Nâng cao vai trò của phụ nữ trong quản lý chất thải nhựa

Ngày 28/8 tại Hà Nội đã diễn ra Hội thảo “Bình đẳng giới và phát triển toàn diện trong quản lý chất thải nhựa tại Việt Nam”. Hội thảo do Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam phối hợp với Đại sứ quán Canada và Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNDP)- Chương trình Đối tác Hành động Quốc gia về Nhựa tại Việt Nam (NPAP Việt Nam) tổ chức.

Hội thảo nhằm chia sẻ kết quả “Báo cáo đánh giá hiện trạng về giới (GESI) trong chuỗi giá trị nhựa tại Việt Nam” của Chương trình đối tác hành động Quốc gia về Nhựa (NPAP), cũng như nâng cao nhận thức của đối tác quốc gia và các bên liên quan trong thúc đẩy bình đẳng giới và phát triển toàn diện thuộc lĩnh vực quản lý chất thải nhựa; thúc đẩy sự tham gia hiệu quả và nâng cao vai trò của phụ nữ trong quản lý chất thải nhựa, kết nối các tổ chức, cá nhân hoạt động tích cực cho bình đẳng giới quản lý chất thải nhựa.

Toàn cảnh Hội thảo

Khoảng 150 tỷ USD mất đi do chất thải nhựa dùng 1 lần

Ô nhiễm nhựa đã và đang trở thành thách thức lớn nhất hiện nay đối với nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Theo số liệu thống kê, mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa thải ra môi trường. Việc phân loại, thu hồi, tái chế và xử lý rác thải nhựa còn hạn chế, có đến 90% rác thải nhựa được xử lý theo cách chôn, lấp, đốt và chỉ có 10% còn lại là được tái chế, trong khi 90% người thu gom và nhặt phế liệu là phụ nữ là ngành nghề tiếp xúc với môi trường độc hại, ảnh hưởng tới sức khỏe.

Ở quy mô quốc tế, ông Shawn Perry Steil, Đại sứ Canada tại Việt Nam cho biết: Kể từ những năm 1950 hơn 9 tỷ tấn nhựa đã được sản xuất trên khắp thế giới. Tại Canada, vào năm 2018, chúng tôi đã xây dựng “Chiến lược tổng thể của Canada nhằm loại bỏ hoàn toàn rác thải nhựa”. Chiến lược này lưu ý rằng ước tính 95% giá trị vật liệu của bao bì nhựa, tương đương khoảng 100 - 150 tỷ USD hàng năm, bị mất đi trong nền kinh tế toàn cầu, chỉ sau một lần sử dụng, tất cả đều trở thành chất thải gây ô nhiễm môi trường”.

“Hầu hết rác thải nhựa đó lại ảnh hưởng nhiều một cách không tương xứng đến những người dễ bị tổn thương nhất, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em gái, và những lao động di cư phi chính thức làm việc trong chuỗi giá trị nhựa”- ông Shawn Perry Steil khẳng định.

Hiện Chính phủ Canada đã đặt vấn đề ô nhiễm nhựa lên hàng đầu trong chương trình nghị sự toàn cầu và Canada cũng đang phối hợp với các đối tác trên toàn thế giới cùng hướng đến mục tiêu giảm thiểu rác thải nhựa và ô nhiễm nhựa. “Chúng ta cần áp dụng cách tiếp cận kinh tế tuần hoàn để khắc phục các vấn đề trong sản xuất, sử dụng và xử lý nhựa cho đến nhận thức rõ về những thách thức gia tăng liên quan đến sức khỏe con người, bình đẳng giới và hòa nhập xã hội”- ông Shawn Perry Steil nói.

Ô nhiễm nhựa: Cản trở mục tiêu phát triển bền vững

Bà Nguyễn Thị Kim Dung – Trưởng ban Tuyên giáo- Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam cho biết: Ô nhiễm nhựa đã và đang để lại những hậu quả nghiêm trọng đối với môi trường, ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng, trở thành nguy cơ lớn cản trở mục tiêu phát triển bền vững của đất nước.

Giới và bảo vệ môi trường là những vấn đề liên ngành cần sự chung tay của các quốc gia và toàn thể xã hội. Bình đẳng giới và bảo vệ môi trường được đề cập trong Chiến lược Bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, trong đó có giải pháp: “Nâng cao nhận thức về bình đẳng giới, quyền trẻ em trong lĩnh vực môi trường; tăng cường vai trò, vị thế của phụ nữ trong bảo vệ môi trường”.

Bà Nguyễn Thị Kim Dung khẳng định: Là tổ chức đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp của phụ nữ, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam xác định bảo vệ môi trường, chống rác thải nhựa là một trong những nhiệm vụ trọng tâm được thực hiện nhiều nhiệm kỳ, thông qua Cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch”; phong trào “Chống rác thải nhựa”với cam kết quyết tâm thực hiện “Nói không với sản phẩm nhựa dùng một lần”. Nhiều cách làm hay, mô hình sáng tạo chống rác thải nhựa đã được các cấp Hội tích cực triển khai như thu gom, phân loại, xử lý rác thải tái chế rác thải nhựa, trồng cây lấy lá, gấp túi giấy để hạn chế sử dụng túi ni lông….

Dựa trên một nghiên cứu cơ bản và phân tích tổng quan vững chắc, báo cáo GESI nêu bật những đánh giá về bối cảnh giới và vấn đề phát triển toàn diện trong hệ thống quản lý chất thải nhựa của Việt Nam.

Nghiên cứu này được triển khai thông qua khảo sát trực tuyến với 601 ý kiến đóng góp từ thành viên cộng đồng, 9 nhóm thảo luận cùng 63 lao động chính thức và phi chính thức ở Hà Nội, Hà Tĩnh và Thừa Thiên Huế, và chuỗi phỏng vấn sâu với 33 đại diện và chuyên gia từ cơ quan hoạch định chính sách - quản lý chất thải nhựa cấp trung ương, tổ chức phi chính phủ, đơn vị nghiên cứu, hội phụ nữ, chính quyền địa phương, doanh nghiệp, công nhân thu gom và tái chế rác thải.

Phụ nữ nhân tố tích cực trong giảm thiểu rác thải nhựa

Kết quả nghiên cứu cho thấy phụ nữ giữ trách nhiệm chính trong việc quản lý công việc nội trợ hàng ngày và chịu nhiều ảnh hưởng nhiều hơn bởi việc sử dụng các sản phẩm nhựa. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu các nghiên cứu về ảnh hưởng của chất thải nhựa đến sức khỏe phụ nữ, trẻ em, người già và phụ nữ mang thai.

Ông Patrick Haverman - Phó Trưởng đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam phát biểu tại Hội thảo

“Phụ nữ giữ vai trò chủ đạo trong việc thu gom, phân loại và tái chế rác thải nhựa chính thức và không chính thức tại các hộ gia đình và cộng đồng. Chính quyền và cộng đồng cần ghi nhận sự đóng góp này trong quá trình xây dựng chính sách. Các nhà hoạch định chính sách cần có thêm các nghiên cứu, dữ liệu và bằng chứng về những vấn đề liên quan đến nhựa, giới và hòa nhập xã hội nhằm tránh mọi tác động tiêu cực đối với phụ nữ, lao động di cư và các nhóm dễ bị tổn thương khác trong quá trình thực thi chính sách Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR)” - ông Patrick Haverman - Phó Trưởng đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam nhấn mạnh.

Ông Shawn Perry Steil nhận định: Ở Việt Nam phụ nữ đóng vai trò trung tâm trong kinh doanh, quản lý nguồn lực, xử lý chất thải và công việc chăm sóc không được trả lương – mà phần lớn các hoạt động này được diễn ra trong khu vực không chính thức. Các chương trình, dự án tài trợ của Canada tập trung hỗ trợ quyền và sinh kế của phụ nữ nhằm đóng góp cho các nỗ lực chuyển dịch sang một nền kinh tế nhựa bền vững hơn và mang tính tuần hoàn hơn.

Nhìn ở góc độ chính sách quản lý và giảm thiểu chất thải nhựa, bà Nguyễn Thị Minh Hương - Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam cho biết: Nhiều năm qua, vấn đề ô nhiễm nhựa cũng đã được Đảng, Chính phủ định hướng và đưa ra các chính sách cụ thể nhằm thúc đẩy giải quyết tình trạng này như Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương, đặt mục tiêu giảm 75% lượng nhựa thải ra đại dương vào năm 2030; Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định 08/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật đã đưa ra các quy định về kinh tế tuần hoàn…

Bà Minh Hương chia sẻ: "Trong công việc, cuộc sống hàng ngày, phụ nữ tiếp xúc với môi trường nhiều hơn nam giới, với bản chất sinh học nhạy cảm hơn nam giới, nên phụ nữ là đối tượng chịu ảnh hưởng của môi trường nhiều hơn, đặc biệt khi môi trường bị ô nhiễm, suy thoái. Do đó, phụ nữ thường gặp các vấn đề bất thường về sức khỏe do sự phơi nhiễm các chất ô nhiễm. Tỷ lệ các ca ung thư cá biệt (đặc biệt là ung thư vú), sự rối loạn khả năng sinh sản và suy nhược mãn tính là một số vấn đề thường gặp, phổ biến ở phụ nữ hơn so với nam giới. Do các yếu tố kinh tế, sinh học và vai trò giới tính, ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường tới nam giới và phụ nữ là khác nhau".

Phụ nữ tỉnh Bắc Giang tham gia phân loại rác tại nguồn

Phụ nữ chịu tác động tiêu cực của ô nhiễm môi trường, đặc biệt là phụ nữ nghèo thường ít được tiếp cận các quyền sử dụng đất, giáo dục và các dịch vụ hỗ trợ khuyến nông, tài chính...,với vị trí xã hội của mình, phụ nữ không chỉ có nguy cơ bị phơi nhiễm sớm hơn và lâu hơn đàn ông mà đồng thời, khi gia đình bị ảnh hưởng sức khỏe do môi trường thì với vai trò “kép”, phụ nữ lại nhận gánh nặng gấp đôi.

“Mặt khác, phụ nữ lại là nhân tố tích cực, quan trọng trong công tác bảo vệ môi trường. Họ là người sử dụng, tiếp cận, giải quyết các công việc hàng ngày liên quan đến rác thải, nước sinh hoạt, vệ sinh và chăm sóc cho gia đình.”- bà Minh Hương cho hay.

Hội thảo đã gợi mở những trao đổi hiệu quả về vai trò của phụ nữ và cách thức giúp nâng cao bình đẳng giới, phát triển toàn diện trong quản lý rác thải nhựa ở cấp hộ gia đình và cộng đồng. Hội thảo cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải lồng ghép các vấn đề bình đẳng giới và phát triển toàn diện trong bản kế hoạch hành động chung mà Trung ương Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Đại sứ quán Canada, UNDP Việt Nam và các thành viên tích cực khác thuộc mạng lưới NPAP sẽ đề xuất tích hợp những giải pháp đơn lẻ thành nền kinh tế tuần hoàn nhựa bền vững và toàn diện, bằng cách tận dụng nguồn lực từ các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia, doanh nghiệp và đối tác phát triển.

Thu Hường