Năng lượng sạch - yêu cầu tất yếu của phát triển bền vững

Tuy nhiên, để hiện thực hóa, nhiều thách thức đang đặt ra, đặc biệt về thể chế và nguồn lực tài chính.

Nhà máy Điện Nhơn Trạch 3 và 4 (tỉnh Đồng Nai) là nhà máy sử dụng khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) đầu tiên tại Việt Nam.

Nhiều thách thức phải đối mặt

Theo chuyên gia kinh tế - Phó Giáo sư, Tiến sĩ Ngô Trí Long, chuyển dịch năng lượng đang trở thành trục xoay chiến lược của các nền kinh tế trong bối cảnh toàn cầu nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu. Đối với Việt Nam, quá trình này không còn là một lựa chọn chính sách mà là một yêu cầu bắt buộc để hiện thực hóa cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.

Tuy nhiên, áp lực tài chính khổng lồ là thách thức đầu tiên phải đối mặt cho chuyển dịch năng lượng. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, tổng nguồn vốn Việt Nam cần huy động để đạt mục tiêu Net Zero đến năm 2050 ước tính vào khoảng 368 tỷ USD, tương đương khoảng 6,8% GDP mỗi năm trong vòng 30 năm. Trong đó, riêng giai đoạn 2021-2030, nhu cầu vốn cho chuyển dịch năng lượng - bao gồm đầu tư vào năng lượng tái tạo, hệ thống truyền tải điện, lưu trữ năng lượng và nâng cấp hạ tầng số hóa - dự kiến vượt mốc 135 tỷ USD.

“So sánh quy mô này với tổng đầu tư công trung bình hằng năm của Việt Nam, khoảng 700-800 nghìn tỷ đồng, tức tương đương 28-32 tỷ USD, có thể thấy yêu cầu huy động tài chính cho chuyển dịch năng lượng vượt xa khả năng đáp ứng của nguồn vốn công truyền thống. Điều này đặt ra một yêu cầu cấp bách về tái cấu trúc thể chế tài chính cho năng lượng, tạo điều kiện để huy động được các dòng vốn tư nhân trong nước và quốc tế. Việt Nam không thiếu ý chí chuyển đổi, nhưng cần bệ đỡ thể chế tài chính mạnh mẽ để khơi thông dòng vốn dài hạn, bền vững, đưa nền kinh tế tiến vào kỷ nguyên xanh một cách thực chất và hiệu quả”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Ngô Trí Long nêu.

Một số thách thức thể chế được chuyên gia này nêu ra trong huy động tài chính năng lượng là cơ chế giá điện chưa thực sự phản ánh đúng chi phí đầu tư, mức độ rủi ro và kỳ vọng lợi nhuận của khu vực tư nhân, đặc biệt là các nhà đầu tư chiến lược và các định chế tài chính quốc tế; sự thiếu vắng của một khung pháp lý thống nhất, đồng bộ và có tính thực thi cao về tài chính xanh - bao gồm cả thị trường carbon, trái phiếu xanh, và các chứng chỉ năng lượng tái tạo. Vai trò Nhà nước chưa đủ mạnh trong dẫn dắt vốn.

Với tỷ trọng đầu tư công ngày càng thu hẹp, vai trò của các tập đoàn kinh tế nhà nước mang tính dẫn dắt, đặc biệt là Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng quốc gia Việt Nam (Petrovietnam), ngày càng trở nên then chốt trong khơi thông và lan tỏa nguồn vốn cho nền kinh tế năng lượng mới. Để thích ứng với cam kết phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) đến năm 2050 của Việt Nam tại Hội nghị Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP 26), Petrovietnam cần tái định vị mình là nhà đầu tư năng lượng tích hợp toàn diện, bao phủ cả năng lượng hóa thạch, năng lượng tái tạo và các giải pháp công nghệ carbon thấp.

Trước yêu cầu và đòi hỏi mới, ông Nguyễn Trung Khương, đại diện Ban Chiến lược Tập đoàn công nghiệp - Năng lượng quốc gia Việt Nam (Petrovietnam) cũng nêu, áp lực giảm phát thải khí nhà kính ngày càng gia tăng, không chỉ từ các cam kết quốc tế của Chính phủ mà còn từ yêu cầu của thị trường và các nhà đầu tư. Petrovietnam phải giải quyết bài toán giảm phát thải khí CO2 và methane trong tất cả các khâu, từ thăm dò, khai thác, vận chuyển đến chế biến dầu khí và sản xuất điện. Điều này đòi hỏi phải đầu tư lớn vào công nghệ tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, tối ưu hóa vận hành và áp dụng các giải pháp lưu trữ CO2 (CCS/CCUS).

Và để tham gia vào các lĩnh vực mới như điện gió ngoài khơi, sản xuất hydrogen, amoniac xanh hay phát triển điện hạt nhân, Petrovietnam phải đối mặt với một yêu cầu về vốn đầu tư khổng lồ, với suất đầu tư rất lớn và thời gian thu hồi vốn kéo dài. Việc huy động, sắp xếp và tối ưu hóa các nguồn vốn này trong bối cảnh cạnh tranh và các quy định tài chính hiện hành là một thách thức vô cùng lớn.

Bên cạnh đó, trong khi cơ hội từ các lĩnh vực như LNG, điện gió ngoài khơi, điện hạt nhân, hydrogen hay công nghệ thu giữ và lưu trữ CO2 đã rất rõ ràng thì hành lang pháp lý cho các loại hình này vẫn chưa đầy đủ và ổn định. Việc thiếu cơ chế vận hành linh hoạt, quy định chưa rõ ràng về đầu tư, đấu nối, cấp phép, chuyển nhượng hay huy động vốn khiến tập đoàn gặp khó khăn trong việc triển khai nhanh và quy mô lớn các dự án năng lượng mới. Đây là rào cản trực tiếp làm chậm quá trình chuyển đổi danh mục đầu tư của Petrovietnam.

Cần “chìa khóa” để mở

Để giải quyết các vấn đề cấp thiết về áp lực tài chính, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, việc xây dựng một khung pháp lý hoàn chỉnh cho tài chính xanh là yêu cầu cấp thiết nhằm tạo lập hành lang minh bạch, giảm rủi ro thể chế và thúc đẩy dòng vốn bền vững từ khu vực tư nhân và quốc tế.

Và để hiện thực hóa khung pháp lý tài chính xanh, đồng bộ các giải pháp như cần sớm trình Quốc hội Luật Tài chính xanh (giai đoạn 2025-2026), do Bộ Tài chính chủ trì soạn thảo, tham khảo mô hình luật của EU, Nhật Bản, Hàn Quốc; ban hành danh mục phân loại hoạt động xanh (Green Taxonomy) làm cơ sở xác định dự án đủ điều kiện vay vốn, phát hành trái phiếu hoặc nhận ưu đãi; thiết lập cơ quan điều phối tài chính xanh quốc gia, đề xuất là một Ban chỉ đạo liên bộ dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Chính phủ; đẩy mạnh hợp tác quốc tế, đặc biệt trong đào tạo, xây dựng hệ thống xếp hạng tín nhiệm xanh, và phát triển thị trường carbon khu vực ASEAN.

Chuyên gia này nhấn mạnh, luật hóa khung pháp lý cho tài chính xanh không chỉ là nền tảng thể chế cho chuyển dịch năng lượng, mà còn là điều kiện tiên quyết để Việt Nam hội nhập thị trường vốn khí hậu toàn cầu. Trong bối cảnh mục tiêu phát thải ròng bằng 0 đang đến gần, Luật Tài chính xanh chính là “chìa khóa" mở khóa các nguồn lực hàng trăm tỷ USD cho một tương lai năng lượng bền vững và tự chủ. Ông cũng nhấn mạnh cần sớm ban hành Luật Tài chính xanh, tạo khung pháp lý thống nhất cho trái phiếu xanh, thị trường carbon, bảo hiểm khí hậu và báo cáo ESG, bộ phân loại dự án xanh... cùng các định mức đầu tư và cơ chế mua bán điện đặc thù khuyến nghị cho các loại hình năng lượng mới được ưu tiên phát triển.

Còn theo Tiến sĩ Nguyễn Hữu Lương, Viện Dầu khí Việt Nam, mặc dù phát triển năng lượng xanh đang là xu hướng và nhu cầu về dầu mỏ không còn tăng trưởng cao như trước, dầu khí vẫn được xem là nguồn cung năng lượng ổn định trong những thập niên tới. Cho đến năm 2050, bức tranh năng lượng thế giới vẫn là hỗn hợp của nhiều dạng năng lượng, trong đó, dầu khí vẫn chiếm một vai trò nhất định như là nguồn cung năng lượng sơ cấp trong các hoạt động kinh tế, xã hội.

Xu hướng chuyển dịch năng lượng dẫn đến giảm nhu cầu tiêu thụ các loại nhiên liệu lỏng truyền thống như xăng, dầu diesel…. Trong khi đó, do sự phát triển các loại nhiên liệu sạch và các phương tiện giao thông tiên tiến như xe điện và xe điện dùng pin nhiên liệu, nhu cầu các loại nhiên liệu sinh học và hydrogen sẽ tăng lên. Để đón đầu được sự phát triển của các loại phương tiện giao thông thế hệ mới, các nhà máy lọc dầu có thể định hướng phát triển các sản phẩm hóa dầu, hydrogen và các loại nhiên liệu sinh học như là các sản phẩm mới của mình.

Chuyển dịch năng lượng không thể chỉ trông đợi vào chính sách ngành, mà đòi hỏi một cuộc tái cấu trúc toàn diện về thể chế tài chính năng lượng ở cấp quốc gia, trong đó Petrovietnam không chỉ là nhà tiên phong công nghệ, mà phải trở thành định chế tài chính chiến lược quốc gia, giữ vai trò thiết kế, dẫn dắt và bảo đảm dòng vốn xanh cho tương lai Việt Nam. Đây không chỉ là một lựa chọn chính sách, mà là điều kiện cần và đủ để hiện thực hóa cam kết phát triển bền vững, giữ vững an ninh năng lượng và duy trì vị thế kinh tế quốc gia trong kỷ nguyên trung hòa carbon.

Ông Nguyễn Trung Khương, Ban Chiến lược Petrovietnam chia sẻ, Petrovietnam sẽ chuyển mình mạnh mẽ để trở thành một tập đoàn công nghiệp - năng lượng hàng đầu quốc gia và khu vực. Để hiện thực hóa mục tiêu đó, Petrovietnam kiến nghị và mong muốn sự chỉ đạo quyết liệt, sự đồng hành của Chính phủ và các bộ, ngành thông qua việc khẩn trương hoàn thiện một hành lang pháp lý đồng bộ, rõ ràng và có tính đột phá cho các lĩnh vực năng lượng mới...

Bảo Hân