Mỹ đang tụt hậu về đổi mới sáng tạo công nghệ?

Sau khi sáng chế ra một hệ thống chống tống tiền trực tuyến, Paul Lewis thành lập công ty bảo vệ dữ liệu có tên Calamu vào năm 2019 tại New Jersey. Trong suốt bốn năm qua, Paul đã nhận được hai bằng sáng chế quốc tế và một số bằng sáng chế của Mỹ để bảo vệ tài sản trí tuệ của mình. Song, giám đốc Calamu không ngờ rằng Trung Quốc đang có những tiến bộ nhanh chóng và mạnh mẽ trong lĩnh vực công nghệ.

Theo dữ liệu năm 2023 của Liên Hợp Quốc, Trung Quốc dẫn đầu về số lượng xin cấp bằng sáng chế quốc tế, nhiều hơn Mỹ - quốc gia xếp thứ hai thế giới, 14.000 đơn. Con số được đưa ra trong bối cảnh Washington và Bắc Kinh ngày càng đối đầu công nghệ khốc liệt cũng như ảnh hưởng toàn cầu.

Đầu tháng 3, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường thông báo tăng 10% ngân sách dành cho nghiên cứu khoa học và công nghệ. Bên kia bán cầu, lưỡng đảng Quốc hội Mỹ đang “cân đo, đong đếm” từng dòng chi phí.

Huawei là doanh nghiệp dẫn đầu số lượng bằng sáng chế quốc tế tại Trung Quốc. Ảnh: Reuters

Trung Quốc từ lâu đã bị chỉ trích vì tập trung vào số lượng bằng sáng chế hơn chất lượng, cũng như việc nhà nước trợ cấp quá nhiều cho người nộp đơn. Tuy nhiên, gần đây quốc gia này đã bắt đầu loại bỏ những nghiên cứu kém chất lượng và hồ sơ không đạt tiêu chuẩn.

Theo số liệu do Tổ chức Sáng chế Quốc tế Thế giới (Wipo) công bố trong tháng này, Trung Quốc đã nộp 69.610 đơn đăng ký theo Hiệp ước Hợp tác Sáng chế của Liên Hợp Quốc vào năm 2023, so với 55.678 đơn của Mỹ. Hiệp ước năm 1970 cho phép các nhà phát minh nộp cùng lúc một bằng sáng chế quốc tế ở một số quốc gia, tránh chi phí nộp đơn ở nhiều khu vực pháp lý.

Mỹ đang tụt hậu?

Nền kinh tế số một thế giới vẫn đang dẫn đầu về tổng chi tiêu R&D, với 806 tỷ USD hằng năm, so với 668 tỷ USD của Trung Quốc. Song, khoảng cách giữa hai nước đang dần bị thu hẹp.

Sự chia rẽ chính trị sâu sắc và cuộc chiến ngân sách ở Washington đã làm tổn hại đến hoạt động R&D của chính phủ, vốn thúc đẩy sự đổi mới của khu vực tư nhân, ví dụ việc ngân sách của Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ đã bị giảm 8,3% trong năm nay.

Các chuyên gia nhận định, hệ thống quản lý của Trung Quốc giúp việc thiết lập và thực hiện các chiến dịch cấp quốc gia trở nên dễ dàng hơn. Nhiều nhà lãnh đạo cấp cao tại đại lục đều có bằng kỹ sư, trong khi nước Mỹ dường như đã mất đi ý thức về “sứ mệnh quốc gia” sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc.

Qualcomm là doanh nghiệp có số lượng bằng sáng chế quốc tế nhiều nhất tại Mỹ. Ảnh: Reuters

Một chuyên gia về sở hữu trí tuệ giấu tên vì tính nhạy cảm quan hệ Mỹ - Trung cho biết, năng lực bằng sáng chế ngày càng tăng của Trung Quốc cũng không thể đánh thức cộng đồng công nghệ tại Mỹ - nơi tồn tại sự chia rẽ cố hữu.

Lewis của Calamu nói rằng, quá trình nộp đơn xin cấp bằng sáng chế của Mỹ dường như kéo dài một cách không cần thiết. “Tôi không biết tại sao phải mất từ một đến hai năm rưỡi khi bạn đã có sẵn một danh sách để đối chiếu, cũng như mọi tìm kiếm là thao tác điện tử”.

Trong khi đó, cũng có ý kiến cho rằng hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ là một vấn đề nghiêm trọng, nhưng cần được xử lý hài hòa với lợi ích từ hợp tác xuyên biên giới.

“Chúng ta cần tìm cách quản lý rủi ro thay vì những quyết định mang tính cưỡng chế - như việc ép TikTok phải bán mình”, James Pooley, chuyên gia tại hãng luật Morrison & Foerster nhận xét. “Hầu hết các nghị sỹ tại Quốc hội không hiểu về sở hữu trí tuệ, họ không hiểu về đổi mới sáng tạo”.

Đo lường đổi mới sáng tạo là một nghệ thuật

Một số nhà phân tích cho rằng nền kinh tế Trung Quốc đang suy yếu, cùng tỷ lệ già hóa dân số nhanh chóng của nước này sẽ là yếu tố cản trở quỹ đạo đổi mới, khiến động lực quay trở lại với nước Mỹ.

Trong khi đó, việc đánh giá sự tiến bộ của hai siêu cường trong cuộc chiến giành quyền thống trị lĩnh vực công nghệ cũng đang gây tranh cãi khi việc xác định mối liên hệ nguyên nhân - hệ quả giữa hồ sơ sáng chế với sản phẩm thương mại, ngành công nghiệp và hoạt động kinh tế là không hề đơn giản.

“Tôi không nghĩ chúng ta có đáp án cuối cùng trong việc đo lường sự đổi mới – đó luôn là một nghệ thuật hơn là một bộ môn khoa học”, Carsten Fink, nhà kinh tế trưởng của Wipo, người giám sát Chỉ số Đổi mới Toàn cầu của cơ quan Liên Hợp Quốc, cho biết.

Chỉ số năm 2023 của Wipo, tổng hợp 80 yếu tố, xếp Thụy Sĩ là quốc gia đổi mới nhất thế giới, tiếp theo là Thụy Điển và Mỹ. Trung Quốc xếp thứ 12 trong số 132 nền kinh tế được khảo sát, nhưng đứng đầu trong số các quốc gia có thu nhập trung bình cao, tiếp theo là Malaysia và Bulgaria.

Thế Vinh