Nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả hoạt động của Hội đồng tư vấn về Dân chủ - Pháp luật

Tổ chức Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật

Tổ chức Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật nhiệm kỳ khóa VIII (năm 2014 - 2019) gồm 18 vị (theo quyết định số 234/QĐ-MTTW-ĐCT ngày 17/3/2015): 1 Chủ nhiệm và 3 Phó Chủ nhiệm. Thành phần Hội đồng gồm: 6 nhà khoa học về Luật học (4 Giáo sư, 2 Phó giáo sư) thuộc các ngành Luật Hiến pháp, Hình Luật, Dân Luật, Luật Kinh tế… đang tham gia giảng dạy ở các trường đại học hoặc đã nghỉ hưu; một số vị là các luật gia nguyên là cán bộ nghỉ hưu ở Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân tối cao và một số vị là luật sư đang hành nghề ở các công ty Luật.

Trong số 18 thành viên có hai thành viên thường trú ở Thành phố Hồ Chí Minh. Trong số 18 thành viên có 4 thành viên là Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam khóa VIII (gồm 1 Ủy viên và 3 Ủy viên Đoàn Chủ tịch).

Tổ chức Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật nhiệm kỳ khóa IX (2019 - 2024). Theo quyết định số 206/QĐ-MTTW-ĐCT ngày 6/2/2020 của Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật gồm 25 vị (23 vị phía Bắc, 2 vị ở phía Nam) gồm Chủ nhiệm, các Phó Chủ nhiệm và Ủy viên thường trực thư ký Hội đồng. Trong số 23 vị có 8 Giáo sư, 5 Phó giáo sư đã nghỉ hưu hay đang giảng dạy tại các trường, viện Đại học ở Hà Nội; 6 tiến sĩ và một số luật sư, luật gia đang công tác hoặc nghỉ hưu thuộc các cơ quan Tư pháp hay các công ty Luật ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

So với nhiệm kỳ khóa VIII, nhiệm kỳ khóa IX Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật có số thành viên nhiều hơn và chất lượng cao hơn với nhiều chuyên gia nhà khoa học có uy tín và có kinh nghiệm, nhiều người hoạt động thực tiễn am hiểu chuyên môn pháp lý so với nhiệm kỳ khóa VIII.

Gần 10 năm hoạt động của Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật

Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cho ý kiến vào dự thảo luật đất đai (sửa đổi)

Một là, tham gia tích cực, ngày càng có chất lượng vào công tác xây dựng chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước bằng việc thực hiện chức năng phản biện xã hội.

Trong nhiệm kì khóa VIII (2014 - 2019) Hội đồng đã tổ chức và chủ trì góp ý và phản biện xã hội được 47 dự thảo các văn bản quy phạm pháp luật, chương trình, dự án… Trong đó có rất nhiều dự thảo văn bản quy phạm pháp luật quan trọng liên quan đến tổ chức bộ máy nhà nước, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân như: Dự thảo Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, dự thảo Luật Trưng cầu dân ý, Luật Giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân; Luật về Hội, Luật Bầu cử, Bộ luật Hình sự… Trong đó có những hội nghị phản biện có chất lượng cao, lập luận sắc bén góp phần cho cơ quan soạn thảo văn bản quy phạm và Quốc hội xem xét thông qua hay không thông qua Dự án Luật.

Trong gần 4 năm của nhiệm kỳ khóa IX, dưới sự chỉ đạo của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội đồng đã tham gia nhiều cuộc góp ý và phản biện xã hội có chất lượng được cơ quan soạn thảo văn bản đánh giá cao như Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), Dự thảo Luật Nhà ở (sửa đổi), Dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi), Dự thảo Luật về người tiêu dùng (sửa đổi). Trong năm 2021 trước diễn biến phức tạp của dịch bệnh Covid-19, Hội đồng tư vấn đã lựa chọn hình thức hoạt động phù hợp, linh hoạt vừa tổ chức họp góp ý trực tiếp vừa kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin góp ý qua hộp thư điện tử. Trong năm 2021, năm dịch bệnh lan rộng nhưng Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật đã góp ý được nhiều dự án quan trọng như:

Dự thảo Nghị quyết hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng (theo Công văn số 2083/MTTW-BTT ngày 20/2/2021 của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam), dự thảo Thông tư sửa đổi bổ sung một số điều của Thông tư số 27/2016/TT-NHNN hướng dẫn trình tự thủ tục xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Ngân hàng nhà nước Việt Nam (theo Công văn số 2387/MTTW-BTT ngày 18/5/2021 của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam).

Đối với văn bản của Đảng đã góp ý Đề án trình Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 18-CT/TW ngày 20/10/2022 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về phát huy vai trò, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác, giám sát phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Nhiều thành viên tham gia xây dựng đề án trình Hội nghị Trung ương về: “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới và tham gia xây dựng hai chuyên đề được ban chỉ đạo đề án giao cho Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam soạn thảo (chuyên đề số 26 và số 27). Ngoài việc thực hiện nhiệm vụ của mình, Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật được các Hội đồng khác mời tham dự nhiều cuộc hội nghị góp ý hay phản biện. Tại các cuộc hội nghị này các thành viên của hội đồng đã tham gia tích cực và đóng góp nhiều ý kiến thiết thực.

Hai là, tham gia tích cực và có trách nhiệm trong việc thực hiện chức năng giám sát xã hội của Mặt trận Tổ quốc đối với việc thực hiện quyền lực nhà nước.

Thực hiện sự chỉ đạo của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ban Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn đã phân công các thành viên của Hội đồng tham gia các đoàn giám sát của Ban Thường trực, như: Tham gia đoàn giám sát việc thực hiện cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, năm 2017; tham gia đoàn giám sát thực hiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại tố cáo năm 2018 tại các tỉnh Cao Bằng, Quảng Ngãi, Gia Lai; Giám sát bằng hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản đối với Luật Đất đai năm 2013 để chuẩn bị cho việc phản biện Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) năm 2021.

Đáng chú ý là vào năm 2019, chủ nhiệm, phó chủ nhiệm và một số ủy viên Hội đồng tư vấn đã chủ động và làm nòng cốt thực hiện việc giám sát giải quyết việc khiếu nại tố cáo của ông Trần Quyết Thắng và một số công dân ở chung cư A1, A2 thuộc cụm chung cư 229 Phố Vọng, phường Đông Tâm, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội theo Kế hoạch số 31/KH-MTTW-BTT ngày 7/11 và đầu tháng 12/2019. Qua cuộc giám sát đối với một vụ việc cụ thể này, đoàn giám sát đã đưa ra các kiến nghị giúp Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội giải quyết dứt điểm vụ khiếu nại kéo dài, góp phần bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp chính đáng của cư dân chung cư.

Ba là, tham gia tích cực trong công tác xây dựng Đảng và xây dựng Nhà nước theo chương trình của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Trong công tác xây dựng Đảng, các thành viên của Hội đồng đã tham gia, tích cực các cuộc họp đóng góp ý kiến dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương trình Đại hội lần thứ XIII do Ban Thường trực tổ chức. Nhiều ý kiến sâu sắc, tâm huyết nhằm góp phần hoàn thiện Báo cáo chính trị của Đảng. Đồng thời, các thành viên của Hội đồng tham gia xây dựng đóng góp ý kiến vào các văn bản chỉ đạo, lãnh đạo của Đảng.

Trong công tác xây dựng chính quyền, Hội đồng dã có nhiều hoạt động tham gia vào công tác bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân, tham gia đóng góp ý kiến đối với nhiều văn bản quan trọng liên quan đến công tác bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kì 2021 - 2026 như: Nghị quyết Liên tịch số 09/2021/NQLT-UBTVQH14-CP-ĐCTUBTWMTTQVN ngày 21/1/2021 về hướng dẫn quy trình hiệp thương, giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội khóa XV, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kì 2021 - 2016; Nghị quyết số 1186/2021/UBTVQH14 ngày 11/1/2021 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định chi tiết hướng dẫn thi hành việc tổ chức hội nghị cử tri, việc giới thiệu người ứng cử đại biểu, việc hiệp thương giới thiệu người ứng cử; Thông tri số 12/TT-MTTW-BTT ngày 18/1/2021 hướng dẫn Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam kiểm tra giám sát công tác bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân…

Tham gia xây dựng cuốn tài liệu “Công tác bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV và bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kì 2021-2026”. Cùng với việc tham gia xây dựng và hoàn thiện các văn bản hướng dẫn công tác bầu cử, mặc dầu dịch bệnh diễn biến phức tạp, với tinh thần trách nhiệm cao, Ban chủ nhiệm Hội đồng tư vấn đã cử các thành viên của hội đồng tham gia 7/9 đoàn kiểm tra, giám sát công tác bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2020 - 2025 theo đề nghị của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tại một số tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, góp phần tổ chức thành công cuộc bầu cử Quốc hội khóa XV và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kì năm 2021 - 2026.

Bốn là, tổ chức các cuộc khảo sát về công tác dân chủ và pháp luật và hoạt động của Hội đồng tư vấn và Ban tư vấn Dân chủ - Pháp luật ở các địa phương trong cả nước nhằm trao đổi kinh nghiệm thực hiện chức năng giám sát, phản biện xã hội giữa các tổ chức tư vấn.

Thực hiện chương trình công tác hàng năm và được sự đồng ý của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật mỗi năm tiến hành các cuộc khảo sát công tác dân chủ pháp luật và Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật và Ban tư vấn Dân chủ - Pháp luật ở 2 tỉnh, thành phố trong các nước. Qua các cuộc khảo sát, một mặt giúp cho các thành viên hội đồng nắm được tình hình về công tác dân chủ - pháp luật ở địa phương, nhất là những kinh nghiệm và hạn chế trong tổ chức và hoạt động của các hội đồng tư vấn, ban tư vấn.

Mặt khác, các thành viên của hội đồng trao đổi kinh nghiệm tổ chức và hoạt động của Hội đồng với Mặt trận Tổ quốc ở địa phương nhằm làm tốt hơn công tác dân chủ - pháp luật, đặc biệt là công tác giám sát và phản biện xã hội. Sau các cuộc khảo sát tại các địa phương, Hội đồng đều xây dựng báo cáo kết quả khảo sát tại các địa phương, qua đó có những kiến nghị đề xuất cụ thể về công tác dân chủ - pháp luật, về tổ chức và hoạt động của Ban Dân chủ - Pháp luật, Hội đồng Dân chủ - Pháp luật ở các địa phương để Ban Thường trực chỉ đạo kịp thời trong thời gian tới. Đây là hoạt động có tác dụng thiết thực trong việc trao đổi kinh nghiệm và nắm bắt thực tiễn của các thành viên Hội đồng nhằm làm tốt hơn chức năng nhiệm vụ của mình. Trong gần hai nhiệm kỳ Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật đã tổ chức khảo sát được 15 tỉnh, thành phố trong cả nước.

Đánh giá một cách tổng thể, tổ chức và hoạt động của Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật còn một số tồn tại hạn chế cơ bản sau đây:

1) Sự tham gia và chất lượng tham gia của các thành viên Hội đồng tư vấn không đồng đều. Đa số thành viên Hội đồng tham gia tích cực với chất lượng chuẩn bị ý kiến sâu sắc vừa có lý luận vừa có thực tiễn, có sức thuyết phục, nhưng ngược lại có một số ít thành viên tham gia không đều, ý kiến phát biểu chưa được chuẩn bị kỹ nên hạn chế việc đóng góp.

2) Hàng năm, Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật họp tổng kết công tác năm qua và đề ra kế hoạch công tác trong năm tới. Nhưng việc thực hiện kế hoạch công tác thường xuyên bị động, không đảm bảo lịch trình như đã đề ra nên ít nhiều có ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả công tác.

3) Ban Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn không chủ động thực hiện được công việc của Hội đồng; còn phụ thuộc nhiều vào đồng chí trong Ban Thường trực được phân công phụ trách Hội đồng tư vấn và Ban Dân chủ - Pháp luật. Vì vậy, việc phát huy tính chủ động trong hoạt động của Hội đồng tư vấn còn bị hạn chế.

Những tồn tại, hạn chế nói trên, trước hết, cơ sở chính trị - pháp lý về tổ chức và hoạt động của Hội đồng tư vấn chưa đầy đủ. Đến nay, ngoài Điều 12 Điều lệ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, không có một văn bản nào của Đảng, Nhà nước và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức và hoạt động của Hội đồng tư vấn. Vì thế, theo khoản 1 Điều 12 Điều lệ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định Hội đồng tư vấn ở cấp Trung ương có nhiệm vụ giúp Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định. Hiện nay chỉ chủ yếu là “giúp” thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc với phương thức họp là chủ yếu.

Bên cạnh đó, mối quan hệ giữa Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Ban Dân chủ - Pháp luật với Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật là mối quan hệ một chiều; các công việc của Hội đồng đều do Ban Thường trực thông qua và Ban Dân chủ - Pháp luật giao (cả về nội dung công việc lẫn thời gian) dẫn đến Hội đồng thiếu chủ động trong công việc.

Ngoài ra, pháp luật về giám sát và phản biện xã hội chưa đầy đủ nên chưa tạo điều kiện để các cuộc giám sát và phản biện xã hội nói chung của các Hội đồng tư vấn nói riêng nâng cao hiệu lực và hiệu quả.

Phương hướng và giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật trong thời gian tới

Để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật trong thời gian tới cần nhận thức đầy đủ, sâu sắc hơn vị trí, vai trò của các Hội đồng tư vấn nói chung, Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật nói riêng trong tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của một Đảng cầm quyền như ở nước ta, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò đặc biệt quan trọng, chẳng những là chủ thể góp phần đưa chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước vào cuộc sống mà còn là lực lượng thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội trong quá trình hình thành thực hiện chính sách, pháp luật đó của Đảng và Nhà nước, vừa là một chủ thể thực hiện có hiệu lực và hiệu quả của cơ chế Nhân dân kiểm soát quyền lực chính trị của Đảng và quyền lực Nhà nước. Trong điều kiện đó Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xây dựng tổ chức của mình trong đó có các tổ chức tư vấn là các Hội đồng tư vấn, Ban tư vấn, Tổ tư vấn ở các cấp đủ mạnh để tư vấn giúp Đoàn Chủ tịch và các Ban Thường trực làm tốt chức năng, nhiệm vụ quyền hạn của mình trong đó có chức năng giám sát và phản biện xã hội.

Trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thì cơ chế Nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước là một trong tổng thể các cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước bao gồm cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước giữa quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước bên trong mỗi quyền; cơ chế kiểm soát của cơ quan cấp trên đối với các cơ quan cấp dưới. Trong đó, cơ chế Nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước là cơ chế bên ngoài bao gồm công dân, các tổ chức chính trị - xã hội, nghề nghiệp của công dân, trong đó, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là chủ thể có vị trí và vai trò đặc biệt quan trọng trong cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước do những chủ thể không phải nhà nước, không mang quyền lực nhà nước thực hiện việc kiểm soát quyền lực nhà nước.

Để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện có hiệu lực và hiệu quả xứng đáng là một chủ thể quan trọng trong cơ chế Nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước đòi hỏi Mặt trận Tổ quốc các cấp phải tập hợp được đông đảo các cá nhân tiêu biểu, những chuyên gia, nhà khoa học, những người có kinh nghiệm trong công tác quản lý nhà nước vào các tổ chức tư vấn, tham gia thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội - phương thức kiểm soát quyền lực nhà nước của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp. Chính vì vậy, Nghị quyết 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 kỳ họp thứ 6 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới đã chỉ rõ: “Hoàn thiện cơ chế để nhân dân trực tiếp kiểm soát quyền lực nhà nước; đảm bảo quyền tiếp cận thông tin, quyền kiến nghị, phản ảnh, khiếu nại, tố cáo và các quyền khác của công dân theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, đoàn thể và các cơ quan báo chí trong giám sát, kiểm soát quyền lực nhà nước”.

Theo đó, Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật có vai trò đặc biệt quan trọng, là công cụ không thể thiếu trong việc giúp Đoàn Chủ tịch, Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, góp phần cùng với Đảng và Nhà nước xây dựng một hệ thống pháp luật “dân chủ, công bằng, nhân đạo, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, công khai, minh bạch, ổn định, khả thi để tiếp cận đủ khả năng điều chỉnh các quan hệ xã hội, lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, tổ chức, doanh nghiệp làm trung tâm thúc đẩy, đổi mới sáng tạo” theo Nghị quyết 27 ngày 9/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã đề ra.

Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý để Nhân dân thực hiện quyền hiến định cơ bản: “Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước” (khoản 1 Điều 28 Hiến pháp năm 2013) nói chung, tổ chức và Hội đồng của Hội đồng tư vấn, Ban tư vấn, Tổ tư vấn của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp nói riêng.

Để thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân thực hiện quyền quản lý nhà nước của mình, trong đó có quyền tư vấn cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội một cách có hiệu lực và hiệu quả, đòi hỏi không chỉ hoàn thiện pháp luật về nội dung mà còn phải hoàn thiện pháp luật về hình thức. Đó không chỉ là quyền và trách nhiệm tham gia, mà còn là các thủ tục, trình tự thực hiện quyền và trách nhiệm của các bên, nhất là các cơ quan nhà nước, cá nhân có thẩm quyền là đối tượng của giám sát và phản biện. Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật có nội dung và phạm vi hoạt động rất rộng, cần xây dựng quy chế phối hợp giữa Hội đồng với các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện nhiệm vụ giám sát và phản biện xã hội.

Tăng cường trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc, Ban Thường trực và các Ban chuyên môn của Mặt trận Tổ quốc các cấp trong việc tổ chức và hoạt động của Hội đồng tư vấn, Ban tư vấn và Tổ tư vấn. Thực tiễn chỉ ra rằng các Hội đồng tư vấn, Ban tư vấn, Tổ tư vấn hoạt động có hiệu lực, hiệu quả hay không phần lớn phụ thuộc vào sự quan tâm chỉ đạo thường xuyên của Ban thường trực, việc tổ chức thực hiện có trách nhiệm của các Ban chuyên môn tương ứng. Mặt trận Tổ quốc và các cơ quan của Mặt trận Tổ quốc không giao việc và không tổ chức chu đáo việc thực hiện thì Hội đồng không có việc làm và làm việc không có chất lượng.

Vì vậy, để cho các Hội đồng tư vấn nói chung, Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật nói riêng hoạt động có hiệu quả cần tăng cường đội ngũ cán bộ cho các Ban chuyên môn trong đó có Ban Dân chủ - Pháp luật đủ mạnh để tham mưu, giúp việc cho Hội đồng.

Tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa các Hội đồng tư vấn với các Ủy ban và Ban tương ứng của Quốc hội và Hội đồng nhân dân tỉnh trong công tác thẩm tra và giám sát. Giữa các Hội đồng của Mặt trận Tổ quốc và các Ủy ban của Quốc hội và Hội đồng nhân dân có các nhiệm vụ tương đồng. Vì thế, tăng cường sự phối hợp giữa hai bên sẽ góp phần làm tốt hơn trách nhiệm của mỗi bên.

Theo đó, các cuộc họp thẩm tra dự án Luật hay văn bản quy phạm pháp luật dưới luật do các Ủy ban và Hội đồng dân tộc của Quốc hội và các Ban của Hội đồng nhân dân chủ trì thẩm tra cần có sự tham gia của những chuyên gia thuộc các Hội đồng của Mặt trận Tổ quốc. Ngược lại, các cuộc họp phản biện của các Hội đồng tư vấn của Mặt trận Tổ quốc cần có sự tham gia của một số thành viên các Ủy ban của Quốc hội hay các Ban của Hội đồng nhân dân. Sự tương tác qua lại giữa hai bên càng làm cho hoạt động của mỗi bên thêm chất lượng và hiệu quả.

Các cuộc giám sát chuyên đề của các Ủy ban và Hội đồng dân tộc của Quốc hội cũng cần có sự phối hợp với các Hội đồng của Mặt trận Tổ quốc. Có thể nói tăng cường sự phối hợp giữa các Hội đồng tư vấn trong đó có Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật với Hội đồng dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội và các Ban của Hội đồng nhân dân tỉnh là một trong những định hướng quan trọng để tăng cường hiệu lực và hiệu quả công tác của mỗi bên. Đối với Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật cần sớm xây dựng cơ chế phối hợp với các Ủy ban pháp luật và Ủy ban tư pháp trong việc thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội.

Để thực hiện các phương hướng nói trên, trong thời gian tới, Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật cần thực hiện các giải pháp sau đây:

Một là, nâng cao nhận thức và kỹ năng. Công tác tập huấn hàng năm cho cán bộ Mặt trận Tổ quốc các cấp cần đưa nội dung về công tác tổ chức và hoạt động của Hội đồng tư vấn, Ban tư vấn, Tổ tư vấn vào chương trình, nhằm nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò kỹ năng hoạt động của các tổ chức tư vấn trong hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc các cấp.

Hai là, hoàn thiện về thể chế, chính sách pháp luật. Trước hết, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 cần được sửa đổi, bổ sung trong đó nghiên cứu để đưa các tổ chức tư vấn của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với tư cách là một thiết chế tham mưu giúp việc cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, Đoàn Chủ tịch, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh, thành phố và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc quận, huyện và xã, phường trong việc thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội. Đồng thời, sửa đổi Điều lệ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Nghiên cứu sửa Điều 12 của Điều lệ hiện hành để xác định đầy đủ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ của các tổ chức tư vấn với các cơ quan của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở mỗi cấp. Xây dựng quy chế phối hợp hoạt động giữa các Hội đồng tư vấn. Cùng với đó, Nhà nước cần tiếp tục xây dựng và hoàn thiện cơ chế chính sách pháp luật để tạo điều kiện cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp nói chung và các tổ chức tư vấn nói riêng thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình.

Ba là, về mô hình tổ chức Hội đồng tư vấn, cần nghiên cứu mô hình tổ chức và hoạt động của các tổ chức tư vấn của Mặt trận Tổ quốc các cấp để có sự hướng dẫn và tổ chức thực hiện thống nhất trong cả nước. Mô hình tổ chức của Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật đã được thực tiễn chứng minh là phù hợp, gồm 18 - 24 thành viên từ 3 thành phần 1/3 là các nhà khoa học có học hàm, học vị đã từng làm công tác nghiên cứu, giảng dạy ở các Trường đại học thuộc các chuyên ngành khoa học pháp lý khác nhau; 1/3 là những luật gia trước đây làm việc trong các cơ quan tư pháp và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc. Đây là những người có kinh nghiệm quản lý và am hiểu thực tiễn. Và 1/3 là những luật sư đang hành nghề tại các văn phòng luật sư có uy tín. Sự kết hợp được ba thành phần này trong một Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật là mô hình lý tưởng cần được tham khảo cho các Hội đồng Dân chủ - Pháp luật ở các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần tổng kết thực tiễn, xây dựng mô hình tổ chức tư vấn phù hợp trong cả nước. Đồng thời, có những quy định về mối quan hệ giữa các Hội đồng tư vấn với Ban Thường trực và các Ban chuyên môn tương ứng. Trong các mối quan hệ này vừa phải đảm bảo sự chỉ đạo giao việc của Ban Thường trực và tăng cường vai trò trợ giúp không thể thiếu của Ban chuyên môn. Đồng thời, tạo điều kiện cho Hội đồng tư vấn có điều kiện chủ động, năng động. Tránh tình trạng dựa dẫm, ỷ lại lẫn nhau giữa Ban chuyên môn với Hội đồng tư vấn và ngược lại.

Bốn là, tăng cường phối hợp giữa Hội đồng tư vấn với các cơ quan của Quốc hội và Hội đồng nhân dân trong giám sát và phản biện xã hội.

Trong các Hội nghị liên tịch giữa Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với Ủy ban Thường vụ Quốc hội hàng năm cần đưa vào chương trình phối hợp giữa Hội đồng Dân chủ - Pháp luật với Ủy ban pháp luật và Ủy ban tư pháp của Quốc hội trong các hoạt động giám sát thẩm tra và phản biện.

Năm là, xây dựng các Ban chuyên môn, trong đó cần tập trung xây dựng Ban Dân chủ - Pháp luật đủ mạnh, am hiểu sâu sắc những vấn đề về dân chủ và pháp luật để tham mưu, tổng hợp giúp Hội đồng thực hiện các nhiệm vụ được Ban Thường trực giao.

Trần Ngọc Đường - Giáo sư, Tiến sĩ, Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật,

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam