Mỹ đau đầu vì hàng triệu ngôi mộ nô lệ có nguy cơ chôn vùi vĩnh viễn

Đất bị lún xuống nhiều năm nay tại lỗ số 7 của sân golf Capital City dần hé lộ các dấu vết bất thường. Cuối cùng, đến tháng này, đó được xác nhận là những ngôi mộ bị chôn vùi của các nô lệ đã sống và chết ở nơi từng là đồn điền trồng bông.

Một nghĩa trang nô lệ trước đó chưa ai biết đến ở sân golf Capital City, Tallahassee, thủ phủ bang Florida, trong ảnh ngày 17/12. Ảnh: AP.

Những tấm gỗ bia mộ mục nát

Số ngôi mộ được phát hiện được lên tới 40 ngôi, và có thể hàng chục ngôi khác chưa được tìm thấy.

Phát hiện đó làm dấy lên tranh luận về cách để tưởng niệm những người đang nằm dưới lòng sân golf này, cũng như dưới hàng nghìn nghĩa trang vô danh khác của nô lệ, có nguy cơ bị lãng quên vĩnh viễn trên khắp vùng miền Nam nước Mỹ.

“Họ xứng đáng nhiều hơn thế”, Delaitre Hollinger, cựu chủ tịch chi nhánh của NAACP (Hiệp hội Quốc gia vì Tiến bộ cho Người da màu) tại Tallahassee, nói với AP. Ông Hollinger đang vận động lập bia tưởng niệm ở khu vực mới phát hiện mộ.

Những tấm gỗ dùng để đánh dấu mộ đã mục nát. Trong nhiều năm, người chơi golf vô tình giẫm lên nghĩa địa.

Thánh giá màu trắng để đánh dấu các ngôi mộ vô chủ được phát hiện nhờ quét radar tại mảnh đất khác của gia đình Tucker ở Virginia. Họ đánh dấu 104 ngôi mộ như vậy, được chôn cất từ thế kỷ 19. Ảnh: Guardian.

Hạt Leon, bao quanh Tallahassee, là trung tâm của nền kinh tế dựa vào đồn điền của Florida trong thời kỳ trước Nội chiến Mỹ năm 1861. Khoảng 3/4 cư dân của hạt là nô lệ do các gia đình da trắng giàu có sở hữu.

Sau này, các đồn điền được xây thành sân golf, trung tâm mua sắm, những khu nhà to đẹp.

“Một trăm năm trước, khi sân golf được xây nên, không có công nghệ để dò xem ở đây có gì hoặc không có gì”, Jay Revell, nhà sử học của sân golf Capital City và Phó chủ tịch phòng thương mại của vùng, nói với AP.

“Công bằng mà nói, sân golf là nguyên nhân giúp các ngôi mộ dưới lòng đất được giữ tốt như vậy trong thời gian dài”, ông nói trong chuyến thăm gần đây tới sân golf.

Những ngôi một nô lệ ở nghĩa trang thành phố Hamilton, bang Georgia, đã có bia khắc chữ. Ảnh: USA Today.

“Vấn đề nghiêm trọng”

Những cư dân lâu năm của Tallahassee từ lâu đã nói về đồn điền và nghĩa trang của quá khứ xa xôi.

Câu chuyện của họ làm Hollinger, cựu chủ tịch chi nhánh NAACP địa phương, trở nên tò mò. Ông gõ cửa chính quyền, tìm lại các bài báo cũ, thấy những đoạn viết từ thập niên 1970 có nhắc đến khu chôn cất.

Và rồi Jeffrey Shanks, nhà khảo cổ từ cơ quan quản lý công viên địa phương, đề nghị giúp đỡ.

Đầu tháng này, sau nhiều tuần quét 7.000 m2 sân golf dùng công nghệ radar xuyên đất và hai chó nghiệp vụ chuyên phát hiện xác chết, ông Shanks đưa ra kết luận ban đầu: các dấu vết bất thường nằm ngay dưới mặt đất đúng là mộ.

Ông gọi đây là phát hiện mang nhiều ý nghĩa lịch sử, vì nhiều ngôi mộ nô lệ vẫn chưa được biết đến.

“Đây là vấn đề nghiêm trọng”, ông nói. “Không chỉ đối với Florida, mà là đối với toàn vùng Đông Nam”.

Ảnh 1: Nhà khảo cổ đang tìm mộ dưới lòng sân golf bằng máy quét radar và chó nghiệp vụ. Ảnh 2: Những mảng màu xanh lá cây trong ảnh chụp radar tại lỗ số 7, sân golf Capital City, nhiều khả năng là các ngôi mộ, theo ông Jeffrey Shanks. Ảnh: Cơ quan quản lý công viên địa phương.

Đây không phải vấn đề mới. Tổ công tác của bang Florida từ hai thập kỷ trước đã ước tính có thể có tới 1.500 nghĩa trang của người Mỹ gốc Phi chưa được đánh dấu và bị lãng quên trên toàn bang.

Một số nghị sĩ Florida đang muốn lập tổ công tác mới về vấn đề này. “Chúng tôi muốn xác định các ngôi mộ đã bị xây chồng lên, hoặc phá hủy, hoặc bị xóa khỏi lịch sử”, Thượng nghị sĩ bang Darryl Rouston cho biết. “Một khi xác định được, chúng tôi muốn có một số hình thức tưởng niệm cho những linh hồn kia”.

Trên toàn quốc, đã có những bàn tán về việc lập ra Mạng lưới Khu chôn cất Người Mỹ gốc Phi. Việc lập cơ sở dữ liệu quốc gia về các khu chôn cất người Mỹ bị bắt làm nô lệ đang được tiến hành.

Trái qua phải: Delaitre Hollinger, cựu chủ tịch chi nhánh NAACP địa phương; Jay Revell, nhà sử học của sân golf Capital City; Jeffrey Shanks, nhà khảo cổ của chính quyền địa phương. Ảnh: AP.

Bị ngược đãi khi sống, lãng quên khi chết

Bị coi là tài sản, những người nô lệ không được tôn trọng khi sống hay khi chết, Jonathan Lammers, một sử gia làm việc cho một gia đình từng sở hữu đồn điền thời xưa, cho biết.

“Họ không có tên trong các điều tra dân số, và họ vô danh, bị lãng quên khi nằm xuống”, ông nói với AP.

Ở hạt Leon, chỉ đếm trên đầu ngón tay số khu chôn cất được biết tới dành cho nô lệ. Nhưng số đồn điền từng tồn tại trong khu vực là hàng trăm. Mỗi đồn điền thường có một nghĩa trang cho nô lệ của mình.

“Tôi dám chắc có hàng nghìn, hàng nghìn ngôi mộ như vậy ở hạt Leon”, sử gia Lammers nói, “và hàng trăm nghìn, thậm chí hàng triệu, trên toàn vùng Đông Nam mà đến nay vẫn không ai biết”.

Một khu chôn cất các nô lệ, có những người từ cách đây hai thế kỷ rưỡi, đã được đặt bia tưởng niệm. Ảnh: WGBH News.

Ở sân golf Capital City, không có kế hoạch đào hay chuyển những hài cốt được phát hiện. Nhưng đang có thảo luận về cách thức tưởng niệm khu mộ.

Ông Hollinger, cựu chủ tịch chi nhánh NAACP địa phương, đề xuất ý tưởng làm lại lối đi của các xe chơi golf, và rào lại khu chôn cất, để người chơi golf không giẫm lên các ngôi mộ.

Ông cũng đề xuất lập một bia tưởng niệm nhỏ để nhắc lại lịch sử của cả khu vực, cả việc đồn điền đã kiếm tiền trên lưng người nô lệ như thế nào. Ông không muốn lịch sử khu mộ bị “lãng mạn hóa” hay “thần tượng hóa”.

“Tôi muốn chúng ta trung thực và chính xác với câu chuyện mà chúng ta kể ra”, ông nói với AP.

Trọng Thuấn