Một dấu mốc lập hiến – một bước tiến cải cách

Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013

Sáng 16/6/2025, với 100% số đại biểu có mặt tán thành, Quốc hội khóa XV đã chính thức thông qua Nghị quyết về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013.

Khác với các lần sửa đổi Hiến pháp trước đây – vốn thường diễn ra trong bối cảnh chuyển đổi mô hình nhà nước, tái cấu trúc hệ thống chính trị hoặc mở rộng phạm vi quyền lực của các thiết chế – lần sửa đổi này phản ánh một chuyển động hoàn toàn mới trong tư duy lập hiến: Lấy hiệu quả quản trị làm trung tâm, lấy cải cách hành chính làm động lực.

Đây là một bước tiến nhằm hoàn thiện thể chế theo hướng hiện đại, linh hoạt và phục vụ tốt hơn cho người dân. Hiến pháp – từ chỗ từng được nhìn nhận như ranh giới của cải cách – nay trở thành chính nền tảng tạo lực, tạo thế cho đổi mới. Một cuộc "cập nhật hiến định" mang tính chủ động, có tính toán chiến lược, và phản ánh khát vọng vươn mình của một quốc gia đang trên đường kiến tạo mô hình quản trị mới, hiệu quả và minh bạch hơn.

Những nội dung cải cách mang tính đột phá

Nghị quyết của Quốc hội chỉ sửa đổi 5 trong số 120 điều khoản của Hiến pháp năm 2013 – một con số khiêm tốn về lượng, nhưng mang sức nặng đột phá về chất. Đây là những điều chỉnh có tính chất nền móng, mở đường cho cải cách hành chính sâu rộng và thiết lập mô hình chính quyền địa phương hiện đại, hiệu quả hơn.

Điều 9 và Điều 10 được sửa đổi để làm rõ hơn vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị – xã hội. Không chỉ là nơi tập hợp, phản biện và giám sát, các tổ chức này còn được khẳng định là cầu nối thiết yếu giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân – góp phần mở rộng dân chủ và củng cố nền tảng chính trị – xã hội của quốc gia.

Khoản 1 Điều 84 được điều chỉnh theo hướng linh hoạt, cho phép Quốc hội và các cơ quan có thẩm quyền chỉ định lâm thời một số chức danh trong Hội đồng nhân dân ở các địa phương mới sắp xếp, đặc biệt là ở những nơi chưa kịp tổ chức bầu cử. Đây là giải pháp kịp thời để đảm bảo quản lý nhà nước không bị gián đoạn trong giai đoạn chuyển tiếp.

Điều 110 và Điều 111 là trọng tâm của đợt sửa đổi: Chính thức xác lập mô hình chính quyền địa phương hai cấp – tỉnh và xã – thay vì ba cấp như trước đây. Cấp huyện bị bãi bỏ như một cấp chính quyền, tạo điều kiện để phân quyền mạnh hơn cho cấp cơ sở và giảm tầng nấc trung gian.

Cùng với đó, các đơn vị hành chính cấp phường tại những đô thị lớn như Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng cũng sẽ được tổ chức đầy đủ Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, thay vì không có HĐND như trong mô hình thí điểm trước đây. Sự thay đổi này thể hiện bước điều chỉnh chính sách quan trọng, bảo đảm tính đại diện và giám sát của nhân dân trong bộ máy chính quyền ở đô thị.

Điều đáng lưu ý là: Những sửa đổi Hiến pháp lần này không bắt nguồn từ một cuộc khủng hoảng thể chế hay áp lực chính trị, mà xuất phát từ yêu cầu thực tiễn và khát vọng cải cách. Đây là thành quả của một quá trình lắng nghe, tham vấn sâu rộng với hơn 280 triệu lượt ý kiến đóng góp của các tầng lớp nhân dân, chuyên gia và cán bộ, thể hiện sự đồng thuận cao trong toàn xã hội về nhu cầu đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương.

Ý nghĩa lịch sử và chiến lược của một nghị quyết hiến định

1. Chuyển động lớn trong tư duy lập hiến

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến nước ta, Hiến pháp được sửa đổi để tạo điều kiện cho cải cách hành chính. Trước đây, những thay đổi thường đến từ khủng hoảng thể chế hoặc chuyển đổi mô hình nhà nước. Lần này, sửa Hiến pháp bắt nguồn từ nhu cầu nâng cao hiệu quả quản trị và tinh gọn bộ máy. Tư duy lập hiến đã dịch chuyển mạnh mẽ: Từ việc "phòng thủ quyền lực" sang "thiết kế vì hiệu quả".

2. Nền tảng hiến định cho cải cách hành chính triệt để

Nghị quyết đã hợp pháp hóa mô hình chính quyền địa phương hai cấp – điều kiện tiên quyết để triển khai đồng bộ các phương án sáp nhập đơn vị hành chính, tinh giản biên chế và tổ chức lại bộ máy. Đây là sự đảm bảo pháp lý cao nhất, giúp tháo gỡ những "vướng mắc hiến định" vốn cản trở cải cách trong nhiều năm qua. Từ ngày 1/7/2025, các tỉnh, thành phố sẽ chính thức vận hành bộ máy mới theo mô hình này – một bước ngoặt về quản trị công vụ.

3. Nâng tầm vai trò của nhân dân và các tổ chức đại diện

Việc làm rõ vị trí, chức năng của Mặt trận và các tổ chức thành viên trong Hiến pháp không chỉ là khẳng định lại nguyên lý chính trị, mà còn là sự thừa nhận thực tế: Trong một xã hội hiện đại, không thể thiếu tiếng nói độc lập và phản biện từ các tổ chức đại diện. Đây là bước tiến về mặt dân chủ, làm giàu thêm nội hàm của khái niệm "Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân".

Thách thức song hành và lời giải căn cơ

Không có cải cách thể chế nào là dễ dàng – nhất là khi nó đụng đến cấu trúc quyền lực đã tồn tại lâu đời. Việc bãi bỏ cấp huyện đặt ra yêu cầu cấp bách phải thiết kế lại toàn bộ chuỗi vận hành quản trị, mà trung tâm là chuyển giao thẩm quyền một cách thông minh, có kiểm soát và có chuẩn bị.

Trọng tâm thách thức chính là ở cấp xã. Khi phần lớn quyền lực quản lý nhà nước được chuyển từ cấp huyện xuống, cấp xã không chỉ phải gánh thêm trách nhiệm, mà còn phải "lớn lên" về năng lực – từ con người, tổ chức đến quy trình. Nếu không được phân bổ nhân lực đúng mức và đào tạo bài bản, nguy cơ quá tải và nghẽn mạch quản trị ngay ở cấp cơ sở là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Một cải cách quy mô như vậy không thể thành công nếu thiếu sự phối hợp đồng bộ và quyết liệt giữa các cấp: Quốc hội phải giám sát hiệu quả, Chính phủ cần chỉ đạo thống nhất và linh hoạt, chính quyền địa phương phải chủ động vào cuộc, và nhân dân phải được thông tin đầy đủ để ủng hộ, đồng hành. Từng mắt xích đều phải chuyển động cùng một nhịp, trên cùng một bản thiết kế cải cách, đi cùng hướng.

Giải pháp căn cơ nhất vẫn là: lấy người dân làm trung tâm của cải cách – không phải bằng khẩu hiệu, mà bằng hành động. Phải chứng minh cho người dân thấy rằng: bộ máy mới không chỉ nhỏ gọn hơn, mà phục vụ tốt hơn; không chỉ tiết kiệm ngân sách, mà tôn trọng và bảo vệ họ nhiều hơn; không chỉ thay đổi cơ cấu, mà cải thiện chất lượng sống, thủ tục hành chính và cơ hội phát triển. Khi người dân thấy mình được đặt vào trung tâm, họ sẽ trở thành lực đẩy mạnh mẽ nhất cho mọi nỗ lực đổi thay.

Một bước tiến bản lĩnh mở đường cho tương lai

Nghị quyết sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2025 là biểu hiện rõ nét của bản lĩnh chính trị và tầm nhìn cải cách dài hạn. Không chỉ điều chỉnh kỹ thuật, đây là cú hích thể chế mang tính chiến lược – nhằm kiến tạo một mô hình quản trị hiện đại, hiệu quả và gần dân hơn.

Việc sửa đổi lần này thể hiện một cách tiếp cận mới: cải cách từ nền tảng, không ồn ào nhưng vững chắc và đi thẳng vào cốt lõi của cơ chế vận hành nền hành chính quốc gia.

Từ dấu mốc này, chúng ta bước vào một chặng đường mới: kiến tạo một nền quản trị vì dân, một bộ máy công quyền phụng sự và một quốc gia tự tin tiến bước bằng chính năng lực tự cải cách của mình. Đó là tinh thần của một Việt Nam tiếp tục đổi mới, lắng nghe lòng dân, tháo bỏ những rào cản cũ và dũng cảm mở lối đi lên trong kỷ nguyên vươn mình.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng