MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN SỬ DỤNG NGÔN NGỮ TRONG VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT

20/8/2024 Gốc

Sáng 20/8, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu lập pháp thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội phối hợp với Ban Chủ nhiệm Đề tài tổ chức hội thảo khoa học 'Một số vấn đề lý luận và thực tiễn sử dụng ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật'. TS. Lê Hải Đường – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp và TS. Lê Thanh Kim, Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân, Văn phòng Quốc hội – Chủ nhiệm Đề tài đồng chủ trì hội thảo.

Toàn cảnh hội thảo

Tham dự hội thảo có: PGS. TS Lê Minh Thông – Nguyên PCN Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, thành viên HĐKH của UBTVQH; TS. Nguyễn Sỹ Dũng – Nguyên PCN Văn phòng Quốc hội; TS. Hoàng Minh Hiếu - Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật; Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Phạm Thị Thanh Huyền; đại diện lãnh đạo một số vụ, đơn vị của Văn phòng Quốc hội, Viện Nghiên cứu lập pháp cùng các chuyên gia, nhà khoa học trong lĩnh vực luật học, ngôn ngữ học;…

Phát biểu khai mạc, TS. Lê Hải Đường – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp cho biết, Đề tài cấp bộ “Ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật – Thực trạng và giải pháp hoàn thiện” do TS. Lê Thanh Kim, Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân, Văn phòng Quốc hội làm Chủ nhiệm là Đề tài khoa học có ý nghĩa lý luận và giá trị thực tiễn cao. Để góp phần cung cấp thêm thông tin, góc nhìn phục vụ quá trình triển khai nghiên cứu đề tài, TS. Lê Hải Đường đề nghị các đại biểu phát biểu thẳng thắn, khách quan và toàn diện vào nội dung của hội thảo liên quan đến vấn đề lý luận cũng như thực tiễn sử dụng ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật.

TS. Lê Hải Đường – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp

Báo cáo đề dẫn tại hội thảo, TS. Lê Thanh Kim – Chủ nhiệm Đề tài cho biết, ngôn ngữ học pháp luật ra đời từ những năm đầu 60 của thế kỉ XX và càng ngày càng khẳng định những đóng góp trong lĩnh vực ứng dụng ngôn ngữ.

Ở Việt Nam, liên quan đến vấn đề này, từ nhiều cách tiếp cận khác nhau, các nhà ngôn ngữ học, luật học đã có những nghiên cứu, khảo sát về đặc điểm, đặc trưng của ngôn ngữ pháp luật và đưa ra những kiến giải, khuyến nghị vừa mang tính tổng quan, vừa mang tính cụ thể về việc sử dụng ngôn ngữ trong văn bản pháp luật nói chung và văn bản quy phạm pháp luật nói riêng.

Các vị chuyên gia, nhà khoa học tham dự hội thảo

Từ kết quả nghiên cứu, việc sử dụng ngôn ngữ trong các văn bản quản lý nhà nước nói chung, ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật nói riêng ở Việt Nam đã được luật hóa, quy định cụ thể trong một số văn bản pháp luật. Đặc biệt khoản 1, Điều 8 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015; Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2020 quy định: “Ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật là tiếng Việt. Ngôn ngữ sử dụng trong văn bản quy phạm pháp luật phải chính xác, phổ thông, cách diễn đạt phải rõ ràng, dễ hiểu”.

Cùng với đó, Điều 69, Nghị định 34/2016/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật,…

TS. Lê Thanh Kim, Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân, Văn phòng Quốc hội – Chủ nhiệm Đề tài

Theo TS. Lê Thanh Kim – Chủ nhiệm Đề tài, từ khi có Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành đến nay, việc sử dụng ngôn ngữ trong các văn bản quy phạm pháp luật, nhất là các văn bản luật, bộ luật ở nước ta đã được quan tâm, kỹ lưỡng hơn rất nhiều, theo đó chất lượng văn bản được đảm bảo, việc áp dụng, thi hành các văn bản pháp luật thuận lợi hơn, ít có những hiểu lầm, gây tranh cãi không đáng có. Tuy nhiên, từ quy định đến việc thực hiện là không đơn giản. Thực tế, trong không ít văn bản quy phạm pháp luật vẫn còn đó những “hạt sạn”, những vấn đề cần trao đổi về cách thức sử dụng ngôn ngữ.

“Từ nghiên cứu đến ứng dụng, sử dụng ngôn ngữ học pháp luật nói chung và ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật nói riêng vẫn còn là một “địa hạt” cần nghiên cứu, khảo sát cụ thể và tường minh; cần thiết phải có những nghiên cứu trên cơ sở các kết quả phân tích, kết hợp tri thức ngôn ngữ học và luật học. Từ thực tế đó, nhóm nghiên cứu đã đề xuất đề tài “Ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật - thực trạng và giải pháp hoàn thiện” và được Viện Nghiên cứu lập pháp phê duyệt là Nhiệm vụ khoa học cấp Bộ, thực hiện trong 2 năm (2024 - 2025).”, TS. Lê Thanh Kim nhấn mạnh.

TS. Lê Thanh Kim – Chủ nhiệm Đề tài cũng cho biết, Hội thảo: “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn sử dụng ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật” là một trong những nội dung - “hợp phần” của Nhiệm vụ khoa học mà nhóm nghiên cứu đang thực hiện.

PGS. TS Lê Minh Thông – Nguyên PCN Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, thành viên HĐKH của UBTVQH

Tại hội thảo, các đại biểu tập trung thảo luận, cho ý kiến vào một số nội dung trọng tâm như: Những vấn đề lý luận liên quan đến ngôn ngữ học pháp luật nói chung và ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật nói riêng; Quan điểm và kinh nghiệm về sử dụng ngôn ngữ trong văn bản pháp luật của một số quốc gia trên thế giới; Ngôn ngữ học pháp luật và những yếu tố tác động đến việc sử dụng ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật;

Đồng thời, các đại biểu cũng nêu quan điểm, đánh giá về: Ngôn ngữ học pháp luật, những vấn đề cần lưu ý trong dịch thuật các văn bản quy phạm pháp luật; Thực trạng sử dụng ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam hiện nay;…

TS. Nguyễn Thị Ly Na - Viện Ngôn ngữ học

Theo các chuyên gia, văn bản quy phạm pháp luật là công cụ quan trọng không thể thiếu của mỗi quốc gia, là phương tiện truyền tải thông tin cơ bản giữa Nhà nước với các thành viên trong xã hội. Ngoài chức năng cung cấp thông tin, văn bản quy phạm pháp luật còn thể hiện ý chí và tính quyền lực của Nhà nước trong việc quản lý mọi hoạt động xã hội. Vì vậy, để thể hiện đầy đủ mọi chức năng này, việc sử dụng ngôn ngữ chính xác, thống nhất, phù hợp, dễ hiểu có vai trò rất quan trọng, giúp việc tạo lập và ban hành văn bản quy phạm pháp luật đảm bảo chất lượng, hiệu quả, góp phần quản lý xã hội và điều hành, quản trị quốc gia.

Bên cạnh đó, các ý kiến cũng nhấn mạnh, pháp luật được tạo nên bởi chất liệu ngôn ngữ, do vậy nghiên cứu pháp luật không thể không nghiên cứu ngôn ngữ sử dụng trong văn bản pháp luật. Theo đó, cần lưu ý, ngôn ngữ pháp luật là hệ thống những từ ngữ và quy tắc kết hợp được nhà nước sử dụng để thiết lập các văn bản pháp luật. Đó là phương tiện dùng để giao tiếp giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý. Hiệu quả quản lý của văn bản pháp luật phụ thuộc rất nhiều vào việc sử dụng ngôn ngữ. Do đó, trong văn bản pháp luật, xét về kỹ thuật lập pháp, yêu cầu ngôn ngữ là điều đương nhiên và bắt buộc, vì vậy, nắm rõ được các đặc điểm chung về ngôn ngữ trong văn bản pháp luật chính là căn cốt để soạn thảo, sử dụng và thực thi văn bản pháp luật.

Ths. Nguyễn Duy Tiến - Vụ trưởng Vụ Pháp luật, Văn phòng Quốc hội

Ngoài ra, một số ý kiến đề nghị, việc biểu đạt chính sách cần chính xác, đồng bộ, toàn diện khả thi; đẩy mạnh giải thích luật để xác định rõ hơn nội hàm quy phạm; tăng cường vai trò của các nhà ngôn ngữ học tham gia vào hoạt động soạn thảo luật; đảm bảo nguyên tắc soạn thảo luật giản dị, sử dụng ngôn ngữ thông dụng trừ trường hợp bắt buộc phải sử dụng ngôn ngữ chuyên ngành;…

Chỉ ra một số hạn chế hiện nay trong sử dụng ngôn ngữ pháp lý, các chuyên gia cũng đề xuất: cần đưa ra các nguyên tắc sử dụng ngôn ngữ trong xây dựng văn bản pháp luật; nghiên cứu thành lập cơ quan chuyên môn để soạn thảo văn bản; nghiên cứu sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật; đảm bảo sự trong sáng của ngôn ngữ luật. Đồng thời, cần có cơ chế kiểm soát; xây dựng đội ngũ chuyên gia pháp lý trong quá trình soạn thảo văn bản pháp luật;…

Kết luận hội thảo, TS. Lê Thanh Kim, Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân, Văn phòng Quốc hội – Chủ nhiệm Đề tài ghi nhận và đánh giá các ý kiến tham luận, góp ý của các chuyên gia, nhà khoa học. Thông tin phong phú, toàn diện tại hội thảo đã góp phần cung cấp, làm sâu sắc thêm các vấn đề về mặt lý luận cũng như thực tiễn sử dụng ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật. TS. Lê Thanh Kim cho biết, Ban Chủ nhiệm Đề tài sẽ tổng hợp, nghiên cứu, tiếp thu đầy đủ trong quá trình triển khai nghiên cứu, đảm bảo Đề tài đạt chất lượng, đúng mục tiêu, yêu cầu đề ra.

*** Một số hình ảnh tại Hội thảo: