Mỹ dỡ bỏ trừng phạt Syria: Quyết định tranh cãi nhưng thực dụng

Từ trái qua phải, Thái tử Saudi Arabia Mohammad Bin Salman, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa trong cuộc gặp ngày 14/5. (Nguồn: White House)

Chính quyền Mỹ còn đồng ý cấp quyền miễn trừ sáu tháng đối với đạo luật Cesar, từng là công cụ chủ chốt siết chặt Syria suốt nhiều năm qua.

Động thái này ngay lập tức gây chú ý, không chỉ vì tính bất ngờ mà còn bởi hệ lụy địa chính trị rộng lớn mà nó có thể tạo ra. Với nhiều nhà quan sát, đây là quyết định “khôn ngoan” nhưng cũng “táo bạo”, thể hiện sự dịch chuyển trong ưu tiên chiến lược của Washington khi Thổ Nhĩ Kỳ và các nước vùng Vịnh ngày càng chiếm vị trí trung tâm trong chính sách Trung Đông của Mỹ.

Syria là một trong những quốc gia chịu lệnh cấm vận lâu dài và nghiêm ngặt nhất của Mỹ. Bắt đầu từ năm 1979 dưới thời Tổng thống Hafez al-Assad, các biện pháp trừng phạt được mở rộng và siết chặt vào các năm 2004 và đặc biệt sau năm 2011, khi cuộc nội chiến bùng phát và chế độ Tổng thống Hafez al-Assad bị cáo buộc đàn áp phong trào phản đối.

Từ việc phong tỏa tài sản, cấm đầu tư, cấm nhập khẩu dầu mỏ đến Đạo luật Cesar năm 2019 - vốn dựa trên chứng cứ về tra tấn trong hệ thống nhà tù Syria - tất cả đã khiến kinh tế Syria gần như tê liệt.

Dù Mỹ dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden đã mở cửa nhân đạo một phần, cho phép hỗ trợ bệnh viện, trường học, và dịch vụ công, quyết định mới của Tổng thống Donald Trump vẫn là cú xoay trục mang tính toàn diện và có chủ đích rõ ràng.

Kể từ khi nắm quyền ở Syria, Tổng thống lâm thời Ahmed al-Sharaa đã cố gắng thuyết phục cộng đồng quốc tế về thiện chí thành lập một chính phủ trung dung, đa sắc tộc, sẵn sàng đối thoại và hợp tác. Trong bối cảnh đó, các nước như Saudi Arabia, Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar tích cực vận động hành lang nhằm khôi phục quan hệ với Syria. Báo chí khu vực gọi chiến lược của Syria là “ngoại giao bất động sản”, với nỗ lực kêu gọi doanh nghiệp Mỹ tham gia “kế hoạch Marshall” tái thiết hậu chiến.

Theo nhà báo Etienne Monin của France Inter, quyết định của ông Trump không chỉ là hành động ngoại giao mà còn mang dáng dấp một “giao dịch lớn” với những điều kiện cho Damascus: Yêu cầu Syria truy tìm công dân Mỹ mất tích trong giai đoạn nội chiến, hợp tác chống khủng bố, tiếp nhận chiến binh Hamas, Palestine, quản lý trại giam IS và đặc biệt là trục xuất các binh sĩ bị coi là khủng bố nước ngoài. Damascus được kỳ vọng tham gia thỏa thuận Abraham và bình thường hóa quan hệ với Israel - bước đi gây tranh cãi nhưng không hoàn toàn bị loại trừ, nếu có được nhượng bộ tối thiểu từ Tel Aviv.

Tuy nhiên, vẫn còn đó những điểm mờ. Chưa có cam kết rõ ràng từ Syria về việc hạn chế ảnh hưởng của Nga - quốc gia hiện diện tại cảng Tartous và căn cứ Hmeimim. Trong khi phương Tây lo ngại sự trở lại của quân đội Nga, Thổ Nhĩ Kỳ dường như chấp nhận sự hiện diện đó như “con bài chiến lược”.

Giới chuyên gia nhìn nhận rằng quyết định của ông Donald Trump phản ánh sự thực dụng cao độ: chuyển từ chính sách “cô lập lý tưởng” sang “hợp tác có điều kiện”. Ông Giorgio Cafiero, chuyên gia tại Gulf State Analytics (Mỹ) cho rằng, việc tái lập quan hệ với Syria là nhạy bén nếu nhìn từ góc độ ổn định khu vực và kiềm chế ảnh hưởng Iran - Nga - Trung Quốc. Tổng thống Donald Trump không còn xem Israel là trục xoay duy nhất tại Trung Đông.

Thay vào đó, Thổ Nhĩ Kỳ và các quốc gia Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) đang nổi lên như các đối tác ưu tiên. Trong viễn cảnh Mỹ có thể triệt thoái quân khỏi Syria, việc xây dựng mối quan hệ khả thi với bất kỳ chính phủ nào ở Damascus càng trở nên cấp bách.

Nếu không hành động, Mỹ có nguy cơ để mất “phần bánh” trong các dự án tái thiết, năng lượng và quốc phòng tại Syria - điều mà một "nhà thương thuyết" như ông Donald Trump khó có thể bỏ qua.

Yên Khê