Nam Sơn và bài toán xử lý rác thải ở Hà Nội

NDĐT - Hà Nội đã tạm bình yên trở lại sau sự cố chặn xe chở rác vào bãi rác Nam Sơn giữa tháng 7 này. Nhưng không ai dám chắc đó đã là lần cuối Thủ đô phải chịu cảnh ùn ứ rác thải, bởi vì chúng ta chưa thể tìm trọn một lời giải cho bài toán xử lý rác thải của thành phố bảy triệu dân.

Mấy ngày vừa qua, nhiều khu phố tại Hà Nội bị ùn ứ rác thải. Rác chất thành đống, những xe rác, đống rác nối dài hàng trăm mét dọc đường đi. Thời tiết nắng nóng, rác thải phân hủy bốc mùi khó chịu, gây ảnh hưởng lớn đến người dân sinh sống chung quanh và người tham gia giao thông.

Căn nguyên của tình trạng này là đường vào Khu Liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn (tên thường gọi bãi rác Nam Sơn, huyện Sóc Sơn, Hà Nội) bị người dân chặn, không cho các xe ô-tô chở rác vào.

Từ 20 giờ 20 phút ngày 13-7, khoảng 90 người dân thôn 2, xã Hồng Kỳ và các thôn Đông Hạ, Liên Xuân, Xuân Bảng, xã Nam Sơn, huyện Sóc Sơn (Hà Nội) đã tập trung dựng lều bạt, chặn không cho các xe ô-tô chở rác vào Khu Liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn, khiến hàng chục xe chở rác bị ùn ứ.

Mãi đến sáng ngày 17-7, sau cuộc đối thoại giữa Phó Bí thư Thành ủy Hà Nội Đào Đức Toàn cùng lãnh đạo UBND TP Hà Nội và huyện Sóc Sơn với người dân vùng ảnh hưởng môi trường Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn, người dân mới tháo dỡ lều bạt, thu dọn các vật dụng ngăn cản xe chở rác vào bãi rác.

Đây không phải là lần đầu tiên người dân ở khu vực bãi rác Nam Sơn chặn xe chở rác. Theo thông tin từ UBND TP Hà Nội, lần này, nguyên nhân dẫn đến sự việc người dân phản ứng là do từ ngày 5-6 đến 8-7-2020, trạm xử lý của Liên danh Phú Điền - SFC dừng vận hành xử lý nước rỉ rác của khu liên hợp, dẫn đến ứ đọng nước rỉ rác, gây ô nhiễm. Bên cạnh đó, tiến độ giải phóng mặt bằng dự án di dân vùng ảnh hưởng môi trường của Khu liên hợp xử lý chất thải Sóc Sơn (vùng bán kính 0 đến 500m) chậm thực hiện; việc giải quyết kiến nghị của người dân về công nhận diện tích đất ở theo giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã được cấp còn vướng mắc...

Tại buổi đối thoại ngày 17-7, nhiều người dân cũng cho biết, họ chưa đồng tình với phương án bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng, nhất là việc áp mức giá bồi thường đất ở quá thấp so với giá mua đất tái định cư; tiến độ giải phóng mặt bằng dự án di dân vùng ảnh hưởng môi trường bãi rác chậm trễ…

Phó Bí thư Thành ủy Hà Nội Đào Đức Toàn đã chỉ đạo ngay trong tháng 7, UBND huyện Sóc Sơn phải tập trung hoàn thành bồi thường, hỗ trợ, giải phóng mặt bằng đối với diện tích đất nông nghiệp cho người dân, đối với đất ở hoàn thành trong năm nay. Bên cạnh đó, phải thực hiện tốt nhất công tác xây dựng hạ tầng khu tái định cư, tạo điều kiện để người dân sớm ổn định cuộc sống.

Thông tin từ huyện Sóc Sơn cho biết, Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn được đưa vào khai thác, sử dụng từ năm 1999, có vai trò quan trọng trong việc góp phần bảo đảm vệ sinh môi trường, bảo vệ môi trường chung cho Thủ đô Hà Nội. Dự án được quy hoạch đến năm 2020 với quy mô 157ha, đến năm 2030 là 257ha và đến năm 2050 là 280ha tại các xã Bắc Sơn, Nam Sơn và Hồng Kỳ huyện Sóc Sơn.

Theo thiết kế ban đầu, bãi rác bảo đảm xử lý chất thải rắn sinh hoạt của TP Hà Nội đến năm 2020 với công suất khoảng 1.000 tấn/ngày đêm. Sau hơn 20 năm hoạt động, Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn bị quá tải với công suất hiện nay lên đến 5.000 tấn/ngày, đêm; xử lý chất thải sinh hoạt cho 17/31 quận, huyện, chiếm 77 % lượng rác của toàn TP Hà Nội.

Quá trình vận hành Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn và thực hiện giải phóng mặt bằng dự án Khu liên hợp xử lý chất thải Sóc Sơn giai đoạn 2 đã phát sinh những khó khăn, vướng mắc liên quan đến ô nhiễm môi trường, chính sách hỗ trợ cho các hộ dân vùng ảnh hưởng môi trường.

Từ năm 2015 đến nay, người dân các xã trong khu vực ba xã vùng ảnh hưởng đã nhiều lần tập trung đông người ngăn cản xe chở rác vào Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn để kiến nghị các nội dung liên quan đến vấn đề ô nhiễm môi trường do vận hành của Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn, đề nghị chính sách hỗ trợ ảnh hưởng môi trường cho nhân dân, chính sách giải phóng mặt bằng các dự án Khu liên hợp xử lý rác thải Sóc Sơn giai đoạn 2 và Di dân vùng ảnh hưởng môi trường bán kính 0-500m từ hàng rào Khu liên hợp xử lý chất thải Sóc Sơn. Có hơn 2.000 hộ dân thuộc diện phải di dời với tổng diện tích đất khoảng 396ha, gồm cả đất nông nghiệp và đất ở.

Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn có diện tích ban đầu là 83,5ha với 10 ô chôn lấp. Do lượng rác thải của TP Hà Nội tăng nhanh cộng với việc mở rộng địa lý hành chính khiến bãi rác này bị quá tải. Năm 2011, TP Hà Nội đã quyết định đầu tư xây dựng Khu liên hợp xử lý chất thải Sóc Sơn giai đoạn 2.

Theo quy hoạch, diện tích sử dụng đất của dự án là 73,73ha gồm có tám ô chôn lấp với diện tích 30ha và các công trình hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho các ô chôn lấp chất thải rắn. Trong đó, khu phía nam 36,26ha (nằm trên diện tích đất của hai xã Hồng Kỳ và Nam Sơn), gồm sáu ô chôn lấp hợp vệ sinh với công suất chôn lấp 4.984.620m3; khu phía bắc 37,47ha (nằm trên diện tích đất xã Bắc Sơn), gồm hai ô chôn lấp với công suất 1.883.890m3. Theo tính toán, khu phía nam sẽ đưa vào vận hành từ đầu năm 2015, đến hết năm 2018 sẽ đóng bãi, bắt đầu chuyển sang chôn lấp rác tại các ô chôn lấp của khu phía bắc từ năm 2019 và đến năm 2021 sẽ đóng bãi toàn bộ Khu liên hợp xử lý chất thải Sóc Sơn giai đoạn 2.

Báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt của Ban Đô thị, Hội đồng Nhân dân (HĐND) TP Hà Nội năm 2019, cho biết, Hà Nội mỗi ngày phát sinh 6.500 tấn rác. Trong đó, bãi rác Nam Sơn (Sóc Sơn) tiếp nhận phần lớn với khoảng 5.000 tấn mỗi ngày, khoảng 1.500 tấn còn lại được chuyển về bãi Xuân Sơn (Sơn Tây) và một số nhà máy đốt rác nhỏ. Tuy nhiên, theo dự báo năm 2020, lượng rác thải phát sinh mỗi ngày của Hà Nội lên tới 8.500 tấn.

Cũng theo báo cáo này, các khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt bằng chôn lấp hợp vệ sinh tập trung tại Nam Sơn và Xuân Sơn đều đã và đang phải khai thác vận hành gần hết công suất các bãi chôn lấp, dự báo đến hết năm 2020 nếu không có giải pháp công nghệ thay thế thì sẽ phải đóng bãi.

Trước tình trạng quá tải về rác thải trong khi quỹ đất ngày càng eo hẹp và nhằm giảm tỷ lệ sử dụng phương pháp chôn lấp gây ô nhiễm môi trường, từ năm 2017, TP Hà Nội cũng đã kêu gọi đầu tư các nhà máy xử lý chất thải rắn theo công nghệ hiện đại. Theo Báo cáo của Ban Đô thị (HĐND TP Hà Nội), Hà Nội đã phê duyệt chủ trương đầu tư bốn dự án sử dụng công nghệ hiện đại: Dự án điện rác Sóc Sơn công suất 4.000 tấn/ngày đêm, Dự án xử lý rác thải thu hồi điện Xuân Sơn công suất 1.000 tấn/ngày đêm, Dự án khí hóa rác thải thành điện năng công suất 500 tấn/ngày đêm, Dự án nhà máy khu xử lý chất thải Đồng Ké công suất 1.500 tấn/ngày đêm.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay, bốn dự án này đang triển khai rất chậm. Hy vọng cán đích sớm nhất và cũng là dự án có công suất lớn nhất là dự án Nhà máy Điện rác Sóc Sơn đặt tại khu vực Nam Sơn, theo mục tiêu đặt ra sẽ đưa vào vận hành tháng 12 năm nay. Báo cáo của chủ đầu tư vào đầu tháng 5-2020 cho biết, dự án hoàn thành khoảng 45% khối lượng công việc. Trong khi các dự án còn lại chưa khởi công.

Trong trường hợp Nhà máy Điện rác Sóc Sơn hoàn thành đúng tiến độ, chạy đúng công suất thì cũng chỉ xử lý được khoảng 80% lượng rác thải đổ về Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn, lượng rác thải còn lại đổ về đây và những bãi rác khác (hàng nghìn tấn mỗi ngày) chủ yếu vẫn tiếp tục phải chôn lấp cho tới khi các dự án thay thế sử dụng công nghệ hiện đại được hoàn thành.

Theo báo cáo của Ban đô thị (HĐND TP Hà Nội) năm 2019, chất thải rắn sinh hoạt của Hà Nội hiện nay được thực hiện chủ yếu bằng phương pháp chôn lấp (chiếm khoảng 89%), xử lý bằng phương pháp đốt không phát điện chiếm khoảng 11% khối lượng chất thải rắn sinh hoạt được thu gom và chỉ đạt khoảng 43% so với công suất thiết kế.

Theo Quyết định số 609/QĐ-TTg, ngày 25-4-2014, Về việc phê duyệt quy hoạch xử lý chất thải rắn Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 của Thủ tướng Chính phủ, Quy hoạch xử lý chất thải rắn Thủ đô Hà Nội, quy hoạch xử lý chất thải rắn Thủ đô Hà Nội xác định có 17 khu xử lý chất thải rắn bao gồm tám khu hiện hữu được nâng cấp, mở rộng và chín khu đầu tư mới. Trong đó, có tới chín trong số 17 khu xử lý vẫn sử dụng công nghệ chôn lấp cùng với các công nghệ xử lý khác.

Đáng chú ý, trong đề xuất các dự án đầu tư ưu tiên đến năm 2020 theo quy hoạch, có tới tám bãi đổ chất thải rắn được xây dựng tại các huyện: Đông Anh, Thường Tín, Hoài Đức, Mê Linh, Đan Phượng, Từ Liêm.

Dự án Khu liên hợp xử lý rác thải Sóc Sơn giai đoạn 2 được phê duyệt từ năm 2010 và đầu tư từ năm 2011, phấn đấu hoàn giải phóng mặt bằng vào năm 2017. Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện tại, vấn đề đền bù, giải phóng mặt bằng và di dân khỏi khu vực bị ảnh hưởng ô nhiễm môi trường vẫn chưa hoàn thành, dẫn đến tình trạng người dân nhiều lần chặn bãi rác khiến rác thải nội đô ùn ứ.

Bãi rác lớn thứ hai của Hà Nội là bãi rác Xuân Sơn trong quá khứ cũng đã từng nhiều lần bị người dân chặn xe chở rác (riêng trong năm 2017 diễn ra bốn đợt, có đợt diễn ra ba tháng từ 5-8-2017 đến 3-11-2017) gây nhiều khó khăn cho công tác xử lý rác thải trên địa bàn. Sau khi có đơn vị tiếp quản mới là Công ty TNHH Môi trường đô thị Hà Nội (Urenco) cùng những cải tạo, nâng cấp, nâng cao chất lượng vệ sinh môi trường thì tình an ninh trật tự trong khu vực đã có phần ổn định.

Tại bãi đất trống bên đường Phạm Hùng, nhiều xe chở rác vào đổ trái phép trong hai ngày 15 và 16-7.

Trong số này, có cả những bọc rác thải y tế in chữ Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương.

Sau đó các đống rác được phủ vải bạt tạm bợ.

Các bãi rác bị đổ tạm được quây bạt trong đêm 15 và 16-7.

14 giờ chiều 17-7, những chiếc xe chở rác đầu tiên đã được qua cổng Khu Liên hiệp xử lý chất thải Sóc Sơn.

..

Vì thế, chính vấn đề xung đột lợi ích khi xử lý rác thải đã gây ra những rắc rối trong thời gian qua. Về vấn đề của Nam Sơn, TS Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường của Bộ Tài nguyên và Môi trường nhận định, cần có giải pháp cả về trước mắt lẫn lâu dài.

Về giải pháp trước mắt, phải giải quyết ổn thỏa các yêu cầu đền bù của người dân. Năm ngoái TP Hà Nội đã bàn với dân cách di dời, thống nhất với dân các phương án nhưng rồi lại giải quyết không dứt điểm, vì thế mới tái diễn tình trạng dân chặn xe đổ rác. Điều này gây thiệt hai rất nhiều không chỉ về kinh tế mà cả hình ảnh Thủ đô của cả nước.

Về giải pháp lâu dài, hiện Hà Nội đang xây dựng Nhà máy điện rác Nam Sơn, hướng đi đó rất tốt nhưng phải chuẩn bị từ bây giờ để công nghệ đốt rác thành điện đi vào hoạt động. Theo ông Tùng, Hà Nội phải làm các giải pháp song song như phân loại rác tại nguồn, tăng cường tái sử dụng rác, chuẩn bị cơ sở vật chất để thu gom, tổ chức các bãi thu gom chuẩn cho hợp vệ sinh, nhất là các loại rác có khối lượng lớn.

“Phân loại rác không hề dễ, chúng ta đã làm từ lâu, có sự hỗ trợ của các nước nhưng vẫn thất bại. TP Hồ Chí Minh từng ra quân rất rầm rộ, quy định chế tài phạt đến 20 triệu đồng nếu không phân loại nhưng vẫn không thành công. Người dân Hà Nội cũng từng phân loại tại nhà nhưng mang ra đến nơi tập kết lại đổ ụp vào một chỗ”, TS Hoàng Dương Tùng nói.

Theo ông, phân loại rác tại nguồn là việc bắt buộc phải làm. Vì đây là việc không dễ nên Hà Nội cần phải làm cẩn thận, đồng bộ, không chỉ từ người dân mà cả các đơn vị thu gom, xử lý.

Cùng với đó, phải tổ chức ngay việc thu tiền xử lý rác. Từ trước tới nay, việc xử lý rác thải đang được Nhà nước bao cấp hoàn toàn, chỉ thu 6.000 đồng/người/tháng phí thu gom rác.

“Người gây ô nhiễm phải trả tiền cho rác thải của mình, từ đó họ mới có ý thức hạn chế rác, có trách nhiệm với việc thải rác”, ông Tùng nói.

Về việc này, Phó Tổng cục Môi trường Hoàng Văn Thức cũng cho biết, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã bổ sung quy định vào Luật Bảo vệ môi trường sửa đổi đang trình Quốc hội thông qua.

Cũng theo ông Tùng, Nhà nước chưa có chính sách cụ thể trong việc ưu đãi các doanh nghiệp đầu tư công nghệ đốt rác thu hồi năng lượng. Tất cả mới chỉ là lời hứa, còn ưu đãi cụ thể như thế nào, bán điện đốt từ rác ra sao đều chưa có.

Hà Nội đang hy vọng khi Nhà máy Điện rác Sóc Sơn đi vào hoạt động sẽ giải quyết được cơ bản vấn đề về xử lý rác thải cho Thủ đô. Đây cũng là khẳng định của Phó Tổng cục Môi trường Hoàng Văn Thức trong cuộc họp báo tại Bộ Tài nguyên và Môi trường ngày 20-7.

Tuy nhiên, theo ông Hoàng Dương Tùng, để tránh những vấn đề phát sinh khi nhà máy đi vào hoạt động, cần có sự giám sát ngay trong quá trình xây dựng, nghiệm thu công trình, theo đúng đánh giá tác động môi trường. Phải tính toán, đo đạc lượng khí thải do đốt rác và công khai số liệu quan trắc về Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội để người dân sống gần khu vực được biết. Không để xảy ra tình trạng đã ô nhiễm mùi, ô nhiễm nguồn nước và giờ thêm cả ô nhiễm không khí vì rác thải.

Vấn đề bãi rác Nam Sơn có thể được giải quyết trong thời gian tới nhưng liệu có những chuyện Nam Sơn tiếp theo hay không? Bao giờ Thủ đô của cả nước mới đuổi kịp các địa phương đã hạ thành công tỷ lệ rác thải chôn lấp xuống 43% như Đồng Nai? Thành phố hơn chín triệu dân vẫn đang chưa có câu giải đáp trọn vẹn.