đang thu hút khán giả.

Sau kỷ lục của “Mưa đỏ”, bộ phim “Tử chiến trên không” của Điện ảnh Công an nhân dân (CAND) ra rạp cũng đạt doanh thu ấn tượng: 205 tỷ đồng, tính đến chiều 4/10. Doanh thu “khủng” cùng chất lượng của hai bộ phim được đánh giá cao đã mở ra những cơ hội mới cho dòng phim nhà nước vốn từ trước đến nay bị mặc định là kén khán giả và làm để cất kho. Vì sao “Mưa đỏ” và “Tử chiến trên không” – những bộ phim của Điện ảnh Quân đội nhân dân và Điện ảnh CAND lại đạt doanh thu cao, có hiệu ứng tốt trong lòng khán giả như vậy?

Thực tế, trước đây, chúng ta cũng đã từng có những hợp tác như vậy, theo mô hình hợp tác giữa nhà nước và tư nhân, gọi là hợp tác công tư. Đó là “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” và “Thạch Thảo”. Trong đó,“Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”có tổng mức sản xuất là 20 tỷ đồng (nhà nước đầu tư 70%), còn “Thạch Thảo” có kinh phí 15 tỷ đồng (nhà nước cũng đầu tư 70%). Phim lịch sử “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối”của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên (ra rạp tháng 4/2025) do Galaxy Media sản xuất - từng rất muốn có sự đóng góp từ ngân sách Nhà nước - nhưng sau cùng không thành công vì vướng mắc về thủ tục.

Cũng nhờ sự hợp tác công tư này mà những điểm nghẽn trong khâu phát hành và quảng bá phim được cái thiện. Nhà nước đầu tư tiền sản xuất còn khu vực tư nhân sẽ chịu trách nhiệm các hoạt động truyền thông, quảng cáo. Tư nhân linh hoạt trong vấn đề vốn đầu tư cho truyền thông - quảng cáo - một vấn đề rất quan trọng trong thời đại số hiện nay. Với “Mưa đỏ”, đơn vị sản xuất là Điện ảnh Quân đội nhân dân hợp tác phát hành với hãng Galaxy nhằm mở rộng kênh tiếp cận khán giả. Sự kết hợp này là một trong những yếu tố giúp tác phẩm trở thành phim Việt ăn khách nhất phòng vé.

“Tử chiến trên không” đánh dấu sự trở lại của Điện ảnh CAND đối với phim chiếu rạp sau 30 năm - một thương hiệu điện ảnh từng có nhiều tác phẩm để đời. Lấy cảm hứng từ câu chuyện có thật và cũng là chiến công đầu tiên của lực lượng tiền thân của an ninh trên không thuộc lực lượng CAND hiện nay, “Tử chiến trên không” càng ý nghĩa hơn khi mắt vào dịp kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống CAND – một dấu mốc rất quan trọng của lực lượng CAND. Đây cũng là bộ phim hợp tác giữa Điện ảnh CAND và Galaxy.

Phim nhà nước nếu không tháo gỡ những rào cản sẽ rất khó tiếp cận khán giả. Trước đây, hiện tượng “Đào, phở và piano” ra rạp và tạo nên hiện tượng cháy vé đã khiến các nhà làm phim lúng túng trong khâu phát hành do những quy định của phim Nhà nước đặt hàng.

Phim Nhà nước, do 100% vốn nhà nước chủ yếu được sản xuất với mục đích tuyên truyền, vào các dịp kỷ niệm, không có cơ chế phát hành theo định mức ăn chia phần trăm với các rạp. Trong khi đó, hệ thống rạp ở Việt Nam hiện tại chủ yếu nằm trong tay các hãng phát hành như CGV, Galaxy… Vì vướng mắc cơ chế nên “Đào, phở và piano” chỉ đạt doanh thu 20 tỷ. Đó cũng là thành công đầu tiên của phim Nhà nước đặt hàng khi mang ra chiếu rạp.

Từ câu chuyện của “Mưa đỏ”, ông Đặng Trần Cường khẳng định, sự hợp tác giữa Điện ảnh Quân đội nhân dân và đơn vị phát hành là minh chứng điển hình cho mô hình phối hợp công - tư trong điện ảnh, không chỉ đưa bộ phim đến với khán giả qua hệ thống rạp chiếu thương mại mà còn rộng đường trở thành tác phẩm “bom tấn” trong lịch sử điện ảnh Việt Nam. Sự hợp tác này mang tính hỗ trợ, bổ sung và không làm thay đổi bản chất của “Mưa đỏ”, vốn là một bộ phim được Nhà nước đặt hàng. Cách làm này cũng cho thấy sự chủ động, linh hoạt trong việc gắn kết giữa nhiệm vụ chính trị và nhu cầu thưởng thức điện ảnh của xã hội, phù hợp với định hướng chung về xã hội hóa và nâng cao hiệu quả phổ biến phim phục vụ công chúng.

Khi một bộ phim được chiếu rộng rãi, cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường, nhận được những đánh giá khen ngợi từ khán giả thì sức lan tỏa của bộ phim sẽ lớn hơn rất nhiều những cuộc tuyên truyền hay chiếu miễn phí. Phim Nhà nước với sự hợp tác công – tư sẽ góp phần phá bỏ những rào cản mặc định “phim đặt hàng” với cách phát hành khép kín. Những bộ phim nay có thể hòa nhập với dòng chảy chung của thị trường, từ đó tăng cường sức hút, nâng cao tính hấp dẫn và tạo sự quan tâm tự nhiên từ khán giả.

Cốt lõi vẫn là chất lượng phim

Tuy nhiên, vấn đề mấu chốt của một tác phẩm vẫn là nội dung và tư duy của các nhà làm phim. “Mưa đỏ” nếu chỉ ca ngợi một chiều, thiếu những góc nhìn sâu sắc về cuộc chiến ở Quảng Trị chắc chắn sẽ không thu hút khán giả đến thế. Điều cốt lõi của một dự án dù là phim Nhà nước hay là phim tư nhân là câu chuyện, kịch bản, tư duy cởi mở đa chiều của các nhà làm phim. Và điều không thể thiếu là sự “cởi trói” từ chính các nhà kiểm duyệt phim.

Phim "Mưa đỏ" đã lập kỷ lục doanh thu phòng vé với hơn 714 tỷ đồng.

Theo đạo diễn, NSND Thanh Vân, khán giả không quan tâm là phim nhà nước hay tư nhân mà bộ phim có thực sự hấp dẫn, chạm đến trái tim họ hay không bởi: "Công chúng không phân biệt phim Nhà nước hay phim tư nhân, phim chính trị hay phim thị trường; điều duy nhất họ quan tâm là phim hay. Chất lượng phim tốt mới là nền tảng vững chắc để quảng bá và tạo ra doanh thu. Một tác phẩm không chất lượng, dù được PR rầm rộ đến đâu cũng khó đứng vững trên thị trường. Mấu chốt là chất lượng phim, phim tốt thì mới quảng bá phát hành tốt được”.

Đạo diễn Thanh Vân nhấn mạnh, điều quan trọng khi làm phim về đề tài lịch sử, chiến tranh là vốn đầu tư, kỹ thuật làm phim hiện đại và sự cởi mở trong tư duy để có thể tạo ra những tác phẩm lay động lòng người.

Đồng quan điểm, nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã cho rằng phim Nhà nước muốn đến được với công chúng cần đặt chất lượng phim lên đầu. "Trước hết các phim nhà nước phải là phim hay. Mà muốn thế, quy trình xét duyệt và vận động sáng tác phải khác đi. Các cuộc vận động sáng tác phải mở rộng hơn, có chiều sâu hơn... đồng thời việc xét duyệt phải khắt khe hơn từ khâu kịch bản đến xét duyệt nguồn kinh phí sản xuất và năng lực quản trị dự án.

Phim không hay đừng nói đến việc ép rạp phải duy trì suất chiếu", nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã nêu. Khi có một tác phẩm tốt, các nhà làm phim mới tính đến phương án hợp tác sản xuất trên nguyên tắc đôi bên cùng có lợi. Vì thế, chúng ta cần một cơ chế minh bạch, tạo điều kiện cho các nhà sản xuất, phát hành tư nhân thì họ mới có thể bắt tay hợp tác đưa phim nhà nước ra rạp.

"Đối với dòng phim lịch sử, nhà làm phim cần có góc nhìn cởi mở hơn từ khâu chọn kịch bản, để các dự án phim lịch sử có góc nhìn đa chiều, nhân văn, thoát khỏi nhiệm vụ tuyên truyền khô cứng và áp lực của kinh phí sản xuất bọt bèo. Phải cởi mở từ góc nhìn để tạo nên các tác phẩm có giá trị, từ đó mới có thể thu hút được nhà đầu tư làm nên những bộ phim hay. Bởi phim không hay, không đến với đông đảo khán giả thì giá trị tuyên truyền, giáo dục cũng vô nghĩa”, nhà phê bình Thiên Sơn nhận định.

Hiện nay, dự thảo Nghị định về phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị vẫn đang trong quá trình xây dựng, lấy ý kiến góp ý để hoàn thiện. PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, khẳng định việc Chính phủ ban hành nghị định quy định về phát hành và phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị, tư tưởng, lịch sử sẽ tháo gỡ nhiều nút thắt.

"Nghị định này nếu được thực thi hiệu quả sẽ giúp dòng phim cách mạng, phim lịch sử, phim do Nhà nước đặt hàng không còn bị 'trói chân' trong phạm vi tuyên truyền nội bộ, mà có thể ra rạp đường hoàng, đến với đông đảo công chúng. Khi khán giả được tiếp cận những tác phẩm chất lượng, vừa hấp dẫn vừa mang giá trị tư tưởng, phim chính luận - lịch sử sẽ có đời sống mới, bền vững hơn", PGS.TS Bùi Hoài Sơn khẳng định.

Việt Linh