Một thế kỷ đồng hành cùng dân tộc

Từ “Thanh Niên” đến hệ sinh thái báo chí cách mạng

Cách đây đúng một thế kỷ, ngày 21/6/1925, tờ Thanh Niên - cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội) - chính thức xuất bản số đầu tiên tại Quảng Châu (Trung Quốc), đánh dấu bước khởi đầu cho nền báo chí cách mạng Việt Nam, với người sáng lập và trực tiếp chỉ đạo là lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - một nhà cách mạng lỗi lạc và nhà báo kiệt xuất. Từ rất sớm, Người đã xác định, báo chí là vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng, là phương tiện truyền tải chủ nghĩa Mác - Lênin đến với quần chúng lao động bị áp bức.

Sự ra đời của tờ Thanh Niên mở đầu cho một hệ sinh thái báo chí cách mạng thời kỳ tiền khởi nghĩa. Từ dấu mốc ấy, nền báo chí cách mạng Việt Nam đã được hình thành với một sứ mệnh lớn lao: không chỉ phản ánh hiện thực, mà còn thắp sáng lý tưởng, hiệu triệu nhân dân đứng lên giành lại quyền làm chủ vận mệnh dân tộc. Sau tờ Thanh Niên, rất nhiều ấn phẩm khác đã ra đời như: Công Nông Binh, Thân ái, Búa liềm, Tạp chí Công hội Đỏ, Lao động, Hầm mỏ, Dân cày, Giải thoát, Sao Đỏ… (giai đoạn 1925-1930); Tạp chí Đỏ, Tranh đấu, Tiến lên, Cờ vô sản, Giác ngộ, Người Lao khổ, Giải phóng, Con đường sống… (giai đoạn 1930-1936); Tân xã hội, Nhành Lúa, Rasemblement, Le Peuple, Lao động, Đời nay… (giai đoạn 1936-1939); Việt Nam độc lập, Cờ giải phóng, Cứu quốc... (giai đoạn 1939-1945). Dù có rất nhiều tờ báo, trang báo được in thủ công, phát tán bí mật qua các tổ chức cơ sở, nhưng lại mang trong mình sức mạnh tinh thần phi thường, thắp lên ánh sáng tư tưởng trong bóng tối nô lệ. Tất cả tạo nên một hệ sinh thái báo chí giàu tính chiến đấu trong giai đoạn tiền khởi nghĩa.

Điểm đặc biệt của báo chí cách mạng giai đoạn này là sự hội tụ của hai yếu tố: chí hướng cách mạng và tài năng ngôn ngữ sắc sảo, gần gũi, thắp sáng lý tưởng cách mạng, gieo mầm giác ngộ cho hàng vạn thanh niên, trí thức, công nhân, nông dân.

Đặc biệt, tờ Sự thật ra đời năm 1947 - tiền thân của báo Nhân Dân - đã trở thành một trong những mốc vàng son của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Đây là tờ báo được Chủ tịch Hồ Chí Minh đích thân chỉ đạo và trực tiếp có nhiều bài viết. Mỗi bài báo là một thông điệp rõ ràng, dễ hiểu, đầy sức thuyết phục, thể hiện triết lý báo chí gắn bó máu thịt với đời sống cách mạng, đời sống nhân dân.

Sức mạnh của bút lực và tinh thần đồng hành cùng dân tộc

Nếu trong thời kỳ khởi đầu, báo chí là ngọn đuốc soi đường tư tưởng, thì trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, báo chí đã trở thành vũ khí sắc bén, sát cánh cùng quân dân nơi tuyến lửa. Những người làm báo khoác áo lính, lăn xả nơi chiến hào, dùng ngòi bút để ghi lại những thời khắc lịch sử, thổi bùng niềm tin tất thắng trong lòng dân tộc.

Thập niên 1940-1975, báo chí chiến trường phát triển mạnh mẽ. Những hầm báo ở Việt Bắc, những bản tin truyền tay in từ máy quay ronéo tay cũ kỹ, những phóng viên bám theo các mũi tiến công… đã làm nên một kho tư liệu sống động và chân thực nhất về một thời “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”. Không ít phóng viên đã ngã xuống nơi chiến trường. Những bài viết từ chiến hào ấy trở thành biểu tượng của tinh thần báo chí cách mạng: trung thực, dấn thân, không ngại hy sinh vì sự nghiệp lớn lao.

Sau năm 1975, báo chí bước vào giai đoạn mới - đất nước đã hòa bình, bắt đầu công cuộc tái thiết sau chiến tranh. Từ việc ghi lại những trận đánh, những mất mát hy sinh và những chiến công, báo chí chuyển sang phản ánh công cuộc kiến thiết, phát triển. Những cây bút từng xông pha chiến trường lại tiếp tục hòa mình vào nhịp sống hồi sinh, góp phần hàn gắn vết thương chiến tranh và truyền đi niềm tin vào một tương lai mới.

Đặc biệt, từ năm 1986, khi Việt Nam bước vào thời kỳ Đổi mới, báo chí giữ vai trò như một “bộ lọc tư tưởng” - vừa cổ vũ cái mới, vừa cảnh báo những lệch lạc, phiến diện. Báo chí trở thành nơi phản biện xã hội lành mạnh, góp phần hình thành dư luận tiến bộ, định hướng phát triển chính sách và là tiếng nói phản ánh nguyện vọng, đóng góp của nhân dân trong quá trình nỗ lực đổi mới kinh tế - xã hội đất nước.

Kể từ đầu thế kỷ XXI, trong tiến trình hội nhập quốc tế sâu rộng, báo chí cách mạng tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng trong quảng bá hình ảnh quốc gia, lan tỏa bản sắc văn hóa dân tộc và thúc đẩy niềm tin của bạn bè quốc tế đối với một Việt Nam đổi mới, năng động và trách nhiệm.

Hiện nay, cùng với hàng trăm cơ quan báo chí, truyền hình, phát thanh từ Trung ương đến địa phương, mạng lưới thông tấn, đối ngoại và các nền tảng báo chí điện tử hiện đại đã giúp lan tỏa tiếng nói chính nghĩa của Việt Nam ra toàn thế giới, góp phần bảo vệ chủ quyền, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, ngoại giao văn hóa và củng cố sức mạnh mềm quốc gia.

“Cuộc chiến” mới của báo chí và hành trình không có điểm dừng

Một thế kỷ phát triển đã qua là một hành trình đầy tự hào, nhưng báo chí cách mạng đang phải đối diện với những thử thách chưa từng có ở con đường phía trước, đặc biệt là trong kỷ nguyên truyền thông số và trí tuệ nhân tạo. Nếu như trước đây, báo chí đã phát huy vai trò của mình trong đấu tranh với lửa đạn và kẻ thù hữu hình, thì ngày nay, báo chí chiến đấu với tin giả, thông tin rác và nguy cơ mất phương hướng về giá trị.

Cuộc CMCN 4.0, cùng với sự bùng nổ của mạng xã hội đã làm thay đổi căn bản cách thức sản xuất - tiếp nhận - lan truyền thông tin. Trong bối cảnh đó, báo chí chính thống phải cạnh tranh khốc liệt với các nền tảng phi truyền thống cả về tốc độ, thị phần cũng như khả năng thu hút người đọc.

Và cũng chính lúc này, vai trò định hướng của báo chí cách mạng càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Giữa “rừng tin tức”, người đọc cần một điểm tựa tin cậy - nơi thông tin không chỉ nhanh nhạy, mà còn phải đúng, sâu và nhân văn ở báo chí chính thống. Có được niềm tin ấy không bao giờ dễ dàng, nhưng cũng là “tấm huân chương” cao quý nhất mà người làm báo hôm nay phải dày công gìn giữ.

Để làm được điều đó, báo chí cần một cuộc chuyển đổi mang tính căn cơ và toàn diện. Trước hết là chuyển đổi tư duy - từ làm báo để phát hành sang làm báo để phục vụ. Mỗi bài viết không chỉ truyền đạt thông tin, mà phải chạm đến trái tim, khơi gợi hành động, nuôi dưỡng khát vọng. Kế đến là chuyển đổi công nghệ. Các công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, blockchain… phải trở thành công cụ thiết yếu giúp báo chí tiếp cận công chúng theo cách cá nhân hóa, trực quan hóa và có tính tương tác cao.

Tuy nhiên, báo chí không thể chuyển mình nếu thiếu một nền tảng vững chắc và một đội ngũ người làm báo đủ bản lĩnh. Nhà báo hôm nay phải vừa giỏi nghề, vừa vững vàng chính trị; phải hiểu công nghệ, đồng thời thấm nhuần đạo đức nghề nghiệp; phải nhanh nhạy với thời cuộc, nhưng không được sa vào thị hiếu tầm thường.

Trên hết, báo chí cách mạng phải giữ vững vai trò là lực lượng nòng cốt trên mặt trận tư tưởng - văn hóa. Trong bối cảnh các thế lực thù địch tăng cường chống phá về tư tưởng, báo chí cần tỉnh táo hơn bao giờ hết để không bị cuốn theo các xu hướng lệch chuẩn; khẳng định được vai trò là tuyến đầu bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phản bác thông tin sai lệch, góp phần giữ vững độc lập chủ quyền và ổn định xã hội.

Một thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày tờ Thanh Niên ra đời, nhưng tinh thần làm báo vì nước - vì dân vẫn luôn rực sáng trong tim những người cầm bút. Từ chiến khu Việt Bắc đến các đô thị hiện đại, từ những bài viết in mực đen trên giấy bản đến sản phẩm báo chí đa nền tảng hôm nay, báo chí cách mạng Việt Nam vẫn bền bỉ đồng hành cùng dân tộc trên hành trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Đỗ Lê