Mỹ vị từ rừng ở Tơ Tung

1. Chiều mưa ở Tơ Tung, sương núi buông xuống những mái nhà sàn bên triền dốc. Sau một vòng thăm thú Làng kháng chiến Stơr, suối Tơ Tung, Nhà lưu niệm Anh hùng Núp, đích đến cuối cùng của du khách vẫn là gian bếp đỏ lửa.

Ở đó, những “mỹ vị nhân gian” của người Bahnar hiện ra giản dị mà đầy quyến rũ, gói gọn tinh thần “thức ăn là thuốc, thuốc là thức ăn”.

Chị Đinh Thị Nhung (làng Stơr, xã Tơ Tung) nướng gà đãi khách. Ảnh: Hoàng Ngọc

Trong căn bếp nhỏ của gia đình chị Đinh Thị Nhung (làng Stơr), mâm cơm đãi khách bày toàn nguyên liệu “cây nhà lá vườn”: gà thả vườn, nếp rẫy, cá suối, hoa nghệ rừng, lá mì cà đắng, cùng món tơ pung-cháo gạo giã nhuyễn nấu với lòng gà...Gia vị công nghiệp duy nhất có mặt chỉ là chút nước mắm và bột ngọt.

Chị Đinh Nhung có vóc người chắc đậm đặc trưng của phụ nữ trẻ Bahnar, vừa thoăn thoắt làm bếp vừa cười tươi: “Món ăn Bahnar chế biến đơn giản, không tẩm ướp cầu kỳ. Gia vị chủ yếu lấy từ thiên nhiên như sả, nghệ, ớt, riềng… để giữ hương vị thuần khiết nhất của món ăn”.

Nguyên liệu làm lá mì, cà đắng đều trồng quanh vườn nhà. Ảnh: Hoàng Ngọc

Bên cạnh, chồng chị-anh Đinh Mỡi say sưa kể chuyện ẩm thực rừng. Anh nâng niu vài con ốc núi-một tặng vật từ rừng bởi có tác dụng như một vị thuốc. Anh cho hay, ốc núi thường giấu mình dưới những tầng lá mục giữa rừng già, có lớp vỏ như màu nâu lá mục, chỉ ăn rễ và lá cây thuốc. Thịt ốc giòn, thoảng mùi dược liệu, vị hơi đăng đắng nhưng lại tốt cho sức khỏe.

Đinh Mỡi giới thiệu công dụng của một món ăn được rừng già ban tặng: “Ai bị đầy hơi, chướng bụng ăn vào là nhẹ ngay. Đi rừng nhiều, ăn ốc này còn bớt nhức mỏi xương khớp. Vì lẽ đó, bà con Bahnar còn gọi là ốc thuốc. Ở Đông Trường Sơn còn có mùa "săn" ốc núi từ tháng 7 kéo dài đến tháng 10 hằng năm”.

Du khách thưởng thức món ăn bên ly rượu ngâm sâm khỏe-một sản vật của núi rừng Kbang, thêm “gia vị” là tiếng kể chuyện rì rầm của chủ nhà. Cái cay nồng của rượu, vị lạ của ốc thuốc hòa quyện cùng tơ pung khiến ai nấy lâng lâng, như đang dự một bữa tiệc rừng không thể mua bằng tiền.

Sinh ra giữa núi rừng Trường Sơn-Tây Nguyên, chị Nhung hiểu rõ về ẩm thực gắn liền với mùa vụ, với nhịp sống của núi rừng. “Rừng cho bà con thực phẩm theo mùa: mùa măng, mùa đọt mây, mùa hoa nghệ rừng… Những gì bà con ăn không hết mới đem bán hoặc trao đổi”-chị nói.

2. Rời bếp lửa ở Stơr, hành trình ẩm thực ở Tơ Tung nối tiếp tại Làng du lịch cộng đồng Mơ H’ra-Đáp. Nơi đây, từ một loại củ “chống đói” của người Bahnar đã trở thành “đặc sản chào khách”-bánh củ mì. Giống mì bản địa có vị thơm, bùi, luộc lên ăn với muối ớt hay muối đậu đã đủ ngon. Nhưng bà con còn sáng tạo ra những biến tấu độc đáo.

Mâm bánh củ mì tại tại Làng du lịch cộng đồng Mơ H'ra-Đáp. Ảnh: Hoàng Ngọc

Già làng Đinh Hmưnh kể, ăn mãi củ mì luộc thì ngán, thế là bà con nghĩ cách giã mì hấp chín thành bột dẻo, làm thành các loại bánh: bánh vo viên chiên vàng giòn; bánh “mình trần” nhỏ như bánh bèo, nhân hạt đậu phộng rang; và bánh gói lá chuối hấp chín.

Nhiều du khách kinh ngạc khi trải nghiệm cách làm loại bánh quá giản đơn nhưng lại mang đến thứ mỹ vị khác lạ khi thưởng thức. Vị bùi, béo của bánh củ mì ăn kèm muối ớt và cà đắng-loại cà rừng nhỏ bằng quả trứng gà, vị đắng đặc trưng, trở nên thăng hoa.

Giống mì bản địa ăn được cả lá và củ, được người Bahnar ở Tơ Tung gìn giữ qua nhiều thế hệ. Ảnh: Hoàng Ngọc

Già Hmưnh giải thích: “Củ mì quen bụng người Bahnar nên ăn nhiều không sao, nhưng khách lạ thì dễ đầy bụng, có khi “say” mì. Cà đắng đi kèm giúp lành bụng, lại tăng hương vị”. Quả thật, cái đắng nhẫn của cà hòa trong vị bùi ngọt của bánh cùng vị cay nồng của ớt lại tạo thứ hương vị mà chỉ có ở chốn núi rừng.

Sau nhiều lần phục vụ các đoàn khách du lịch với mâm bánh khoai mì mộc mạc, hương vị độc đáo, bà con còn cho ra mắt thêm loại bánh kết hợp giữa bột mì trộn dừa nạo và cốt dừa. Loại bánh này rất dễ bắt gặp ở các xe bánh nơi phố thị. Nhưng có vẻ như chỉ khi thưởng thức ở ngôi làng Bahnar giữa núi rừng Trường Sơn này, với giống mì bản địa được gìn giữ qua nhiều thế hệ, mới thấy rõ sự khác biệt của một món ăn.

Ẩm thực ở Tơ Tung chứa đựng dòng chảy văn hóa ngàn năm. Trong vị đắng của cà đắng, trong cái giòn ngọt của ốc thuốc, hay sự dẻo bùi của củ mì, có cả lối sống thuận theo tự nhiên, lấy rừng làm nguồn sống và cũng là nơi gửi gắm triết lý dưỡng sinh.

Những món ăn giản dị ấy không chỉ làm du khách no bụng, mà còn gợi mở bao lớp ký ức văn hóa, bao tri thức dân gian tích tụ từ ngàn đời. Và có lẽ, chính phong vị vừa dân dã vừa minh triết này đã khiến Tơ Tung trở thành một miền đất ẩm thực khó quên trên cung đường Đông Trường Sơn.

HOÀNG NGỌC