Mỹ gặp khó khi tìm cách trao đổi tù nhân với Nga

Những tháng qua, hàng loạt công dân Nga bị bắt ở nhiều nước như Slovenia, Brazil, với cáo buộc hoạt động gián điệp. Tới tuần trước, Nga bắt nhà báo Mỹ Evan Gershkovich với cáo buộc tương tự.

Số phận của nhà báo Gershkovich và các công dân Nga bị bắt có thể sẽ được quyết định sau khi Washington và Moscow đi tới thỏa thuận về trao đổi tù nhân. Nhưng thỏa thuận như vậy sẽ không dễ dàng đạt được, theo Wall Street Journal.

Đàm phán khó khăn

Năm ngoái, Mỹ và Nga tiến hành vụ trao đổi tù nhân thu hút sự chú ý của đông dảo dư luận. Hai người Mỹ là cựu lính thủy đánh bộ Trevor Reed cùng ngôi sao bóng rổ Brittney Griner được Nga trả tự do.

Dù trao đổi tù nhân là phương án đã có tiền lệ, thỏa thuận sẽ không dễ dàng đạt được. Nga đã giam giữ công dân Mỹ Paul Whelan từ 2018, người này bị kết án 18 năm tù với cáo buộc gián điệp. Các cuộc thảo luận về Whelan đang bế tắc.

Cái khó trong mọi thỏa thuận là phải tìm được tiếng nói chung về những đối tượng sẽ được trao đổi. Để giải cứu được Whelan hay Gershkovich, Washington sẽ phải tìm một cái tên được phóng thích đủ thuyết phục Moscow, nhưng cũng đồng thời không quá nguy hiểm đến mức đe dọa an ninh của chính mình.

Nhà báo Mỹ Evan Gershkovich bị Nga bắt với cáo buộc gián điệp. Ảnh: WSJ.

Khó khăn không dừng lại ở đó. Các cuộc đàm phán sẽ trở nên phức tạp hơn nhiều nếu Nga yêu cầu trả tự do cho một đối tượng bị giam bên ngoài lãnh thổ Mỹ.

Ví dụ trong vụ trả tự do cho Griner, Moscow ban đầu đề nghị Mỹ tìm cách trả tự do cho một đối tượng được giam giữ tại Đức, hoàn toàn nằm ngoài thẩm quyền của Washington.

Nếu cái tên Nga yêu cầu bị giam ở Mỹ, thủ tục sẽ thuận lợi hơn. Tuy nhiên lúc này, những cái tên Mỹ có khả năng trao trả cho Nga nhất đều là các đối tượng bị cáo buộc hoặc truy tố tội danh hoạt động tội phạm mạng.

Trong khi đó, Gershkovich bị Moscow cáo buộc hoạt động gián điệp. Điều này có nghĩa Moscow có thể không chấp nhận bất cứ cái tên nào mà Washington đề xuất bởi hai tội danh không tương xứng nhau.

Ngoài ra, các hacker Nga bị Mỹ coi là có liên hệ với giới chức hoặc tài phiệt Nga. Nếu được trả tự do, những người này có thể sẽ tham gia hoạt động tình báo mạng chống lại Mỹ.

Trao đổi tù nhân được Mỹ và Nga nối lại từ năm 2022, bắt đầu với Trevor Reed. Ông này bị cáo buộc tấn công 2 cảnh sát Nga. Reed được trao đổi với Konstantin Yaroshenko, người bị kết án 20 năm tù năm 2011 vì buôn lậu ma túy vào Mỹ.

Trong khi đó, ngôi sao bóng rổ Griner bị bắt vì mang cần sa vào Nga. Để đưa Griner về Mỹ, Washington phải chấp nhận trả tự do cho Viktor Bout, tù nhân Nga bị kết án 25 năm tù vì buôn lậu vũ khí.

Trong hai thỏa thuận này, nhiều quan chức trong chính phủ Mỹ rất không hài lòng bởi phải thả hai đối tượng bị coi là tội phạm nguy hiểm để đổi lấy Reed và Griner - hai người mà Washington coi chỉ phạm tội ít nghiêm trọng.

Các thảo luận về cựu lính thủy đánh bộ Paul Whelan tới nay vẫn bế tắc bởi Moscow đưa ra những yêu cầu mà Washington không thể đáp ứng. Một trong các đề nghị của Nga là trả tự do cho Vadim Krasikov, công dân Nga đang thụ án tù chung thân ở Đức vì giết người.

Tuy vậy, khả năng Mỹ đạt được thỏa thuận trao đổi tù nhân với Nga liên quan một nước thứ ba không phải hoàn toàn bất khả thi. Một quan chức Nhà Trắng cho hay Washington có thể tìm giải pháp để đạt thỏa thuận trả tự do cho cả Whelan và nhà báo Gershkovich.

Mỹ có gì trong tay

Danh tính các gián điệp Nga bị bắt gần đây, hai trong số đó bị giam giữ tại Slovenia và Brazil, khiến các nhà quan sát tin rằng hai người này có khả năng nằm trong danh sách trao đổi.

Tháng 12/2022, nhà chức trách Slovenia bắt giữ 2 người với cáo buộc gián điệp. Cảnh sát Slovenia cho hay hai người này sử dụng giấy tờ giả mạo vận hành một doanh nghiệp vỏ bọc trong khi thực hiện các hoạt động gián điệp.

Trong những ngày trước khi nhà báo Gerskhovich bị bắt ở Yekaterinburg, giới chức Mỹ đưa ra cáo trạng với công dân Nga Sergey Cherkasov vì hoạt động gián điệp. Cherkasov đã bị tòa án Brazil kết án 15 năm tù vì làm giả tài liệu.

Trong tháng 3, Tòa án Tối cao Brazil đã tạm đồng ý với Nga về khả năng dẫn độ Cherkasov, với điều kiện cảnh sát Brazil sẽ hoàn tất các cuộc điều tra về gián điệp, rửa tiền và tham nhũng.

Sergey Cherkasov. Ảnh: Bộ Tư pháp Mỹ.

Tuy nhiên, Bộ Tư pháp Mỹ cũng đang đề nghị Brazil dẫn độ Cherkasov về nước này để xét xử.

Hồi tháng 1, Latvia bắt giữ Marat Kasem, Tổng biên tập báo điện tử Sputnik phiên bản tiếng Lithuania. Kasem là công dân Latvia nhưng đã sống ở Nga nhiều năm. Người này bị bắt khi trở lại Latvia.

Cơ quan An ninh Latvia cho hay vụ bắt giữ được tiến hành bởi tình nghi Kasem "cung cấp hỗ trợ kinh tế" cho các hoạt động tuyên truyền của Điện Kremlin.

Moscow đã phản đối vụ bắt giữ Kasem. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova nói vụ bắt giữ là hành động "trả thù" của Latvia.

Lúc này, Washington không giam giữ công dân Nga nào bị cáo buộc hoạt động gián điệp. Tuy vậy, một số tù nhân được đánh giá có giá trị cao, có thể đưa vào danh sách trao đổi tù nhân.

Một cái tên như thế là Roman Seleznev, con trai một nghị sĩ Nga. Người này bị truy tố năm 2016 vì trộm cắp thông tin thẻ tín dụng, gây thiệt hại 169 triệu USD. Seleznev sẽ phải ngồi tù tại Mỹ tới năm 2036. Luật sư của Selznev tin rằng thân chủ của mình là người mà Moscow "rất muốn" trả tự do.

Một công dân Nga khác là Vladislav Klyushin bị dẫn độ từ Thụy Sĩ năm 2021. Klyushin bị truy tố hồi tháng 2 với cáo buộc lừa đảo chứng khoán gây thiệt hại 90 triệu USD. Klyushin sẽ bị kết án vào tháng 5.

Mỹ cũng đang giam giữ Alexander Vinnik, người này bị cáo buộc vận hành một sàn giao dịch tiền điện tử bất hợp pháp. Vinnik bị bắt từ 2017 ở Hy Lạp, sau đó được dẫn độ tới Mỹ. Luật sư của Vinnik đang vận động đưa công dân Nga vào thỏa thuận trao đổi tù nhân.

Duy Anh