Mỹ sẽ ra phán quyết vụ kiện các nhà sản xuất súng trong nước

Vụ kiện được đệ trình tại Boston vào tháng 8/2024, nêu tên các nhà sản xuất súng là Smith & Wesson, Barrett Firearms, Beretta, Colt và Glock, cũng như nhà bán buôn Interstate Arms ở khu vực Boston. Chính phủ Mexico cho biết họ muốn “chấm dứt thiệt hại lớn mà các bị cáo gây ra bằng cách tích cực tạo điều kiện cho việc buôn bán bất hợp pháp súng của họ cho các băng đảng ma túy và tội phạm khác ở Mexico”.

Bộ Ngoại giao Mexico cho biết, 70% vũ khí được buôn lậu vào Mexico đến từ Hoa Kỳ. Chỉ riêng trong năm 2019, ít nhất 17.000 vụ giết người có liên quan đến vũ khí được buôn lậu, theo thông tin từ Bộ này. Alejandro Celorio, cố vấn pháp lý cho chính phủ Mexico, cho biết thiệt hại do súng buôn lậu gây ra bằng 1,7% đến 2% GDP của Mexico. Nhưng ngành công nghiệp vũ khí, thông qua tổ chức vận động hành lang tại Hoa Kỳ, National Shooting Sports Foundation, đã tuyên bố những cáo buộc trong vụ kiện là “vô căn cứ”.

Các đặc vụ ATF Phoenix kiểm tra một khẩu súng ngắn AK-47 là một phần của lô hàng bị tịch thu đang trên đường đến Mexico tại trụ sở của cơ quan này ở Phoenix, Arizona, vào ngày 14 tháng 1 năm 2008. Ảnh: Jeff Topping/ Reuters.

“Chính phủ Mexico phải chịu trách nhiệm về tội phạm và tham nhũng tràn lan trong biên giới của họ”, Lawrence Keane, Phó chủ tịch cấp cao kiêm cố vấn chung của nhóm, cho biết khi vụ kiện được đệ trình vào năm 2021. Vụ kiện đó đã trải qua một số phán quyết của tòa án cấp dưới. Ban đầu, vụ kiện bị tòa án quận bác bỏ, sau đó được tòa phúc thẩm liên bang đầu tiên của Hoa Kỳ khôi phục. Các nhà sản xuất súng đã kháng cáo phán quyết đó lên tòa án tối cao, với lý do họ đã tuân thủ các thông lệ hợp pháp và vụ kiện không liên quan đến tòa án Hoa Kỳ.

Vào tháng 8, thẩm phán liên bang Hoa Kỳ Dennis Saylor đã bác bỏ vụ kiện chống lại 6 trong số 8 công ty, phán quyết rằng Mexico đã không cung cấp đủ bằng chứng cho thấy bạo lực ở quốc gia này là do sự bất cẩn của nhà sản xuất súng Hoa Kỳ. Bây giờ tòa án tối cao đã đồng ý thụ lý đơn thỉnh cầu của các nhà sản xuất súng. Các luật sư của Mexico đã bảo vệ lý lẽ của phán quyết của tòa phúc thẩm và lập luận rằng còn quá sớm để tòa án tối cao thụ lý vụ án.

Dion Green tại nhà riêng ở Dayton, Ohio.Ảnh: The Guardian.

Mexico tuyên bố các nhà sản xuất súng của Hoa Kỳ biết rằng chuỗi từ nhà sản xuất đến nhà phân phối đến đại lý kết thúc bằng việc bán cho “người mua rơm” những người này sau đó bán chúng cho các băng đảng, đặc biệt là vũ khí kiểu quân sự có số sê-ri dễ xóa (“Người mua rơm” là người mua hàng thay mặt cho người khác. Hành vi này là bất hợp pháp nếu mục đích là gian lận hoặc hàng hóa được mua cho người bị pháp luật cấm mua hàng). Các luật sư của công ty Smith & Wesson cho rằng Mexico đang cố gắng sử dụng hệ thống tòa án Hoa Kỳ để phá sản ngành công nghiệp vũ khí của Hoa Kỳ dựa trên một khiếu nại pháp lý “mới lạ và xa vời”. Họ lập luận rằng họ không chịu trách nhiệm về những gì các đại lý đã làm (cũng như việc hãng bia Budweiser ứng xử với một cửa hàng rượu đã bán bia cho trẻ vị thành niên).

Mexico không phải là quốc gia duy nhất tuyên bố rằng súng của Hoa Kỳ là tác nhân gây mất ổn định. Một báo cáo của Liên hợp quốc vào tháng 1 ước tính rằng nửa triệu vũ khí hợp pháp và bất hợp pháp đã tràn vào Haiti kể từ năm 2020. Tuy nhiên, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã chỉ ra rằng họ có kế hoạch thành lập một đơn vị cảnh sát mới tại Haiti để giải quyết vấn đề vũ khí được buôn lậu vào nước này, nơi vẫn tiếp tục bị mất ổn định do bạo lực băng đảng.

Trong khi đó, các vụ xả súng hàng loạt đã đảo lộn cuộc sống của người dân Mỹ. Bây giờ những người sống sót đang khiến ngành công nghiệp súng phải trả giá. Trong trường hợp không có thay đổi chính trị nào để giải quyết nạn bạo lực súng đạn ở Hoa Kỳ, những người sống sót sau các vụ xả súng hàng loạt đã đệ đơn kiện đòi bồi thường hàng triệu đôla chống lại các nhà sản xuất súng, đại lý bán súng, các công ty công nghệ và chính phủ liên bang vì đã không bảo vệ họ.

Ben Cooper bên trong văn phòng của mình. Bên phải: Ghi chú của Cooper trên bàn làm việc của anh ấy ở Columbus, Ohio. Ảnh: The Guardian.

Mặc dù các vụ kiện chống lại ngành công nghiệp súng đã từng xảy ra trước đây, nhưng chúng ngày càng tăng hiện nay, một phần là do sự gia tăng của các nhóm phòng chống bạo lực lớn, có nhiều nguồn lực ủng hộ chúng như một công cụ để thay đổi - để thay đổi câu chuyện về việc ai phải chịu trách nhiệm cho các vụ xả súng hàng loạt và buộc ngành công nghiệp súng đạn, các công ty truyền thông xã hội và chính phủ liên bang phải thay đổi các hoạt động của họ.

“Các vụ kiện được tạo ra vì chúng tôi không thể hoàn thành bất cứ điều gì ở cấp tiểu bang, địa phương hoặc liên bang, vì vậy chúng tôi nhắm vào các nhà sản xuất”, Dion Green, người sống sót sau vụ xả súng hàng loạt ở Dayton, Ohio, năm 2019, cho biết. Khi một tay súng nổ súng ở khu nghệ thuật và giải trí của Dayton cách đây hơn 5 năm, 9 người, bao gồm cả cha của Green, Derrick Fudge, đã thiệt mạng và hàng chục người khác bị thương. Cha của Green đã qua đời trong vòng tay anh vào đêm đó. Green tiếp tục thành lập Quỹ Fudge, thông qua đó anh nói chuyện với thanh thiếu niên về tác hại do bạo lực súng đạn gây ra, hỗ trợ nạn nhân và đến thăm những cộng đồng cũng bị ảnh hưởng tương tự bởi các vụ xả súng hàng loạt.

Kể từ khi cha mình qua đời, Green đã giúp cải cách cách thức bồi thường cho nạn nhân và chỉ trích các chính sách lỏng lẻo về súng như mang súng không có giấy phép. Anh đã gọi điện khắp nơi để tìm người sẽ đại diện cho anh và các gia đình khác trong một vụ kiện. “Thật là một quá trình rất mệt mỏi và tức giận khi phải đối phó với các luật sư không muốn xét xử vụ án”, Green nói. “Họ đẩy bạn ra vì thực thể mà bạn đang phải đối mặt”.

Gần hai năm và ít nhất 8 lần bị từ chối sau đó, Green và năm gia đình nạn nhân khác đã kết nối với Ben Cooper, một luật sư có trụ sở tại Columbus, Ohio, chuyên về các vụ án bị chết oan. Năm 2021, Cooper đã đệ đơn kiện Kyung Chang Industry USA Inc, công ty mẹ của nhà sản xuất và bán lẻ tạp chí súng có trụ sở tại Nevada mà kẻ xả súng đã sử dụng. Vụ kiện cáo buộc công ty biết rằng các tạp chí có sức hấp dẫn những người đang lên kế hoạch xả súng hàng loạt và vẫn bán chúng trực tuyến “mà không có bất kỳ biện pháp bảo vệ, sàng lọc hoặc giới hạn hợp lý nào”. Trong khi nhiều người coi khoản tiền dàn xếp 73 triệu đôla cho các gia đình và những người sống sót sau vụ xả súng tại trường tiểu học Sandy Hook năm 2012 là khởi đầu cho vụ kiện tụng về xả súng hàng loạt, thì những vụ kiện kiểu này đã tồn tại ít nhất từ những năm 1980.

Trong 30 năm qua, luật sư Jonathan Lowy đã đại diện cho những người bị ảnh hưởng bởi các vụ xả súng, bao gồm vụ bắn tỉa năm 2002 tại Washington DC và hàng chục gia đình cùng nhân viên thực thi pháp luật bị bắn trong các vụ việc ít được biết đến. Vào những năm 1990, khi 30 thành phố lớn của Hoa Kỳ đệ đơn kiện mang tính đột phá dẫn đến việc công ty Smith and Wesson đồng ý thay đổi cách sản xuất và bán súng.

“Điều họ thực sự muốn từ một vụ kiện là sự thay đổi”, Lowy, người sáng lập Global Action on Gun Violence, một tổ chức phi lợi nhuận giúp các quốc gia thực hiện hành động pháp lý chống lại các nhà sản xuất súng, cho biết. “Mỗi người trong số họ đều muốn làm điều gì đó để giảm khả năng các gia đình khác phải chịu đựng theo cách mà họ đã phải chịu đựng”. Sau đó là phản ứng dữ dội, lên đến đỉnh điểm vào năm 2005, khi Tổng thống George W. Bush ký Đạo luật Bảo vệ thương mại hợp pháp về vũ khí (PLCAA), nhằm mục đích bảo vệ ngành công nghiệp súng khỏi trách nhiệm dân sự sau khi sản phẩm của họ được sử dụng trong các vụ xả súng. Mặc dù luật này không chấm dứt hoàn toàn các vụ kiện, nhưng nó đã làm chậm tiến độ mà Lowy và các luật sư khác cảm thấy họ đã đạt được.

Khu vực Oregon ở Dayton, Ohio, gần nơi xảy ra vụ xả súng hàng loạt năm 2019. Ảnh: The Guardian.

Năm 2018, Michael Sodini đã thành lập Walk the Talk America, một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động nhằm xóa bỏ định kiến về chăm sóc sức khỏe tâm thần trong số những người sở hữu súng. Thông qua công việc này, ông đã khiến hơn 20 nhà sản xuất súng - bao gồm các thương hiệu lớn, nổi tiếng như Ruger - và các nhà sản xuất phụ kiện như Cannon Safe đưa vào một thẻ xanh lá cây tươi sáng có thông tin về việc được kiểm tra sức khỏe tâm thần miễn phí, ẩn danh với các sản phẩm của họ.

Sodini cho biết những nỗ lực phòng ngừa như vậy có thể giúp các nhà lãnh đạo ngành chứng minh rằng họ quan tâm đến việc giảm tử vong và thương tích. Ông cho biết: “Nếu ngành công nghiệp vũ khí làm tốt hơn trong việc cắt giảm những thứ này, có thể một số gia đình này sẽ nhìn chúng tôi theo cách khác”. Các nhà sản xuất và đại lý không phải là những người duy nhất bị kiện vì không thực hiện các bước có thể ngăn chặn một vụ xả súng hàng loạt.

Trong 3 năm qua, chính phủ Hoa Kỳ đã giải quyết với gia đình của những người thiệt mạng trong các vụ xả súng hàng loạt ở Parkland, Florida, Sutherland Springs, Texas và Charleston, Nam Carolina, với tổng số tiền hơn 350 triệu đôla. Năm 2022, gia đình của 8 người thiệt mạng khi làm việc tại một bãi đường sắt ở San Jose, California, vào năm 2021 đã giành được một thỏa thuận với cơ quan giao thông địa phương với số tiền không được tiết lộ. Hiện có hai vụ kiện xả súng hàng loạt gây chú ý chống lại các công ty công nghệ đang tìm cách vượt qua hệ thống pháp luật dân sự.

Một vụ kiện được đệ trình bởi các gia đình mất người thân trong vụ xả súng tại trường học vào tháng 5/2022 ở Uvalde, Texas, chống lại Meta, công ty mẹ của Facebook và Instagram, và chống lại Activision, nhà sản xuất trò chơi điện tử sản xuất Call of Duty, một trò chơi bắn súng của Daniel Defense, công ty sản xuất súng mà kẻ xả súng đã mua súng trường của mình.

Trong khi đó, vụ án của Green dự kiến sẽ được đưa ra xét xử vào năm 2026. Green biết rằng bất kỳ khoản bồi thường tài chính nào có thể đến từ vụ kiện cũng không thể đưa cha anh trở về hoặc giải thoát anh khỏi những cơn ác mộng và chứng mất ngủ vẫn tiếp tục hành hạ anh. Nhưng anh thấy một giải pháp có thể là cách để đưa con gái anh đến trường đại học, tiếp tục công việc cộng đồng của mình và mang lại sự nhẹ nhõm cần thiết cho những người sống sót khác.

Huyền Thanh Thanh (Tổng hợp)