Mỹ gia tăng áp lực lên Iraq

Những sức ép lớn

Mỹ đang cấp cho Iraq sự miễn trừ để không phải chịu các lệnh trừng phạt mà Washington áp đặt đối với Tehran vì Iraq có liên kết chặt chẽ về kinh tế với Iran. Nhưng thay vì gia hạn miễn trừ trong 3 hoặc 4 tháng như thường lệ, gần đây, Washington chỉ đưa ra thời hạn 45 ngày. “Đây là sự khởi đầu cho một cái chết từ từ với nền kinh tế Iraq”, nhà kinh tế Ahmed Tabaqchali nói với AFP. “Những miễn trừ cho phép Iraq tiếp tục mua năng lượng từ Iran càng ngắn, càng dễ khiến tình hình leo thang”, ông Tabaqchali nói thêm.

Một cảng dầu khí của Iraq

Iraq bị lệ thuộc nặng nề về năng lượng với Iran. Baghdad không chỉ phải mua điện mà còn phải nhập khẩu dầu khí của Iran. Trước áp lực của Washington, Chính phủ Iraq đã phải hứa với Nhà Trắng sẽ cắt giảm dần dần nguồn dầu khí nhập từ Iran. Mỹ chấp nhận cho Iraq tạm thời được mua dầu khí của Iran nhưng trong thời hạn 45 ngày phải trình kế hoạch cắt giảm.

Tình hình Iraq hiện rất căng thẳng. Tân Thủ tướng Mohammed Tawfiq Allawi - người được chỉ định thay thế cựu Thủ tướng Adil Abdul Mahdi từ chức hồi đầu tháng 11/2019 do làn sóng biểu tình phản đối chính phủ tại Iraq bùng phát - yêu cầu loại bỏ các chính trị gia tham nhũng và không đủ năng lực lãnh đạo đất nước, đang vật lộn để thành lập nội các mới trong khi căng thẳng giữa Washington và Tehran đã biến thành các cuộc biểu tình bạo lực chết người trên đất Iraq.

Từ một trong những quốc gia Arập giàu có, với trữ lượng dầu mỏ đứng thứ 5 thế giới, giờ đây Iraq thường xuyên phải đối mặt với khủng hoảng kinh tế - xã hội. Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới (WB), ở Iraq, tỷ lệ thất nghiệp trong tầng lớp thanh niên lên tới hơn 40% và hơn 60% dân số sống ở mức nghèo khổ. Trong khi đó, nạn tham nhũng tràn lan, cướp đi một phần đáng kể ngân sách nhà nước.

Iraq tiếp tục chìm trong bất ổn kể từ sau khi tướng Iran Qassem Soleimani bị hạ sát trong một cuộc không kích của Mỹ ở Baghdad ngày 3/1. Các chính trị gia Iraq thân Iran đã tìm cách sử dụng sự kiện đó để chuyển hướng dư luận từ bất mãn với giới cầm quyền sang phản đối Mỹ và yêu cầu Mỹ rút quân. Gần 500 người thiệt mạng trong các cuộc trấn áp người biểu tình từ tháng 10/2019. Cả Mỹ và Iran đều đang nắm trong tay những vũ khí của mình. Iran tiếp tục tăng cường sự kìm kẹp về chính trị, trong khi Mỹ giữ nền kinh tế của Iraq trong tay.

Mỗi tháng, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) gửi từ 1-2 tỉ USD cho Ngân hàng Trung ương Iraq, được rút ra từ doanh thu của dầu mỏ Iraq lưu trữ tại Mỹ. Tuy nhiên, vào tháng 1/2020, máy bay chở tiền từ Mỹ qua Iraq đã bị trì hoãn hơn một tuần vì “lý do chính trị”, hai quan chức cấp cao của Iraq cho AFP biết.

Kinh tế Iraq trước nguy cơ sụp đổ

“Chúng tôi đang trong tình trạng nguy hiểm. Vì nếu Washington đã cân nhắc lựa chọn siết van tiền, cuộc bỏ phiếu của Quốc hội Iraq kêu gọi chính phủ trục xuất 5.200 binh sĩ Mỹ khỏi Iraq có thể tăng tốc”, một quan chức Iraq than vãn. Vào tháng 2/2020, máy bay chở tiền của Fed đã đến Iraq đúng hẹn, nhưng đối với một số quan chức Iraq, số tiền được chuyển lần này ít hơn trước.

Nền kinh tế Iraq đang đứng trước nguy cơ sụp đổ vì doanh thu từ dầu mỏ chiếm 90% nguồn thu của chính phủ. Và nếu Washington quyết định không còn gia hạn miễn trừ, Baghdad sẽ chỉ có hai lựa chọn: Đối mặt với tình trạng thiếu hụt năng lượng lớn hoặc tiếp tục nhập khẩu năng lượng của Iran, đối mặt với các lệnh trừng phạt của Mỹ.

Một lựa chọn dường như thực tế hơn khi khoảng 20 cuộc tấn công tên lửa - lần cuối cùng diễn ra vào tuần trước - đã nhắm vào lính Mỹ ở Iraq, giết chết một người. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo - người duy nhất có khả năng quyết định việc miễn trừ cho Iraq, theo một nhà ngoại giao của Mỹ - đã “hét lên” với Thủ tướng mãn nhiệm Adil Abdul Mahdi rằng, ông đừng nên hy vọng vào các cuộc đàm phán về gia hạn miễn trừ nếu các cuộc tấn công tiếp tục nhằm vào người Mỹ ở Iraq, một quan chức cấp cao của Iraq nói với AFP.

Bằng chứng cho tình hình căng thẳng đó là ngày 14/2/2020, tại Hội nghị An ninh Munich (Đức), ông Pompeo đã gặp người đứng đầu lực lượng người Kurdistan ở Iraq, ông Masrour Barzani, chứ không phải là Bộ trưởng Bộ Ngoại giao của chính quyền liên bang Iraq Mohammed Ali al-Hakim.

Có một điều đặc biệt khiến Washington bực tức: Baghdad không ngừng khước từ ký hợp đồng với các công ty Mỹ General Electric và ExxonMobil. Người Iraq thích phụ thuộc vào người Iran và để cho Tehran kiểm soát nền kinh tế và cơ sở hạ tầng của họ hơn là để cho người Mỹ làm việc đó - một quan chức cấp cao của Mỹ nói với AFP.

Khi lệnh miễn trừ trở thành vũ khí…

Ở Washington, các ý kiến về Iraq đang rất chia rẽ. Nhà Trắng muốn tăng áp lực trong khi những người khác thích duy trì sự linh hoạt. Nhưng những người ủng hộ sự kiên quyết đang “thắng thế”.

Washington không nên làm khó Iraq, Bộ trưởng Bộ Điện lực Iraq Louai al-Khatib nói với AFP. “Tôi tin tưởng Mỹ không sử dụng những miễn trừ này như một vũ khí để phá hủy các dịch vụ công của chúng tôi”, ông Louai al-Khatib cho biết thêm.

Tình trạng cúp điện ở Iraq có khi kéo dài 20 giờ mỗi ngày. Do tình trạng thiếu điện, cuộc sống của hầu hết 39 triệu người dân Iraq đều phụ thuộc máy phát điện. Baghdad gần đây đã ký thỏa thuận với Jordan và các nước vùng Vịnh để mua điện xuyên biên giới và mua khí đốt từ các nhà khai thác ở vùng Kurdistan của Iraq. Ba tuần trước khi hết hạn miễn trừ cuối cùng của Mỹ, Chính phủ Baghdad đã phê chuẩn 6 hợp đồng sử dụng khí đốt của Iraq để sản xuất điện. Thậm chí gần đây, Iraq còn trình xây dựng một cơ chế để lách luật trừng phạt của Mỹ đối với Tehran. Mạng lưới điện của Iraq xuống cấp khiến 40% điện lưới bị thất thoát và 1/3 mức tiêu thụ điện của Iraq được cung cấp bởi Iran. Iraq đã nợ Iran 1,7 tỉ euro tiền khí đốt và điện.

“Chính phủ Iraq sẽ tiếp tục mua khí đốt từ Iran bằng cách gửi tiền vào một tài khoản ở Iraq, bằng tiền dinar của Iraq” - một quan chức chính phủ Baghdad nói với AFP - “Iran sẽ không thể rút số tiền này nhưng họ sẽ có thể sử dụng nó để mua hàng hóa ở Iraq và đưa về nước. Chúng tôi không có lựa chọn nào khác. Làm thế nào để chúng tôi có thể trả cho những gì chúng tôi nợ Iran?”.

“Những hành động đó của Iraq là một chuỗi phản ứng đối với áp lực ngày càng tăng của Mỹ. Chúng cho thấy chính phủ Iraq đã hoảng loạn”, nhà kinh tế Ahmed Tabaqchali (thuộc Viện Hòa bình Mỹ) nhận định. Ramzy Mardini cảnh báo: Washington sẽ ngày càng dùng đến nhiều các biện pháp đe dọa kinh tế với Iraq vì không còn cách nào khác. Cách tiếp cận này có thể bảo vệ lợi ích của Mỹ trong thời gian ngắn, nhưng về lâu dài sẽ khiến mối quan hệ song phương vĩnh viễn bị rơi vào nghi kỵ và thù địch.

Nền kinh tế Iraq đang đứng trước nguy cơ sụp đổ vì doanh thu từ dầu mỏ chiếm 90% nguồn thu của chính phủ. Nếu Washington quyết định không còn gia hạn miễn trừ, Baghdad sẽ chỉ có hai lựa chọn: Đối mặt với tình trạng thiếu hụt năng lượng lớn hoặc tiếp tục nhập khẩu năng lượng của Iran, đối mặt với các lệnh trừng phạt của Mỹ.

S.Phương