Một số nội dung cần chú ý về Điều lệ Đảng

Một là, về nguyên tắc tập trung dân chủ

Khoản 5, Điều 9, Điều lệ Đảng hiện hành có quy định: “Nghị quyết của các cơ quan lãnh đạo của Đảng chỉ có giá trị thi hành khi có hơn một nửa số thành viên trong cơ quan đó tán thành”.

Tuy nhiên trong thực tế, chúng ta đều biết rằng có những nội dung cần phải có trên 2/3 tổng số thành viên tán thành. Vì vậy, đề nghị sửa nội dung này thành: “Nghị quyết của các cơ quan lãnh đạo của Đảng chỉ có giá trị thi hành khi ít nhất có hơn một nửa số thành viên của tổ chức đó tán thành”.

Như vậy: đề nghị thêm “ít nhất” để đảm bảo chặt chẽ. Hai là thay từ “cơ quan” bằng tổ chức vì “tổ chức” rộng hơn cơ quan. Chẳng hạn Ủy ban Kiểm tra là tổ chức rộng hơn cơ quan. Thành viên Hội đồng thi đua khen thưởng khối Đảng rộng hơn cơ quan được giao phụ trách.

Trước hết, cần ban hành các hướng dẫn cụ thể về thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Đảng. Ngoài Điều 9, Điều lệ Đảng hiện hành quy định về nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng thì hiện nay các quy định về nội dung này được hướng dẫn tại Điều 9, Quy định 294-QĐ/TW, ngày 26-5-2025 của Ban Chấp hành Trung ương quy định thi hành Điều lệ Đảng.

Trong tất cả các quy định của Đảng hiện nay dù trực tiếp hay gián tiếp cũng đều có các nội dung liên quan đến việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Thế nhưng trong thực tế có những quy định đã làm hạn chế việc thực hiện nguyên tắc này. Chẳng hạn về bầu cử trong Đảng hiện nay đang được thực hiện theo Quyết định 190-QĐ/TW ngày 10-10-2024 của Ban Chấp hành Trung ương “Về Quy chế bầu cử trong Đảng” và Hướng dẫn số 04-HD/TW, ngày 31-12-2024 của Ban Bí thư hướng dẫn “Một số vấn đề cụ thể thực hiện Quy chế bầu cử trong Đảng”. Theo đó, Khoản 3, Điều 10, Quyết định 190-QĐ/TW quy định: “Người đề cử nhân sự tham gia cấp ủy tại đại hội phải chịu trách nhiệm trước đại hội về tiêu chuẩn, điều kiện tham gia cấp ủy của người mà mình đề cử. Sau đại hội, nếu xác minh người được đề cử không đủ tiêu chuẩn, điều kiện theo quy định thì tùy theo mức độ vi phạm, người đề cử sẽ bị xem xét xử lý theo quy định của Đảng”. Hẳn nhiên khi đề cử một ai đó, người đề cử chắc phải cùng sinh hoạt đảng, có hiểu biết nhất định về người mà mình giới thiệu. Song có những vấn đề của người được đề cử, bản thân người đề cử cũng không thể biết. Chẳng hạn những nội dung về bảo vệ chính trị nội bộ, người đề cử chắc chắn sẽ không có thông tin của người mà mình đề cử. Theo Quy định về bảo vệ chính trị nội bộ của Đảng thì những vấn đề thuộc về chính trị nội bộ chỉ được quy định thuộc thẩm quyền cấp ủy nào đó mới có quyền thẩm tra, xác minh và kết luận. Do đó, nếu quy định người giới thiệu phải chịu trách nhiệm khi người được giới thiệu không đảm bảo tiêu chuẩn sẽ kìm hãm dân chủ trong bầu cử bởi để đảm bảo an toàn cho bản thân, sẽ rất hiếm người dám đề cử thêm một ai ngoài danh sách do cấp ủy đã lựa chọn. Đây chỉ là một trong số những quy định có những hạn chế về việc thực dân chủ trong Đảng. Có lẽ, cần có một cuộc rà soát tổng thể để các quy định được ban hành vừa không chồng chéo, vừa đảm bảo phát huy dân chủ trong Đảng.

Hai là, về số lượng đảng viên của chi bộ

Theo quy định hiện nay, chi bộ có từ 3 đến dưới 30 đảng viên. Việc giới hạn số lượng đảng viên của chi bộ dưới 30 người theo quy định tại Điều 21 của Điều lệ Đảng là chưa phù hợp đối với chi bộ, nhất là trong bối cảnh hiện nay. Tất nhiên, các quy định hướng dẫn thi hành Điều lệ Đảng đều có để mở là với những chi bộ có số lượng đảng viên từ 30 trở lên thì phải xin phép và được sự chấp thuận của đảng ủy cấp trên. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng với bối cảnh sắp xếp bộ máy hệ thống chính trị hiện nay, với đặc thù của thời kỳ mới, với số lượng đảng viên không ngừng tăng cao, nhất là trong mỗi chi bộ thì cần có sự điều chỉnh nội dung này.

Cũng vậy, cần nghiên cứu, đề xuất sửa đổi Khoản 4, Điều 24, Điều lệ Đảng “Chi bộ có dưới chín đảng viên chính thức, bầu bí thư chi bộ; nếu cần, bầu phó bí thư” theo hướng tất cả các chi bộ đều được bầu 1 phó bí thư nhằm đảm bảo duy trì hoạt động của chi bộ khi bí thư chi bộ vắng mặt hoặc trong thời gian kiện toàn bí thư chi bộ.

Ba là, về phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng

Hiện nay, khi nói về xây dựng Đảng là nói về phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng (Cương lĩnh 2011 quy định về phương thức lãnh đạo của Đảng: “Đảng lãnh đạo bằng cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn; bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra, giám sát và bằng hành động gương mẫu của đảng viên”. Đề nghị đưa nội dung này rõ ràng trong Điều lệ Đảng và sau này các văn bản của Đảng cần thống nhất viết theo đúng quy định.

Hiện nay khi nói về xây dựng Đảng, chúng ta thường nói và viết là “xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, tổ chức, đạo đức và cán bộ”. Thực ra đây chỉ là cách nói quen thuộc lâu dần thành nếp. Theo chúng tôi, cần phải sắp xếp lại là “xây dựng Đảng về tư tưởng, chính trị, tổ chức, đạo đức và cán bộ”. Tức là đưa tư tưởng lên đầu. Vì sao như vậy? Vì tư tưởng có ngoại diện rộng hơn chính trị. Trong tiếng Việt, từ có ngoại diện rộng sẽ đứng trước. Đối với Đảng, tư tưởng, hệ tư tưởng là nền tảng.

Bốn là, một số nội dung khác

Cần nêu ra khái niệm và nội hàm về “Tổ chức cơ sở đảng” và “Tổ chức đảng ở cơ sở” thật rõ ràng, tường minh. Nên chăng cần quy định là Đảng Cộng sản Việt Nam được tổ chức từ Trung ương đến chi bộ.

Trước đây, việc kết nạp Đảng (Điều 4, Điều lệ Đảng hiện hành) có quy định về trách nhiệm của ban thường vụ cấp ủy cấp trên trực tiếp của tổ chức cơ sở đảng, hiện nay khi cấp huyện đã không còn, chắc chắn nội dung này sẽ phải sửa đổi.

Khoản 3, Điều 10 quy định “Cấp ủy cấp trên trực tiếp quyết định lập hoặc giải thể đảng bộ, chi bộ trực thuộc” cũng cần quy định rõ ràng hơn.

Chương IV quy định về “Cơ quan lãnh đạo của Đảng ở các cấp địa phương” chắc chắn cũng phải sửa đổi để đồng bộ, nhất là Điều 18, Điều 20.

Khoản 4, Điều 27 quy định “Đảng ủy quân sự tỉnh, thành, huyện, quận, thị xã” cũng phải sửa đổi để phù hợp hơn. Khoản 2, Điều 29 “Đảng ủy công an tỉnh, thành, huyện, quận, thị xã do đại hội đảng bộ cùng cấp bầu” cũng phải sửa đổi vì đã bỏ công an cấp huyện.

Các nội dung về kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng cũng phải sửa đổi, nhất là những nội dung quy định thẩm quyền của cấp ủy, ban thường vụ, ủy ban kiểm tra cấp huyện, nhất là các nội dung quy định tại Điều 36.

Những quy định về đảng đoàn, Ban Cán sự Đảng quy định trong Điều lệ Đảng hiện hành cũng cần phải sửa đổi, vì đã thực hiện kết thúc loại hình này. Khoản 2, Điều 44: “Cấp ủy đảng lãnh đạo trực tiếp tổ chức đoàn cùng cấp” cũng phải sửa đổi, vì hiện nay cấp ủy không lãnh đạo trực tiếp”.

Vũ Trung Kiên (Học viện Chính trị khu vực II)