Mỹ 'tuýt còi' hải sản: sức ép để chuẩn hóa nghề cá

Mỹ không công nhận tương đương cho 12 nghề khai thác hải sản Việt Nam. Ảnh: KA

Cục Quản lý Đại dương và khí quyển (NOAA) thuộc Bộ Thương mại Mỹ mới đây đã gửi công thư tới Cục Thủy sản và Kiểm ngư thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường thông báo từ chối công nhận tương đương với 12 nghề khai thác hải sản của Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA).

Với quyết định nêu trên của NOAA, hải sản khai thác theo các nghề cá chưa được công nhận tương đương sẽ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ từ ngày 1-1-2026, trong đó, có nhiều loại hải sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như cá ngừ, mực, ghẹ…

Gây sốc phản vệ

Báo cáo của Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), cho thấy 7 tháng đầu năm nay, xuất khẩu cá ngừ Việt Nam đạt 542 triệu đô la Mỹ, giảm 3% so với cùng kỳ năm ngoái, trong đó, Mỹ là thị trường nhập khẩu lớn nhất với kim ngạch đạt 205 triệu đô la Mỹ, giảm 1% so với cùng kỳ.

Còn nếu tính chung nhóm hàng hải sản (bao gồm cá ngừ; mực và bạch tuộc; cua ghẹ và giáp xác khác; nhuyễn thể có vỏ và các loại hải sản khác), 7 tháng đầu năm nay, xuất khẩu đạt 2,4 tỉ đô la Mỹ, tăng 13% so với cùng kỳ, trong đó, Mỹ là thị trường nhập khẩu lớn thứ hai sau Nhật Bản (612 triệu đô la Mỹ), với kim ngạch đạt 410 triệu đô la Mỹ, tăng khoảng 40 triệu đô la Mỹ so với cùng kỳ.

Qua những con số nêu trên, có thể thấy Mỹ là thị trường nhập khẩu hải sản quan trọng của Việt Nam, nhất là với sản phẩm cá ngừ. Do đó, việc Mỹ cấm nhập khẩu từ đầu năm 2026 sẽ có những ảnh hưởng đáng kể đến doanh nghiệp, ngư dân Việt Nam.

Trao đổi với KTSG Online, giám đốc một doanh nghiệp xuất khẩu hải sản (đề nghị không nêu tên), cho biết sau quyết định của NOAA đồng nghĩa doanh nghiệp không thể xuất khẩu các lô hàng thuộc 12 nghề khai thác chưa được công nhận tương đương từ năm sau. “Điều này sẽ khiến kim ngạch xuất khẩu giảm, doanh nghiệp thu hẹp sản xuất vì không có đơn hàng. Từ vấn đề nêu trên, có thể dẫn đến một hệ lụy khác, đó là công nhân mất việc, ngư dân khó bán sản phẩm, ảnh hưởng khá lớn đến sinh kế. “Đây là những tác động có thể thấy ngay”, vị này nói.

Trao đổi với KTSG Online, ông Nguyễn Hữu Dũng, Nguyên phó chủ tịch VASEP, Chủ tịch Hiệp hội nuôi biển Việt Nam, cho biết ngư dân hành nghề khai thác với công nghệ cũ, có tác động đến môi trường và hệ sinh thái, quyết định của NOAA lập tức ảnh hưởng đến sinh kế của họ. Do đó, doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu mặt hàng này (mặt hàng bị cấm nhập khẩu vào Mỹ từ 1-1-2026), bắt buộc phải tìm thị trường mới với yêu cầu đỡ gay gắt hơn so với Mỹ về bảo vệ môi trường sinh thái để tiếp tục hành nghề chế biến, tìm kiếm đầu ra.

Việc Mỹ thông báo không công nhận tương đương và có hiệu lực thi hành quá nhanh có thể “gây sốc phản vệ” cho doanh nghiệp và ngư dân hoạt động ở lĩnh vực này, theo ông Dũng.

Sức ép tạo thành cơ hội để Việt Nam phát triển nghề nuôi biển. Ảnh minh họa: Trung Chánh

Sức ép chuyển đổi, phát triển nuôi biển

Tuy nhiên, khi nhìn ở một khía cạnh khác, quyết định của Mỹ sẽ là sức ép tạo thành cơ hội để ngành hải sản Việt Nam chuyển đổi cũng như phát triển hoạt động nuôi biến như chiến lược được Chính phủ đề ra.

Theo ông Dũng, về mặt vĩ mô, quyết định của Mỹ tạo sức ép để hạn chế khai thác hải sản gây tác động bất lợi đến hệ sinh thái và các cộng đồng sinh vật biển.

Vị Chủ tịch Hiệp hội nuôi biển Việt Nam, cho biết Việt Nam “không có lý do” để phản đối quyết định của NOAA, tuy nhiên, có thể đề nghị phía Mỹ xem xét hai điểm, bao gồm thứ nhất: quá trình chấp nhận tương đương, tức công nghệ khai thác của Việt Nam tương đương yêu cầu của Mỹ một cách khách quan; thứ hai: yêu cầu Mỹ giãn tiến độ thực thi, bởi chuyển đổi nào cũng cần có thời gian nhằm giảm thiểu ảnh hưởng đến ngư dân.

Với chiến lược phát triển ngành thủy sản Việt Nam, Chính phủ đã định hướng giảm khai thác, trước hết là những nghề gây ảnh hưởng đến môi trường, hệ sinh thái, đồng thời chuyển sang phát triển nuôi trồng.

“Từ năm 2016, Hiệp hội nuôi biển chúng tôi đang làm theo hướng đó. Quyết định của NOAA là sức ép khách quan tạo điều kiện cho Việt Nam đẩy mạnh phát triển nuôi biển. Chẳng hạn, với con mực, Việt Nam là một trong số rất ít quốc gia sản xuất được giống và nuôi thành công. Vậy, tại sao mình không thúc đẩy quá trình này?”, ông Dũng đặt câu hỏi.

Dĩ nhiên, để việc chuyển đổi thuận lợi, về quản lý Nhà nước cần ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể, đồng thời, có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, ngư dân bị ảnh hưởng, nhất là về vốn, công nghệ để thay đổi thiết bị đánh bắt phù hợp với yêu cầu đặt ra của NOAA.

Rõ ràng, quyết định của Mỹ, nếu nhìn ngắn hạn sẽ có những tác động tiêu cực đến doanh nghiệp và ngư dân. Thế những, xét về mặt dài hạn, đây là sức ép góp phần thúc đẩy tuân thủ, bảo vệ môi trường, hệ sinh thái cũng như đẩy nhanh quá trình phát triển nghề nuôi biển đầy tiềm năng…

Trung Chánh