Mùa bão khốc liệt liên tiếp do đâu?

Bão mạnh dồn dập liên tiếp

Hơn một tháng qua, biển Đông đón dồn dập bão Matmo, Fengshen, Kalmaegi. Chỉ riêng bão Kalmaegi, các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Quảng Ngãi tại Việt Nam ghi nhận 5 người thiệt mạng, 2.600 nhà hư hỏng. Còn Philippines ban bố tình trạng khẩn cấp, sau khi 140 người chết, 127 người mất tích. Trong khi đó, cơn bão số 14, siêu bão Phượng Hoàng, đang dần hình thành, dự kiến vào biển Đông đầu tuần tới.

Cảnh tan hoang sau khi bão số 13 tàn phá miền Trung.

Từ đầu năm, Biển Đông đã xuất hiện 13 cơn bão và 5 áp thấp nhiệt đới, khiến 2025 trở thành năm có số bão nhiều thứ hai trong 30 năm qua, chỉ sau năm 2017 với 20 cơn. Các bão Wutip, Wipha, Kajiki, Nongfa, Ragasa, Bualoi, Matmo, Fengshen và Kalmaegi đều đã ảnh hưởng trực tiếp hoặc gây mưa lũ lớn tại miền Bắc và miền Trung. Trước bão Kalmaegi, thiên tai năm nay đã làm 256 người chết, mất tích, thiệt hại hơn 61.000 tỷ đồng, hàng nghìn nhà sập, hàng trăm nghìn nhà ngập, nhiều tuyến giao thông bị tàn phá.

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia cho biết,nguyên nhân khiến năm nay có nhiều bão mạnh có thể được giải thích bởi một số yếu tố khí hậu và môi trường.

Về hiện tượng ENSO, năm nay là năm chuyển pha El Nino sang La Nina, quá trình chuyển pha nhanh nên đốt nóng và mất cân bằng nhiệt ẩm đại dương đang diễn ra mạnh mẽ góp phần làm tăng nguồn cung cấp năng lượng cho sự hình thành và phát triển các cơn bão nhiệt đới.

Về biến đổi khí hậu, ông Khiêm cho hay sự nóng lên toàn cầu do biến đổi khí hậu làm tăng nhiệt độ cả đại dương và khí quyển. Khi nước biển ấm lên sẽ cung cấp nhiều hơi nước và năng lượng hơn cho các hệ thống thời tiết, dẫn đến việc hình thành nhiều bão mạnh hơn và cường độ các cơn bão này cũng tăng lên.

Hai yếu tố then chốt hình thành bão là nhiệt lực và động lực. Về nhiệt lực, chỉ cần nhiệt độ mặt nước biển 26-27 độ C là đủ để khởi phát bão. Hiện tại, nhiệt độ bề mặt biển tại Tây Bắc Thái Bình Dương và phía đông Philippines tới 28-29 độ C.

Ngoài ra, điều kiện động lực hiện nay cũng rất thuận lợi cho sự hình thành bão. Tháng 9 là thời điểm giao mùa từ hè sang thu, khi gió mùa tây nam hoạt động mạnh, kết hợp với nhiễu động gió đông từ áp cao cận nhiệt đới. Sự tương tác này tạo ra các xoáy thuận quy mô vừa, giúp những nhiễu động nhỏ trên biển nhanh chóng phát triển thành vùng áp thấp và thành bão.

TS Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, cho biết do điều kiện ENSO (biến đổi nhiệt độ bề mặt biển ở xích đạo Thái Bình Dương) đang ở trạng thái trung tính, khả năng La Nina (gắn với hiện tượng mưa bão nhiều ở Đông Nam Á) xuất hiện vào cuối năm. Vì thế số lượng bão trên Biển Đông ở mức xấp xỉ hoặc cao hơn trung bình nhiều năm. Trung bình nhiều năm là 12-13 cơn, trong đó 6-7 cơn ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam.

Ngoài trạng thái ENSO, tiến sĩ Kiên cho rằng nguyên rất quan trọng là biến đổi khí hậu toàn cầu. Nhiều nghiên cứu gần đây chỉ ra nhiệt độ mặt biển tăng cùng với hàm lượng hơi ẩm trong khí quyển cao hơn đang cung cấp thêm nhiên liệu cho bão, khiến tỷ lệ bão mạnh và siêu bão gia tăng rõ rệt trong vài thập kỷ gần đây. Xu thế này sẽ tiếp tục dưới tác động của sự nóng lên toàn cầu.

Gia tăng bão có cường độ mạnh do nhiệt độ toàn cầu tăng

Ông Mai Văn Khiêm cho biết, chúng ta đã chứng kiến sự bất thường về nhiệt độ trung bình toàn cầu từ đầu năm đến nay (từ tháng 1 đến tháng 8) cao hơn 0,70⁰C so với mức trung bình giai đoạn 1991-2020, nhiều khả năng năm nay sẽ là năm ấm nhất được ghi nhận và khi nhiệt độ tăng lên thì các cơn bão mạnh cũng gia tăng.điều này đã được đề cập tới trong báo cáo đánh giá biến đổi khí hậu lần thứ sáu của Ban Liên Chính phủ về Biến đổi khí hậu (IPCC). Trong tương lai số lượng những cơn bão có cường độ mạnh trên cấp 17 sẽ gia tăng.

Theo ông Khiêm, một số nghiên cứu công bố mới đây tại Mỹ cho thấy hiện tượng nóng lên toàn cầu là nguyên nhân khiến các cơn bão nhiệt đới xảy ra với cường độ mạnh hơn và tần suất nhiều hơn. Theo nghiên cứu này, nhiệt độ bề mặt đại dương ấm lên làm lượng hơi nước trong khí quyển gia tăng khiến các cơn bão mạnh lên về cường độ.

Ông cho hay mức tăng nhiệt độ toàn cầu 1 độ C hiện nay đã khiến sức tàn phá của bão tăng trung bình khoảng 40%. Hiện tượng tăng nhanh cường độ cũng đang trở nên phổ biến hơn...

Theo các chuyên gia, biến đổi khí hậu không làm tăng số lượng bão, nhưng tác động tới cường độ bão. Cụ thể, bề mặt đại dương và khí quyển nóng lên là một trong những yếu tố thúc đẩy cường độ bão dữ dội hơn, với tốc độ gió lớn, lượng mưa nhiều cùng nguy cơ lũ lụt ven biển cao. Các siêu bão vượt thang đo có thể trở thành "hiện tượng bình thường mới" trong tương lai.

ENSO là chữ viết tắt của các từ ghép El Nino Southern Oscillation để chỉ cả hai hiện tượng El Nino và La Nina.

Trong đó những năm có hiện tượng El Nino hoạt động mạnh thì nắng nóng, khô hạn kéo dài, mùa mưa đến muộn. Lũ lụt ở mức xấp xỉ hoặc thấp hơn trung bình nhiều năm. Đồng thời bão và áp thấp nhiệt đới hoạt động trên Biển Đông ít hơn trung bình.

Ngược lại, vào những năm có hiện tượng La Nina hoạt động mạnh thì những đợt gió mùa đông bắc hoạt động liên tục với cường độ mạnh.

Tô Hội