Vì sao ngọn núi ở Đà Nẵng sạt lở kinh hoàng dù trời nắng ráo?

Sạt lở giữa trời nắng ráo là rất hiếm gặp

Ngày 15/11, nhóm nghiên cứu do GS.TS Đỗ Minh Đức - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội phụ trách, vừa đưa ra những lý giải sơ bộ về vụ sạt lở núi kinh hoàng xảy ra ở thôn Pứt, xã Hùng Sơn, TP Đà Nẵng khiến 3 người nghi bị vùi lấp.

Theo nhóm chuyên gia, nguyên nhân dẫn đến sạt lở chính là tính lưu biến (nôm na là biến dạng diễn ra liên tục theo thời gian) của đất, mà trong trường hợp cụ thể này là sét phong hóa có bề dày lớn và tính dẻo rất cao.

Sạt lở nghiêm trọng ở Đà Nẵng giữa trời nắng ráo.

Khoảng 9 giờ 30 phút ngày 14, khu vực/11 đầu nguồn cách đập dâng nước của người dân và Đồn Biên phòng Ga Ry khoảng 250m thuộc thôn Pứt, xã Hùng Sơn, TP. Đà Nẵng xảy ra vụ sạt lở đất quy mô lớn, vùi lấp nhiều khu vực, gây tắc tuyến đường ĐH4 hơn 200m.

"Sau 3 ngày không mưa, giữa trời nắng ráo, sạt lở xảy ra là hiếm gặp. Tuy nhiên, trong điều kiện thực tế tỉnh Quảng Nam (cũ), hiện tượng đã từng xảy ra trong các đợt mưa lớn kéo dài cuối tháng 10, đầu tháng 11 năm 2017, cuối tháng 10 năm 2020. Đặc biệt một khối trượt gần tương tự (thời gian dừng mưa ít hơn) quy mô lớn đã xảy ra ở thôn Tà Làng, xã Bhalêê (nay là xã A Vương) ngày 28/10/2020", GS.TS Đỗ Minh Đức cho biết,

Theo GS Đức và nhóm nghiên cứu, nguyên nhân chính là tính lưu biến (nôm na là biến dạng diễn ra liên tục theo thời gian) của đất, mà trong trường hợp cụ thể này là sét phong hóa có bề dày lớn và tính dẻo rất cao.

Mái dốc do ảnh hưởng của mưa lớn kéo dài trước đó, áp lực nước lỗ rỗng tăng cao, giảm độ bền của đất, làm cho đất chuyển từ trạng thái ổn định sang trạng thái mất ổn định. Do đất có tính dẻo cao nên nó không bị phá hủy ngay lập tức mà chuyển sang trạng thái dẻo. Ở trạng thái này, khối đất sẽ tiếp tục biến dạng theo thời gian cho đến khi lượng biến dạng đủ lớn mới bị phá hủy hoàn toàn, hình thành sạt lở.

Thời gian diễn ra biến dạng có thể được duy trì nhiều ngày, do đất có tính dẻo cao, hệ số thấm nhỏ, khả năng giữ nước trong mái dốc lâu hơn và mặt trượt phát triển sâu, sự phục hồi độ bền do bốc hơi (chuyển từ bão hòa sang không bão hòa) rất chậm và ít có tác dụng. Ngoài ra, không loại trừ khối sạt lở được cung cấp một lượng nước nhất định do thấm từ khu vực chứa nước thường xuyên ở lân cận.

Nhóm nghiên cứu cho rằng, điều kiện địa chất thuận lợi cho sạt lở (thành phần thạch học, kiến tạo), khu vực có tầng đất phong hóa dày tới hàng vài chục mét và tính dẻo rất cao. Theo quy luật tự nhiên, do sự thay đổi thường xuyên của nhiệt độ, lượng mưa, đất có tính dẻo cao ở mái dốc bao giờ cũng hình thành hệ thống khe nứt tách. Tính dẻo càng cao, khe nứt phát triển càng sâu, khối trượt có khả năng hình thành thể tích càng lớn.

Do hoạt động nhân sinh trên đất dốc, nhất là việc trồng và khai thác cây keo lai như hiện nay, các hoạt động xây dựng… đã thúc đẩy nhanh và mạnh sự hình thành, phát triển các vết nứt sâu trên mái dốc. Lưu ý, các khe nứt đã được hình thành trên mái dốc sẽ không bao giờ tự liền lại, việc chuyển đổi rừng sản xuất sang rừng phòng hộ hay rừng tự nhiên rất có tác dụng trên diện rộng, nhưng không có tác dụng đáng kể với khu vực đã có dấu hiệu mất ổn định.

Mưa lớn và kéo dài trong thời gian cuối tháng 10, đầu tháng 11 năm 2025 đạt tới lượng rất lớn (tại lân cận khu vực sạt lở từ 23-29/10 đã mưa trên 600mm, ngày 1-3/11 mưa hơn 100mm), vượt ngưỡng duy trì trạng thái ổn định của rất nhiều vùng đất dốc.

Vì sao sạt lở ở quy mô lớn?

GS.TS Đỗ Minh Đức cho biết, với các nguyên nhân, điều kiện hình thành như trên, khối trượt như ở bản Pứt chỉ có thể hình thành ở nơi đất có tính dẻo cao và bề dày lớn. Vì vậy, chỉ có thể xảy ra ở quy mô lớn. Lưu ý, do đặc điểm của đất, khi xảy ra sẽ không phát sinh tiếng nổ lớn, đất hóa lỏng gần như hoàn toàn, dịch chuyển nhanh xuống phía dưới như dòng nước.

Do điều kiện tự nhiên không thuận lợi, nhiều khu vực miền núi phía Tây các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi và khu vực quanh núi Ngọc Linh của tỉnh Kon Tum (cũ) trong các đợt mưa lớn kéo dài luôn tiềm ẩn nguy cơ sạt lở như đã xảy ra ở bản Pứt. Những khu vực như vậy chỉ có thể khoanh định qua công tác khảo sát địa chất chi tiết, tỉ mỉ ở tỷ lệ lớn bởi các chuyên gia phù hợp. Một số kiến nghị xin được đề xuất bao gồm:

(1) Lượng mưa lớn có thể dẫn đến sạt lở quy mô lớn qua kết quả của nhóm nghiên cứu là: mưa 6 ngày > 310 mm, đồng thời mưa ngày > 160mm hoặc mưa 12 ngày > 500 mm, đồng thời mưa ngày > 115 mm.

Sạt lở có thể xảy ra ngay cả trong các giai đoạn ngừng mưa và độ dốc địa hình không lớn.

Đặc điểm rất quan trọng nhưng dễ nhận biết là các khe nứt kéo dài luôn xuất hiện trên mái dốc trước khi sự dịch chuyển lớn thực sự xảy ra. Do vậy cần thường xuyên rà soát phát hiện sớm dấu hiệu phát sinh khối trượt lớn như khe nứt kéo dài trên mái dốc. Đồng thời,cần lưu ý hơn các khối trượt dọc các sông, suối, dòng chảy.

Nhóm nghiên cứu lưu ý các khu vực lân cận rừng sản xuất trồng cây keo lai đã qua nhiều năm trồng và khai thác. Các khu vực phía trên mái dốc mới có các hoạt động xây dựng đường, đường dây điện cao thế...

GS Đức khuyến cáo việc di chuyển các hộ dân trong vùng nguy hiểm đến nơi an toàn là rất cần thiết. Nếu có hiện tượng đất sạt lở lấp vào dòng chảy dẫn đến tích nước phần thượng nguồn (như phản ánh của một số nguồn thông tin) thì cần khẩn trương có phương án khơi thông dòng chảy trước chiều tối nay 15/11/2025. Trường hợp quy mô lớn, chưa khai thông được ngay thì cần có đáng giá của cơ quan chuyên môn để đánh giá tác động và di chuyển dân cư ở các vùng đất thấp hạ lưu.

Hiện nay trên app "Sạt lở Việt Nam" (cài đặt miễn phí cho cả Android và iOS) đã tích hợp tính năng theo dõi "Trượt lớn", chạm vào vị trí có nguy cơ trên điện thoại, chọn "Trượt lớn" để biết mức nguy cơ cụ thể.

Tô Hội