Mỹ đề xuất lập 'khu kinh tế tự do' ở Donbass sau khi Ukraine rút quân

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 11/12 cho biết Mỹ đã đề xuất thành lập một “khu kinh tế tự do” tại một số khu vực thuộc vùng Donbass, nơi Ukraine sẽ rút quân theo một thỏa thuận hòa bình được đàm phán với Nga.

Phát biểu trong cuộc trao đổi rộng mở với báo giới, ông Zelensky cho biết Kiev đã gửi cho phía Mỹ một phiên bản cập nhật của kế hoạch hòa bình – “không phải một văn bản đơn lẻ, mà là một bộ tài liệu” và nhiều nội dung trong đó vẫn cần hoàn thiện. Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump muốn có “sự hiểu biết đầy đủ” về tình trạng của kế hoạch này trước dịp Giáng sinh.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: Reuters

Theo nhà lãnh đạo Ukraine, vấn đề lãnh thổ tiếp tục là nội dung chưa ngã ngũ. “Nga muốn toàn bộ vùng Donbass – điều mà chúng tôi tất nhiên không chấp nhận”, ông nói.

Hiện gần như toàn bộ Lugansk nằm dưới sự kiểm soát của Nga, trong khi Ukraine vẫn giữ khoảng 6.600 km² tại Donetsk, bao gồm các thành phố quan trọng như Sloviansk và Kramatorsk. Giao tranh vẫn tiếp diễn tại khu vực Pokrovsk.

“Lập trường của chúng tôi là giữ nguyên hiện trạng – tức là dừng ở đường ranh giới tiếp xúc – là điều công bằng. Vì vậy, hai lập trường khác nhau vẫn đang được thảo luận và chưa có quyết định cuối cùng”, ông Zelensky khẳng định.

Lo ngại của Ukraine về đề xuất “khu kinh tế tự do”

Ông Zelensky cho biết Washington đã đề xuất một “tầm nhìn thỏa hiệp”, theo đó, quân đội Ukraine rút khỏi tỉnh Donetsk và các lực lượng Nga sẽ không tiến vào khu vực này. “Họ cho rằng lực lượng Ukraine sẽ rời Donetsk và điều được coi là thỏa hiệp là quân Nga sẽ không tiến vào đó”, ông nói.

Nhà lãnh đạo Ukraine mô tả đề xuất này là một phần trong nỗ lực của Mỹ nhằm tìm ra định dạng có thể được cả Kiev lẫn Moscow chấp nhận. Theo ông, các cuộc thảo luận còn đề cập đến mô hình “vùng kinh tế tự do” mà Mỹ đưa ra, trong khi Nga gọi đó là “vùng phi quân sự”.

Dù phương án có thể giúp phá vỡ bế tắc ngoại giao, Tổng thống Ukraine lưu ý vẫn còn nhiều câu hỏi quan trọng, bao gồm ai sẽ quản lý khu vực và làm thế nào để quá trình rút quân là công bằng và có tính tương hỗ.

“Nếu một bên phải rút – như họ muốn Ukraine làm – tại sao phía còn lại không rút một khoảng cách tương tự?” ông Zelensky đặt câu hỏi. Ông cho rằng Nga cũng cần phải rút khỏi những khu vực mà họ đang kiểm soát, chứ không chỉ riêng Ukraine.

Ông Zelensky cũng nêu vấn đề ai sẽ phụ trách giám sát “khu kinh tế tự do”: “Nếu một số lực lượng rời đi và lực lượng khác vẫn ở lại, điều gì sẽ ngăn chặn các lực lượng còn lại – trong trường hợp này là quân đội Nga – tiến xa hơn? Hoặc thâm nhập vào khu vực đó dưới vỏ bọc ‘dân thường’ rồi giành quyền kiểm soát? Đây đều là vấn đề rất nghiêm trọng”.

Nhà lãnh đạo Ukraine nhấn mạnh đây mới chỉ là thảo luận sơ bộ: “Không có gì chắc chắn rằng Ukraine sẽ chấp nhận phương án này. Nhưng nếu nói đến thỏa hiệp, thì phải là một thỏa hiệp công bằng”. Ông nói thêm rằng câu hỏi về lãnh thổ cuối cùng phải được “người dân Ukraine quyết định”, thông qua bầu cử hoặc trưng cầu ý dân.

Không có ngừng bắn nếu chưa có thỏa thuận khung

Liên quan đến kế các cuộc đàm phán nhằm tìm cách chấm dứt xung đột, ông Zelensky cho biết phái đoàn Ukraine đã có cuộc thảo luận “xây dựng” với các đại diện của Mỹ, gồm Ngoại trưởng Marco Rubio, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth, đặc phái viên Steve Witkoff, ông Jared Kushner và Tổng Thư ký NATO Mark Rutte.

Một quan chức châu Âu cho biết, giới chức Mỹ, châu Âu và Ukraine sẽ tiếp tục nhóm họp tại Paris cuối tuần này để thảo luận kế hoạch hòa bình mà Tổng thống Trump kỳ vọng có thể chấm dứt cuộc chiến kéo dài gần 4 năm.

Tuy nhiên, Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt cho biết việc Mỹ có cử đại diện tới Paris hay không vẫn “chưa được quyết định”. Bà nói Tổng thống Trump ngày càng “mất kiên nhẫn với cả hai phía” và “mệt mỏi với những cuộc họp mà không giải quyết được gì”.

Ông Zelensky cho biết Washington muốn tiến trình này sớm hoàn tất: “Tôi nghĩ họ thực sự muốn, và có lẽ vẫn muốn, có được đánh giá đầy đủ về tiến triển của thỏa thuận trước Giáng sinh.”

Khi được hỏi về thời điểm ngừng bắn, Tổng thống Ukraine cho rằng điều này nhiều khả năng chỉ diễn ra sau khi hai bên ký thỏa thuận khung. Dù Kiev từ lâu đề nghị ngừng bắn ngay lập tức như phép thử thiện chí của Nga, ông Zelensky thừa nhận: “Ai cũng biết Nga sẽ không chấp nhận ngừng bắn nếu chưa có thỏa thuận”.

Ông cho biết sau các cuộc gặp với phía Mỹ, vấn đề bảo đảm an ninh tiếp tục là then chốt của các giai đoạn đàm phán tiếp theo.

“Chúng tôi đã có kinh nghiệm tiêu cực với Bản ghi nhớ Budapest”, ông nhắc lại thỏa thuận năm 1994 theo đó Ukraine từ bỏ kho vũ khí hạt nhân đổi lấy cam kết của Nga về việc tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ Ukraine – điều mà Kiev cáo buộc Moscow đã nhiều lần vi phạm.

“Vì vậy, tài liệu về bảo đảm an ninh lần này phải đưa ra câu trả lời cụ thể cho điều người dân Ukraine lo ngại nhất: các đối tác của chúng tôi sẽ có hành động gì nếu Nga tái khởi động hành động gây hấn”.

Hoàng Phạm/VOV.VN Theo CNN, Kyiv Independent