Nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm thiên tai đáp ứng yêu cầu phát triển

Việt Nam là một trong các quốc gia chịu ảnh hưởng lớn bởi thiên tai với nhiều hình thái thời tiết cực đoan, nguy hiểm. Ảnh minh họa: TTXVN

Việt Nam là một trong các quốc gia chịu ảnh hưởng lớn bởi thiên tai với nhiều hình thái thời tiết cực đoan, nguy hiểm, thường xuyên xuất hiện gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, tài sản của nhân dân.

Để giảm nhẹ rủi ro thiên tai, góp phần phần phát triển kinh tế -xã hội, ngành Khí tượng Thủy văn xác định không ngừng nâng cao năng lực dự báo bằng việc đã và đang triển khai, thực hiện xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, ứng dụng khoa học công nghệ trong dự báo, góp phần đưa ra các dự báo, cảnh báo sớm, kịp thời, sát thực tế, mang tính chính xác cao, ứng phó với các loại hình thiên tai, phát triển nông nghiệp, thủy điện, năng lượng tái tạo...

Để các bộ, ngành, địa phương và người dân nâng cao tính chủ động trong chỉ đạo, ứng phó, giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai, ngành khí tượng thủy văn đã xây dựng, triển khai và hoàn thiện hệ thống dự báo, cảnh báo sớm theo hướng hiện đại, hiệu quả. Cùng với đó, ngành đẩy mạnh việc hiện đại hóa mạng lưới trạm quan trắc khí tượng thủy văn, trong đó có hệ thống các trạm quan trắc tự động được nâng lên đáng kể về số lượng và ưu tiên phát triển mạng lưới quan trắc khí tượng thủy văn tự động theo hướng hiện đại, đồng bộ.

Theo Tiến sĩ Hoàng Đức Cường, Phó Cục trưởng Cục Khí tượng thủy văn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tháng 10/2023, Tổng cục Khí tượng thủy văn (nay là Cục Khí tượng thủy văn) đã ra mắt Hệ thống hỗ trợ cảnh báo mưa lũ và dông, sét. Qua 2 năm đưa vào ứng dụng, hệ thống trên đã phát huy được hiệu quả.

Hệ thống hỗ trợ cảnh báo mưa lũ và dông sét gồm 3 hệ thống chính và cả 3 hệ thống này sẽ đưa ra các thông tin về bản đồ phân tích và dự báo định lượng mưa cho 6 giờ tiếp theo dựa trên dữ liệu radar thời tiết và dữ liệu đo mưa bề mặt. Hệ thống này còn được tích hợp thông tin cảnh báo về lũ quét và sạt lở đất do mưa gây ra. Mọi diễn biến về tình hình mưa lũ, sạt lở đất trên tất cả các khu vực, lãnh thổ Việt Nam đều được theo dõi, giám sát liên tục thông qua các bản đồ phân tích và dự báo định lượng mưa từ 1 đến 6 giờ.

Đặc biệt, hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất thời gian thực do Trung tâm khí tượng thủy văn Quốc gia xây dựng đã sử dụng công nghệ mô phỏng độ ẩm đất kết hợp với phân tích dữ liệu mưa để đưa cảnh báo trực tuyến đến cấp xã. Đây là bước đột phá rõ rệt, thể hiện quyết tâm cao trong việc đưa khoa học vào phục vụ đời sống, nhất là tại các vùng sâu, vùng xa.

Cùng với đó, ngành đã sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big-data), ứng dụng triển khai hệ thống cơ sở dữ liệu dùng chung Center Data Hub (CDH) vào việc dự báo, cảnh báo các hiện tượng khí tượng thủy văn để tạo ra sản phẩm cuối cùng là một cơ sở dữ liệu dự báo khí tượng thủy văn dạng số, sẵn sàng ứng dụng một cách linh hoạt cho mọi nền tảng và làm đầu vào cho các loại mô hình cảnh báo dự báo khác (dự báo tác động, tài chính dựa trên dự báo…).

Đối với bão, áp thấp nhiệt đới đã nâng dự báo lên 3 ngày, cảnh báo 5 ngày; dự báo, cảnh báo mưa lớn trước 2-3 ngày, cảnh báo dông sét trước từ 30 phút đến 2-3 giờ. Các đợt rét đậm, rét hại được cảnh báo trước 5-7 ngày, dự báo trước 2-3 ngày.

Dự báo thời tiết biển đã có những đổi mới vượt bậc do tiếp thu các công nghệ mới của nước ngoài. Độ phân giải cho mô hình dự báo sóng đã được chi tiết đến 4 km và dự báo sóng với hạn dự báo đến 10 ngày. Không chỉ tăng hạn dự báo mà thời điểm phát tin cũng sớm hơn. Thời điểm ban hành các bản tin bão hiện nay cũng sớm hơn trước đây từ 30 phút đến 1 giờ. Các bản tin thiên tai khác như nắng nóng, không khí lạnh, mưa lớn đều được ban hành sớm hơn 30 phút so với trước đây.

Để thực hiện tốt công tác dự báo, cảnh báo sớm, ngành đã sử dụng hệ thống CrayXC40 của Việt Nam.

Theo đó, hệ thống này được trang bị 56 máy chủ tính toán với trên 2.100 bộ vi xử lý, cho phép đạt năng lực tính toán xấp xỉ 80TFLOPS và thực hiện bài toán dự báo thời tiết ở quy mô 2- 3 km cho toàn bộ lãnh thổ Việt Nam và Biển Đông; dự báo 3 ngày trong thời gian 30-40 phút. Với hệ thống siêu máy tính này, ngành đã và đang thực hiện đồng hóa số liệu, tích hợp toàn bộ các hệ thống quan trắc thời gian thực gồm: Vệ tinh, radar, quan trắc bề mặt, đo mưa tự động; trên cơ sở đó, đưa ra các tính toán, phân tích dự báo các hiện tượng thời tiết cực đoan trong tương lai, từ ngày, tuần đến tháng.

Hệ thống trực quan hóa và biên tập dữ liệu dự báo khí tượng (SmartMet) cũng được ngành sử dụng trong quá trình thực hiện dự báo. Ngành xây dựng được bộ công cụ, chương trình tính toán chỉ số SPI phục vụ giám sát hạn hán khí tượng, giúp đưa ra các bản tin thông báo về phạm vi, cường độ, diễn biến hạn hán trên toàn quốc; triển khai trong nghiệp vụ các hệ thống mô hình dự báo số trị quy mô khu vực để tăng cường khả năng dự báo định lượng mang tính cực trị như mưa lớn, gió mạnh trong bão; thu thập đồng bộ, thống nhất toàn bộ các hệ thống dự báo và tổ hợp từ các trung tâm toàn cầu (Hoa Kỳ, Nhật Bản, châu Âu).

Tiến sĩ Hoàng Đức Cường khẳng định, với những nỗ lực không ngừng của ngành trong việc tăng cường dự báo, cảnh báo sớm, thông tin khí tượng thủy văn không chỉ có vai trò quan trọng góp phần chủ động phòng tránh và giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai, bảo vệ cuộc sống và sinh kế của người dân mà hiện nay thông tin, dữ liệu khí tượng thủy văn còn là đầu vào quan trọng cho các ngành, lĩnh vực. Ngoài ra, ngành còn thực hiện bản tin chuyên đề phục vụ các hoạt động diễn tập và các hoạt động khác cần thông tin khí tượng thủy văn.

Đối với ngành nông nghiệp, sản phẩm dự báo không chỉ dừng lại ở những con số nhiệt độ, lượng mưa trung bình mà còn có thể cung cấp số giờ nắng, độ ẩm, nhiệt độ, lượng mưa chi tiết theo từng thời kỳ mùa vụ. Xa hơn là các dự báo, cảnh báo về sâu bệnh, dự báo năng suất cây trồng theo các điều kiện thời tiết.

Đối với thủy điện, ngành đang thực hiện các bản tin dự báo phục vụ Quy trình vận hành hồ chứa theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ và có thể thực hiện tốt các bản tin dự báo nguồn nước đến các hồ phục vụ điều hành sản xuất điện.

Ngay cả năng lượng tái tạo là một tiềm năng phát triển kinh tế mới, mới đây đã được Cục Khí tượng thủy văn bước đầu ứng dụng mô hình khí tượng trong việc mô phỏng lại trường gió, trường sóng chi tiết cho Biển Đông với độ phân giải trên 10 km nhằm tạo ra các sản phẩm đánh giá phân bố mật độ năng lượng gió, sóng sử dụng trong ngành khai thác điện gió, điện sóng ngoài khơi.

Những nỗ lực của ngành đã được các cấp từ Trung ương đến địa phương ghi nhận, điển hình như giai đoạn năm 2002-2022, đây là thời điểm thiên tai vô cùng nặng nề, xuất hiện ngày càng nhiều cùng với số lượng các cơn bão được tính là nhiều nhất từ trước đến nay,...

Tuy nhiên, từ những cố gắng của ngành, đã có 143 cơn bão và áp thấp nhiệt đới, 348 đợt mưa lớn, hơn 300 đợt không khí lạnh, trên 170 đợt nắng nóng và hơn 126 trận lũ… được theo dõi dự báo và cảnh báo. Nhờ đó, giúp Chính phủ và địa phương kịp thời điều chỉnh và chỉ đạo, giảm thiệt hại tối đa của thiên tai đến đời sống kinh tế và xã hội.

Theo đánh giá từ Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng chống thiên tai (nay là Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự Quốc gia) năm 2021, công tác dự báo đã góp phần làm giảm thiệt hại thấp nhất từ đến nay, giảm 54% thiệt hại về người và 78% thiệt hại về kinh tế so với trung bình 10 năm qua.

Ngày 20/9/2020, tai hội nghị tổng kết công tác chỉ đạo, điều hành phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn, bảo đảm nguồn nước phục vụ sản xuất nông nghiệp, dân sinh khu vực đồng bằng sông Cửu Long mùa khô năm 2019-2020, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Xuân Cường đã khẳng định, hạn hán và xâm nhập mặn xảy ra với quy mô lớn, mức độ khốc liệt nghiêm trọng nhất trong lịch sử, song nhờ dự báo sớm, mức độ thiệt hại về sản xuất nông nghiệp chỉ bằng khoảng 9% so với năm 2016.

Thắng Trung/Bnews/vnanet.vn