Mỹ đề xuất thỏa thuận khoáng sản mới để đảm bảo hòa bình cho cả Ukraine và Nga

Theo Financial Times, phát biểu trước báo giới, ông Zelensky tiết lộ ông vẫn chưa xem xét kỹ nội dung chi tiết của đề xuất, nhưng khẳng định thỏa thuận không bao gồm điều khoản Mỹ sẽ tham gia kiểm soát lĩnh vực điện hạt nhân của Ukraine - một nội dung từng gây tranh cãi sau cuộc gọi trước đó giữa hai nhà lãnh đạo.

Một mỏ than chì ở miền Trung Ukraine - Ảnh: Bloomberg

Từ thỏa thuận khung sang bước đi trực tiếp

Đề xuất mới nhất của Washington được cho là vượt xa bản dự thảo khung ban đầu được đàm phán hồi tháng 2. Theo đó, Mỹ đề xuất bỏ qua các bước tiền đàm phán và đi thẳng vào thảo luận về quyền sở hữu và kiểm soát một quỹ đầu tư chung vào khoáng sản và năng lượng - hai lĩnh vực chiến lược của Ukraine.

"Trước đây, chúng tôi làm việc trên cơ sở một thỏa thuận khung, rồi mới xây dựng bản đầy đủ. Nhưng lần này, Mỹ muốn triển khai một thỏa thuận lớn ngay từ đầu", ông Zelensky xác nhận.

Một phát ngôn viên Bộ Tài chính Mỹ tiết lộ mục tiêu của đề xuất là "đảm bảo hòa bình lâu dài cho cả Ukraine và Nga", đồng thời nhấn mạnh cam kết thúc đẩy hoàn tất thỏa thuận trong thời gian sớm nhất.

Thỏa thuận khoáng sản ban đầu được đàm phán trong vòng hai tuần hồi tháng 2, nhằm chuẩn bị nền tảng cho các đảm bảo an ninh từ Mỹ với Ukraine hậu chiến. Tuy nhiên, tiến trình này bất ngờ bị gián đoạn sau cuộc gặp căng thẳng tại Nhà Trắng giữa Tổng thống Trump, Phó tổng thống JD Vance và ông Zelensky.

Ngay sau đó, Mỹ đã tạm dừng viện trợ quân sự và chia sẻ thông tin tình báo với Kyiv - động thái được hiểu như một phản ứng chính trị với lập trường chưa đồng thuận từ phía Ukraine.

Trong khi Nhà Trắng cho rằng các đảm bảo an ninh là "mặc định" trong bất kỳ khoản đầu tư quy mô lớn nào từ Mỹ, Kyiv vẫn yêu cầu các cam kết cụ thể hơn. Cho đến nay, những yêu cầu này vẫn đang được hai bên tiếp tục thảo luận.

Tờ Financial Times gần đây đưa tin chính quyền Trump đang xem xét điều khoản cho phép Mỹ tiếp cận các cơ sở năng lượng trọng yếu tại Ukraine, bao gồm cả điện hạt nhân.

Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 24.3 cho biết ông kỳ vọng sẽ sớm ký một thỏa thuận chia sẻ doanh thu từ các khoáng sản chiến lược được khai thác tại Ukraine.

Phát biểu trước báo chí, ông Trump tiết lộ rằng Washington đang trong quá trình đàm phán với Kyiv về khả năng cho phép các công ty Mỹ tham gia sở hữu các nhà máy điện tại Ukraine. Song song đó, hai bên cũng đang thảo luận về các vấn đề liên quan đến lãnh thổ, cho thấy phạm vi đối thoại đang được mở rộng đáng kể.

Tuy nhiên, đề xuất mới nhất không đề cập đến quyền kiểm soát các nhà máy điện hạt nhân. "Phần hạt nhân không xuất hiện trong tài liệu hiện tại, nhưng chúng tôi không loại trừ khả năng nó sẽ được nêu lại trong các vòng đàm phán sau", một quan chức Kyiv cho biết.

Tuần trước, thông tin về việc ông Trump nhắc đến quyền kiểm soát nhà máy hạt nhân của Ukraine trong một cuộc gọi riêng với ông Zelensky đã gây ra sự hiểu lầm. Tổng thống Ukraine sau đó làm rõ rằng nội dung cuộc gọi chỉ xoay quanh nhà máy Zaporizhzhia - hiện do Nga kiểm soát - và không liên quan đến các cơ sở hạt nhân khác trên lãnh thổ Ukraine.

Ukraine thận trọng, Mỹ muốn đẩy nhanh

Mặc dù các chi tiết về thỏa thuận vẫn đang được Kyiv xem xét kỹ lưỡng, nhưng giới chức Ukraine đã bày tỏ một số quan ngại rằng Mỹ có thể muốn đẩy nhanh tiến trình bằng cách thay thế toàn bộ thỏa thuận cũ bằng đề xuất mới có nhiều yêu cầu kinh tế sâu rộng hơn.

Dù vậy, việc Mỹ không đề cập đến vấn đề điện hạt nhân trong đề xuất mới nhất có thể là một dấu hiệu tích cực cho phía Ukraine, khi quốc gia này vẫn đang phải đối mặt với thách thức từ Nga và kiểm soát tài nguyên trong bối cảnh chiến sự chưa chấm dứt.

Washington dường như đang tăng tốc nhằm tạo ra đòn bẩy kinh tế vững chắc trong khu vực - vừa để hỗ trợ tái thiết Ukraine, vừa khẳng định vai trò dẫn dắt trong nỗ lực ổn định tình hình sau chiến tranh.

Tuy nội dung hợp tác cụ thể giữa Mỹ và Ukraine trong lĩnh vực khoáng sản và năng lượng vẫn chưa được công bố nhưng nhiều nhà quan sát cho rằng đây có thể là bước khởi đầu cho một mô hình đầu tư mới của Mỹ tại các quốc gia đối tác chiến lược.

Với trữ lượng khoáng sản quan trọng như lithium, titanium, niken và đất hiếm - những nguyên liệu then chốt cho ngành công nghệ cao và năng lượng sạch - Ukraine đang trở thành điểm đến tiềm năng cho các tập đoàn Mỹ nếu ổn định chính trị và an ninh được đảm bảo. Những bước đi tiếp theo sẽ phụ thuộc vào việc hai bên có đạt được sự đồng thuận về mặt pháp lý, kinh tế và chính trị hay không.

Hoàng Vũ