Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số, tăng cường vai trò người dân tộc tham gia Ủy viên Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp trong giai đoạn mới

Trong xã hội truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số, do yêu cầu tự quản rất cao nên từng cộng đồng dân tộc cũng hình thành những tập tục được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, được mọi người tự giác chấp hành.

Ở từng dân tộc, từng nhóm dân tộc đã cử ra những người am hiểu luật tục của cộng đồng để điều hành những hoạt động của cộng đồng. Những người này là các già làng trong cộng đồng các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên; các trưởng bản, trưởng các dòng họ ở đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống ở các tỉnh miền núi phía Bắc... Họ đóng vai trò như là người "nhạc trưởng" trong dàn nhạc giao hưởng, thực hiện mối giao tiếp hữu hình giữa con người với con người trong cộng đồng. Họ có mặt trong hầu hết các lĩnh vực của cuộc sống.

Trải qua 9 kỳ Đại hội từ ngày thành lập đến nay, Mặt trận đã nhận thức được vị trí, vai trò của cá nhân tiêu biểu là người dân tộc thiểu số, đã hiệp thương được số lượng các cá nhân tiêu biểu là người dân tộc thiểu số tham gia Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc ở 4 cấp từ Trung ương đến cơ sở ngày một tăng và mở rộng hơn với đủ 53 dân tộc thiểu số tham gia.

Cấu tạo các cá nhân tiêu biểu là người dân tộc thiểu số tham gia Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp là xuất phát từ tính chất và từ chức năng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, mà nét nổi bật là tính liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của các thành viên, tổ chức và các cá nhân tiêu biểu mang tính nhân dân rộng rãi, tính dân tộc sâu sắc và tính xã hội đa dạng, là yêu cầu quan trọng của việc tập hợp xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân.

Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Đỗ Văn Chiến chủ trì buổi gặp mặt đoàn đại biểu dân tộc thiểu số và chức sắc tiêu biểu các tôn giáo tỉnh Lâm Đồng, tháng 10/2023. ẢNH: KỲ ANH

Vận dụng những quan điểm của Đảng, tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác cán bộ để xác định các tiêu chuẩn lựa chọn các cá nhân tiêu biểu tham gia Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp một cách phù hợp với từng đối tượng cá nhân tiêu biểu, từng nhiệm kỳ Đại hội và mỗi cấp Mặt trận. Trên cơ sở tiêu chuẩn chung của người cán bộ, đối với các cá nhân tiêu biểu, Mặt trận các cấp đã coi trọng tính tiêu biểu, tính đại diện, tính thiết thực, uy tín, ảnh hưởng xã hội, tác dụng lôi cuốn đối với cộng đồng mà họ là người đại diện nhiệt tình tâm huyết với công tác Mặt trận.

Việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số để đại diện người dân tộc tham gia Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cũng là một nội dung quan trọng để phát huy vai trò của các vị Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp là người dân tộc thiểu số trong công tác tập hợp, vận động đồng bào các dân tộc thiểu số mà họ là đại diện sẽ góp phần củng cố và mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Tuy nhiên, đến nay nguồn nhân lực của các dân tộc thiểu số đại diện người dân tộc tham gia ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp nói chung và nguồn nhân lực trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn hạn chế, là rào cản lớn cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế...; Trình độ, năng lực một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số chưa đáp ứng nhiệm vụ trong tình hình mới.

Năng suất, chất lượng lao động trong đồng bào dân tộc thiểu số còn thấp, cơ cấu lao động chuyển dịch còn chậm; lao động, việc làm và dạy nghề còn nhiều bất cập, đào tạo chưa gắn với nhu cầu sử dụng, có những ngành đào tạo dư thừa, sinh viên ra trường không tìm được việc làm; bên cạnh đó còn có những ngành, lĩnh vực thiếu hoặc không tuyển đủ lao động (công nghệ thông tin, xây dựng, bác sĩ,...) dẫn đến một lượng lao động là đồng bào dân tộc thiểu số làm việc không theo đúng ngành nghề, chuyên môn được đào tạo hoặc không có việc làm gây lãng phí nguồn lực. Cơ chế, chính sách thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn bất cập.

Một trong những nguyên nhân là do xuất phát điểm của vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn thấp so với bình quân chung của cả nước. Một bộ phận đồng bào dân tộc thiểu số còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự đầu tư hỗ trợ của Nhà nước. Ý thức vươn lên trong học tập, lao động, sản xuất và chăm lo cuộc sống gia đình chưa được khai thác triệt để.

Bên cạnh đó, nhận thức của một số địa phương, đơn vị về phát triển nguồn nhân lực trong vùng dân tộc thiểu số chưa được chú trọng đúng mức; chất lượng nguồn nhân lực trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn nhiều hạn chế, chưa hội tụ đủ các yếu tố và nguồn lực để tạo động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Số lượng, cơ cấu và chất lượng đội ngũ cán bộ là đồng bào dân tộc thiểu số tham gia vào cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội đang có xu hướng giảm, chưa theo kịp sự phát triển và yêu cầu thực tiễn trong tình hình mới.

Công tác tuyên truyền chính sách dân tộc ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn những hạn chế nhất định; nội dung, hình thức, phương pháp, kỹ năng, phương tiện tuyên truyền cho tới kinh phí, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu của việc đổi mới; công tác tuyên truyền các chính sách dân tộc về đào tạo nguồn nhân lực ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số chưa đáp ứng hết nhu cầu.

Ngoài ra, đồng bào dân tộc thiểu số chủ yếu tập trung trong lĩnh vực nông nghiệp, phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên và chưa có sự đảm bảo về an sinh xã hội. Phần lớn lao động người dân tộc thiểu số có trình độ chuyên môn kỹ thuật, qua đào tạo thấp; có những bất lợi về trình độ chuyên môn, ngôn ngữ, sự phân công lao động trong gia đình, phong tục, tập quán. Hầu hết họ tham gia vào những công việc giản đơn, không đòi hỏi tay nghề chuyên môn cao; tính chất công việc không mang tính bền vững. Chương trình và nội dung đào tạo nghề và giải quyết việc làm chậm đổi mới để bắt kịp với yêu cầu của thị trường lao động.

Mặt khác, các cơ sở đào tạo nghề chưa chủ động gắn kết giữa đào tạo với giải quyết việc làm, chưa kết nối được nhu cầu tuyển dụng trong doanh nghiệp. Công tác giáo dục và đào tạo còn nhiều bất cập, đào tạo chưa gắn với nhu cầu sử dụng. Tình trạng sinh viên người dân tộc thiểu số đã tốt nghiệp các trường đại học, trung cấp, cao đẳng không tìm được việc làm, không chỉ gây khó khăn cho nhiều gia đình mà còn làm lãng phí nguồn nhân lực của địa phương.

Cơ chế, chính sách thu hút nguồn nhân lực và nguồn nhân lực chất lượng cao đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số gặp nhiều khó khăn. Thực tiễn này cho thấy, chất lượng nguồn nhân lực thấp chính là rào cản lớn cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương nói riêng và cả nước nói chung.

Từ những nguyên nhân trên, Đảng và Nhà nước ta xác định phát triển nguồn nhân lực trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số là một nội dung chiến lược, hết sức quan trọng, xuyên suốt trong quá trình thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số từ nay đến năm 2030. Và cũng là nội dung để tiếp tục phát huy vai trò của các vị Ủy viên Ủy ban Mặt trận các cấp là người dân tộc thiểu số trong công tác tập hợp, vận động đồng bào các dân tộc thiểu số mà họ là đại diện, góp phần củng cố và mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, cho hệ thống Mặt trận các cấp.

Vì vậy, để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở các địa phương nói riêng, cả nước nói chung cần tập trung vào các giải pháp sau:

Một là, tăng cường và đổi mới công tác tuyên truyền, quán triệt sâu rộng và thực hiện có hiệu quả Chỉ thị số 49-CT/TW ngày 20/10/2015 của Ban Bí thư về tăng cường và đổi mới công tác dân vận của Đảng ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số; Kết luận số 65-KL/TW ngày 30/10/2019 của Bộ Chính trị; Coi trọng nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực trong cả nước nói chung và đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng là nhiệm vụ thường xuyên và có tính chiến lược lâu dài; là một trong bốn đột phá chiến lược phát triển kinh tế - xã hội; là nhiệm vụ trọng tâm của các cấp, các ngành, trách nhiệm của toàn bộ hệ thống chính trị.

Phát triển nguồn nhân lực ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số phải dựa trên nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội; đảm bảo hài hòa về cơ cấu và cân đối nhân lực theo ngành, lĩnh vực của vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tập trung nâng cao, phát triển toàn diện nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trên địa bàn về thể lực, trí lực, tác phong, kỷ luật lao động, kỹ năng nghề nghiệp; cơ cấu lao động hợp lý, từng bước thu hẹp khoảng cách về trình độ giữa các dân tộc, các vùng miền, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước, nhu cầu lao động hiện tại và tương lai; xây dựng đội ngũ trí thức, cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức người dân tộc thiểu số và lao động trực tiếp có chất lượng nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo bền vững, bảo đảm quốc phòng an ninh ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Hai là, lãnh đạo, chỉ đạo công tác tuyên truyền và thực hiện có hiệu quả các chương trình, dự án, chính sách đang triển khai ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số; trọng tâm là Nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ về “Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030”. Trong đó, chú trọng đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo bền vững, nâng cao đời sống, đảm bảo an sinh xã hội, xây dựng nông thôn mới; giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tạo mọi điều kiện để đồng bào các dân tộc thiểu số được tiếp cận với các chính sách về dân tộc và công tác dân tộc, góp phần đảm bảo ngày càng tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của đồng bào các dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa.

Ba là, chú trọng các chính sách về giáo dục đào tạo, đào tạo nghề, tạo việc làm; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chú trọng gắn kết 3 khâu: đào tạo, sử dụng, đãi ngộ vào đối tượng cụ thể là người dân tộc thiểu số; đào tạo phải theo địa chỉ, đào tạo gắn với việc sử dụng lao động, đồng thời gắn kết các cơ sở sử dụng lao động với các cơ sở đào tạo nghề. Tiến hành rà soát, lựa chọn ngành mũi nhọn để tập trung ưu tiên, đầu tư phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, phù hợp đặc thù của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và nhu cầu phát triển của địa phương, đơn vị.

Nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác giáo dục ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, hệ thống trường phổ thông dân tộc nội trú, trường phổ thông bán trú; lồng ghép nhiều hơn chương trình dạy nghề, hướng nghiệp với chương trình dạy nghề ở trung học phổ thông đối với học sinh dân tộc thiểu số. Nhân rộng, phát triển thêm các trường bán trú; phát triển giáo dục mầm non trong vùng dân tộc thiểu số; tổ chức dạy tiếng phổ thông ngay từ các lớp mầm non, trường mẫu giáo. Nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh, phát triển các dịch vụ y tế, tăng cường cán bộ y tế về công tác ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Tổ chức nghiên cứu bố trí và sử dụng có hiệu quả đội ngũ y, bác sỹ đã cử tuyển sau khi ra trường. Tăng cường các hoạt động bảo tồn, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc gắn với phát triển du lịch, dịch vụ và xây dựng đời sống mới. Khuyến khích các nghệ nhân phổ biến, truyền dạy nghề truyền thống cho thế hệ trẻ; gìn giữ và phát huy những sản phẩm văn hóa độc đáo, hấp dẫn, hình thành các làng nghề truyền thống, các sản phẩm du lịch đặc trưng góp phần phát triển các loại hình văn hóa - du lịch.

Bốn là, bổ sung, rà soát việc quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí, sử dụng hợp lý đội ngũ cán bộ là người dân tộc thiểu số; thực hiện tốt chính sách sử dụng, đãi ngộ cán bộ là người dân tộc thiểu số. Có chính sách đặc thù tuyển dụng công chức, viên chức đối với người dân tộc thiểu số, nhất là nhóm dân tộc thiểu số rất ít người, nhóm dân tộc thiểu số còn nhiều khó khăn.

Chú trọng phát hiện, quy hoạch, đào tạo cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức là người đồng bào dân tộc thiểu số để xây dựng đội ngũ cán bộ toàn diện, đồng bộ, có chất lượng, đảm bảo tính kế thừa và liên tục trong đội ngũ cán bộ vùng đồng bào dân tộc thiểu số, làm tiền đề cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đơn vị.

Năm là, lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt công tác dân vận, vận động, tuyên truyền chính sách dân tộc trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tập trung tuyên truyền, vận động đồng bào dân tộc thiểu số trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách dân tộc của Đảng, Nhà nước và của tỉnh. Lấy mục tiêu nâng cao thu nhập, đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số là thước đo hiệu quả công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền các cấp.

Phát huy nội lực tại chỗ, tạo sự chuyển biến trong nhận thức và hành động nhằm hạn chế tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước; “Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc” của dân tộc Việt Nam nói chung và đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng.

Sáu là, xây dựng, củng cố tổ chức, bộ máy, đội ngũ cán bộ dân vận, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. Quan tâm bồi dưỡng, bố trí người có uy tín vào tổ chức chính trị - xã hội, Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc các cấp… Phân công, bố trí cán bộ có năng lực, trình độ, hiểu biết về phong tục tập quán, về tín ngưỡng, tôn giáo, hiểu tiếng nói của đồng bào, được đồng bào tin cậy đối với các hoạt động vận động Nhân dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Khơi dậy tính chủ động, tự chủ trong việc tạo sinh kế cho bản thân và gia đình; giúp đồng bào nỗ lực vươn lên, thay đổi cách nghĩ, cách làm, biết cách làm ăn, tích lũy để cải thiện cuộc sống ngày càng ấm no, hạnh phúc, đủ đầy hơn.

Bảy là, tiếp tục phát huy vai trò và đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tập trung hướng các hoạt động về cơ sở, bám vào địa bàn dân cư; thường xuyên tổ chức việc tuyên truyền, vận động đồng bào dân tộc thiểu số thực hiện có hiệu quả các chính sách dân tộc. Đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, vận động, tập hợp Nhân dân, đoàn viên, hội viên trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số sao cho phù hợp, đảm bảo tính thiết thực, hiệu quả.

Chú trọng xây dựng đội ngũ tuyên truyền viên là đồng bào dân tộc thiểu số ở cơ sở; kết hợp tốt các hình thức tuyên truyền, từ trực tiếp đến gián tiếp, nhất là thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng. Thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng nâng cao kiến thức, kỹ năng cho lực lượng tham gia làm công tác tuyên truyền thực hiện các chính sách về công tác dân tộc, nhất là đội ngũ cán bộ thôn, những người có uy tín trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức vận động Nhân dân trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số đổi mới cách tiếp cận, đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền vận động, giải thích, thuyết phục, cổ vũ để tạo sức lan tỏa, phát huy tính tích cực, ý chí tự lực, tự cường và truyền thống tốt đẹp vốn có của đồng bào dân tộc thiểu số trong phát triển kinh tế - xã hội và giảm nghèo bền vững trên địa cả nước. Thường xuyên tổ chức các hội nghị, tọa đàm, gặp mặt, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của đại diện các tầng lớp nhân dân trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn để thông tin những thành tựu về phát triển kinh tế - xã hội, tình hình an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội tại địa phương.

Ngoài việc nâng cao chất lượng đào tạo nguồn lực trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số, trong thời gian tới cần nâng cao chất lượng phát huy vai trò của các vị Ủy viên Ủy ban Mặt trận các cấp là người dân tộc thiểu số tham gia các hoạt động của Mặt trận, cụ thể như:

- Phát huy năng lực của các vị Ủy viên Ủy ban là người dân tộc thiểu số trên cơ sở thực hiện các nhiệm vụ ở đơn vị, cơ sở.

- Nâng cao nhận thức đối với các cá nhân tiêu biểu trong các dân tộc gắn với việc bồi dưỡng cán bộ Mặt trận chuyên trách; những nội dung bồi dưỡng phải coi trọng năng lực hoạt động thực tiễn và phương pháp vận động, tuyên truyền.

- Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp cần thường xuyên cung cấp các thông tin cần thiết về hoạt động của Mặt trận cho các vị Ủy viên Ủy ban các cấp.

- Hàng năm, Mặt trận Tổ quốc các cấp phải có trách nhiệm yêu cầu các cá nhân tiêu biểu báo cáo hoạt động của mình tham gia công tác Mặt trận (mỗi năm có ít nhất 2 lần báo cáo bằng văn bản gửi Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc cấp mình tham gia về kết quả hoạt động trong việc thực hiện Chương trình phối hợp thống nhất hành động của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc trong năm); Và cũng để phản ánh tâm tư, nguyện vọng của đồng bào các dân tộc và các tầng lớp nhân dân để tập hợp, phản ánh với cấp ủy, chính quyền cùng cấp.

- Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp, cùng cán bộ chuyên trách tăng cường các cuộc gặp gỡ, tiếp xúc riêng với từng cá nhân tiêu biểu như: gửi thư chúc mừng, thăm hỏi, tặng quà nhân những ngày lễ, tết. Giữ mối liên hệ thường xuyên với các cá nhân tiêu biểu trong Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp; nắm chắc từng cá nhân tiêu biểu về hoàn cảnh gia đình, tình hình sức khỏe và tâm tư nguyện vọng của từng người.

Việc nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số là một quá trình lâu dài và còn nhiều khó khăn, thách thức. Song, đây là nhiệm vụ chiến lược hàng đầu cần phải tập trung thực hiện, nhằm tạo nền tảng vững chắc cho vùng đồng bào các dân tộc thiểu số phát triển một cách bền vững. Để làm được điều đó, đòi hỏi phải thực hiện nhiều giải pháp, với sự nỗ lực của mọi cấp, mọi ngành, nhất là sự phấn đấu tự vươn lên của đồng bào các dân tộc thiểu số trong công cuộc phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh trên địa bàn cả nước trong thời gian tới.

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số cũng là để đại diện người dân tộc thiểu số có nhiều cơ hội được tham gia vào đội ngũ Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cũng như có nhiều cơ hội hơn để tham gia vào một bộ phận đội ngũ cán bộ công chức, viên chức Nhà nước ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và trên các địa bàn, đơn vị trong cả nước trong thời kỳ mới.

CAO THỊ NGỌC THỦY - Ban Dân tộc,

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam