Mỹ - Trung mở mặt trận cạnh tranh mới

Sâu bên dưới bề mặt biển Thái Bình Dương, đáy biển rải rác những cụm đá màu nâu và đen, mỗi cụm đều chứa kim loại quý.

Những cụm đá này, được gọi là polymetallic nodules, chứa trữ lượng khoáng sản quan trọng có thể cung cấp năng lượng sách và thúc đẩy một tương lai công nghiệp mới.

Tại Quần đảo Cook - một quốc gia nằm giữa Hawaii (Mỹ) và New Zealand, các tàu thăm dò đang lập bản đồ đáy biển giàu khoáng sản. Theo Guardian, cả Mỹ và Trung Quốc đều thăm dò tiềm năng tài nguyên, thiết lập một chiến lược mới cạnh tranh giữa hai quốc gia hùng mạnh nhất thế giới.

Nhà phân tích địa chính trị Jocelyn Trainer từ Terra Global Insights nhận định hai siêu cường đang tranh giành ảnh hưởng và quyết tâm “chạy đua đến tận đáy biển”.

“Đây là cuộc cạnh tranh đầu tiên, dù với tư cách nhà phát triển hay nhà sản xuất dưới đáy biển”, ông Trainer nhận định.

Chạy đua tới tận đáy biển

Nhu cầu về các khoáng sản chủ chốt - như coban, niken và mangan - đã tăng vọt sau khi nhiều quốc gia thi nhau sản xuất năng lượng sạch, quốc phòng và công nghệ AI. Với trữ lượng trên đất liền đang giảm dần và phần lớn thị trường do Trung Quốc kiểm soát, sự chú ý chuyển hướng sang vùng biển sâu.

Chưa khu vực nào trên thế giới khai thác thương mại dưới biển sâu. Tuy nhiên, hoạt động này gây tranh cãi do lo ngại về tác động môi trường. Hàng chục quốc gia đã kêu gọi tạm dừng lĩnh vực này.

Dẫu vậy, với một số trữ lượng khoáng sản biển sâu quan trọng nhất thế giới, Thái Bình Dương nổi lên như một địa điểm cạnh tranh quan trọng, đặc biệt là Quần đảo Cook. Quốc gia này sở hữu một trong những vùng lãnh thổ đại dương lớn nhất Thái Bình Dương và đang tích cực tìm hiểu tiềm năng tài nguyên dưới đáy biển.

Hiện tại, Quần đảo Cook cấm khai thác dưới đáy biển, nhưng chính phủ đã và đang xem xét khả năng phát triển thương mại các nguồn tài nguyên dưới nước, đồng thời đánh giá kỹ thuật và môi trường để định hướng cho hoạt động trong tương lai. Giới chức nhấn mạnh sẽ chỉ khai thác khi có cơ sở khoa học rõ ràng.

Polymetallic được trưng bày tại gian hàng của DeepGreen Resources, một công ty khởi nghiệp khai thác đáy biển, ở Canada năm 2019. Ảnh: Reuters.

Hồi tháng 4, Tổng thống Mỹ Donald Trump ký một sắc lệnh hành pháp gây tranh cãi, trong đó tăng cường khai thác khoáng sản biển sâu tại vùng biển của Mỹ và quốc tế.

Trong tháng 10, một tàu nghiên cứu của Mỹ bắt đầu lập bản đồ các khu vực lãnh thổ dưới nước của Quần đảo Cook và thu thập dữ liệu. Tàu sẽ cung cấp 250.000 USD dưới dạng “hỗ trợ kỹ thuật” cho Quần đảo Cook nhằm giúp đỡ xây dựng năng lực, trao đổi kiến thức và thu hút đầu tư vào lĩnh vực này.

Trong một tuyên bố, Bộ Ngoại giao Mỹ khẳng định họ ủng hộ thúc đẩy khoa học để “cung cấp thông tin cho việc phát triển khoáng sản dưới đáy biển và các hoạt động khai thác có trách nhiệm ở Thái Bình Dương”.

Trung Quốc dường như cũng có tham vọng tương tự.

Đầu năm 2025, Bắc Kinh ký thỏa thuận hợp tác phát triển và nghiên cứu khoáng sản dưới đáy biển với Quần đảo Cook, bao gồm thành lập một ủy ban chung giữa hai chính phủ giám sát công việc này.

Trung Quốc hiện nắm giữ nhiều giấy phép thăm dò ở vùng biển quốc tế nhất thế giới. Bắc Kinh cũng được cho là đang xem xét hợp tác với một quốc gia khác ở Thái Bình Dương, Kiribati, để khai thác tài nguyên biển sâu.

Quần đảo Cook đã cấp giấy phép thăm dò cho ba công ty - hai công ty thuộc Mỹ và một công ty thuộc nước này - để phân tích đáy đại dương.

Ngoài Quần đảo Cook, Clarion-Clipperton - một vùng biển Thái Bình Dương giàu khoáng sản nằm giữa Hawaii (Mỹ) và Mexico - cũng là khu vực quan tâm chính của cả Mỹ và Trung Quốc.

Chia rẽ

Tuy nhiên, hoạt động thăm dò khoáng sản đáy biển sâu gây tranh cãi sâu sắc. Trên khắp thế giới, 38 quốc gia - trong đó có một số quốc gia ở Thái Bình Dương - kêu gọi tạm dừng hoạt động này. Một số nhà khoa học đã cảnh báo về những tác hại nghiêm trọng, quy mô lớn và không thể đảo ngược với hệ sinh thái đại dương nếu tiếp tục hoạt động khai thác.

Douglas McCauley - giáo sư khoa học đại dương tại Đại học California (Mỹ) - lo lắng cuộc đua cạnh tranh khai thác đáy biển sâu ngày càng gay gắt có thể ảnh hưởng xấu tới hệ sinh thái dưới nước.

"Hoạt động khai thác dự kiến diễn ra ở một số hệ sinh thái mong manh hoặc khả năng phục hồi kém nhất trên hành tinh", ông McCauley nói. Vị chuyên gia đặc biệt lo ngại về tác động của các luồng nước thải được xả ra biển sau khi khai thác khoáng sản.

Ông McCauley cũng cảnh báo cuộc chạy đua địa chính trị giành khoáng sản có nguy cơ mở ra kỷ nguyên khai thác không thể kiểm soát.

Trong thỏa thuận với Quần đảo Cook, Trung Quốc tuyên bố sẽ tuân thủ "tinh thần luật pháp quốc tế, gồm các nguyên tắc của Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển". Công ước này đặt ra khuôn khổ pháp lý cho quản lý và bảo vệ các đại dương trên thế giới, trong đó có cả tài nguyên khoáng sản trong vùng biển quốc tế.

Các nhà hoạt động của Greenpeace từ New Zealand và Mexico dơ biển phản đối khai thác đáy biển sâu ở ngoài khơi bờ biển Manzanillo năm 2022. Ảnh: Reuters.

Ngược lại, Mỹ không ký kết Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển. Nhà Trắng đã bị cả Trung Quốc và nhiều quốc gia khác lên án vì chỉ đạo thúc đẩy khai thác đáy biển dù không phải bên tham gia công ước quốc tế này.

Trong khi đó, tại Quần đảo Cook, quan điểm về khai thác biển sâu vẫn còn chia rẽ. Một số lo ngại cho sức khỏe của đại dương, còn có người lại coi đây là lĩnh vực an toàn giúp phát triển đất nước.

Edward Herman từ Cơ quan Khoáng sản Đáy biển Quần đảo Cook cho biết nước này "chỉ đang hợp tác nghiên cứu khoa học biển để nâng cao hiểu biết về đại dương" với cả Trung Quốc và Mỹ.

Alanna Matamaru Smith, Giám đốc nhóm môi trường Te Ipukarea Society, đang kêu gọi giám sát độc lập. Bà cho rằng ngành nghiên cứu môi trường đang bị định hình bởi các công ty và thế lực nước ngoài, những cá nhân muốn được hưởng lợi từ ngành công nghiệp non trẻ này.

"Hiện tại, các công ty khai thác phát triển là bên nghiên cứu. Đồng thời, chúng tôi cũng dựa vào Mỹ và Trung Quốc để lấy dữ liệu”, bà nói.

Vị chuyên gia lo ngại các siêu cường trên thế giới ra tay và ưu tiên của Quần đảo Cook có thể bị phớt lờ.

"Họ là những quốc gia hùng mạnh trên thế giới. Còn chúng tôi là Quần đảo Cook nhỏ bé", bà nói.

Trí Ân