Vì sao năng lượng tái tạo không thể giải quyết được khủng hoảng khí hậu?

Những năm gần đây, thế giới đã đẩy mạnh phát triển năng lượng tái tạo, nhưng điều này vẫn chưa giúp giảm lượng tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch. (Hình minh họa)

Theo báo cáo mới của Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế (IRENA), trong năm 2024, thế giới đã bổ sung khoảng 582 gigawatt (GW) công suất năng lượng tái tạo - tăng 15% so với năm trước. Đây là mức tăng cao nhất từng ghi nhận trong một năm.

Tổng công suất năng lượng tái tạo hiện đã vượt mốc 4.442 GW, và khoảng 30% lượng điện toàn cầu đang được sản xuất từ nguồn năng lượng sạch này.

IRENA cho biết, nếu duy trì tốc độ tăng trưởng hiện tại, thế giới có thể tiến gần đến mục tiêu tăng gấp 3 lần công suất năng lượng tái tạo vào năm 2030 - mục tiêu quan trọng đã được các nước thống nhất tại hội nghị COP28 ở Dubai năm 2023, nhằm hạn chế tình trạng trái đất nóng lên.

Tuy nhiên, dù năng lượng tái tạo đang phát triển nhanh, thực tế là chúng vẫn chưa thay thế được nhiên liệu hóa thạch ở quy mô toàn cầu. Đến nay, phần lớn năng lượng tái tạo chỉ đủ đáp ứng mức tiêu thụ điện ngày càng tăng - mức tiêu thụ đã gấp 3 lần kể từ năm 1990, và dự kiến sẽ tiếp tục tăng trong thời gian tới.

Nhiên liệu hóa thạch vẫn chưa giảm

Dù trong năm 2024, chỉ khoảng 10% công suất điện mới được lắp đặt là từ nhiên liệu hóa thạch, nhưng tổng lượng sử dụng nhiên liệu này vẫn đang gia tăng, theo báo cáo của IRENA.

Giai đoạn 2012-2023, sản lượng điện toàn cầu tăng trung bình 2,5% mỗi năm, trong khi năng lượng tái tạo tăng khoảng 6% mỗi năm. Nhờ vậy, tỷ trọng năng lượng tái tạo trong sản xuất điện đã được cải thiện. Thế nhưng, hiện tại, nhiên liệu hóa thạch vẫn chiếm hơn 70% sản lượng điện toàn cầu.

Tính theo khối lượng thực tế, thế giới đang đốt nhiều nhiên liệu hóa thạch hơn so với 10 năm trước để sản xuất điện - và xu hướng này được dự báo sẽ còn tiếp diễn trong vài năm tới. Hậu quả là lượng khí nhà kính phát thải tiếp tục tăng cao trong những năm gần đây.

Không chỉ vậy, điện chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng mức tiêu thụ năng lượng toàn cầu - khoảng 20-22%. Trong khi đó, chỉ 30% lượng điện được khai thác từ nguồn tái tạo. Nói cách khác, chỉ khoảng 6% tổng năng lượng mà thế giới tiêu thụ hiện nay đến từ nguồn sạch. Phần còn lại - hơn 90% - vẫn dựa vào nhiên liệu hóa thạch.

Dĩ nhiên, vẫn có những quốc gia - chủ yếu ở Bắc Âu - đạt được tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo rất cao. Nhưng các điều kiện đặc thù của họ khó có thể áp dụng rộng rãi. Ngay cả trong những kịch bản lạc quan nhất, đến năm 2050, tỷ lệ năng lượng sạch trong tổng tiêu thụ toàn cầu cũng khó vượt quá mức 40-45%.

Từ những phân tích trên, có thể thấy rằng quá trình chuyển đổi năng lượng - tức là thay dần nhiên liệu hóa thạch bằng năng lượng tái tạo - nếu chỉ diễn ra một cách tự nhiên theo thị trường, thì sẽ khó đủ để giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu.

Vì vậy, những giải pháp loại bỏ carbon, dù hiện vẫn còn hạn chế về mặt thương mại, đang ngày càng được xem là một phần quan trọng trong nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu.

Mất cân bằng khu vực trong tăng trưởng năng lượng tái tạo

Dù quá trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu đang có nhiều tín hiệu tích cực, nhưng vẫn còn không ít vấn đề đáng lo. Một trong số đó là sự phân bổ không đồng đều giữa các khu vực: Phần lớn dự án năng lượng tái tạo hiện nay tập trung ở một số ít quốc gia, trong khi nhiều nước khác gần như bị bỏ lại phía sau.

Theo báo cáo của IRENA, dù tổng công suất năng lượng tái tạo toàn cầu tăng 15% trong năm 2024, nhưng ở châu Phi, mức tăng chỉ đạt 7% - lại xuất phát từ nền tảng rất thấp. Đây cũng là khu vực có số người chưa được tiếp cận điện cao nhất thế giới.

Cũng theo báo cáo, 71% công suất năng lượng tái tạo mới trong năm qua nằm ở châu Á. Tuy nhiên, con số này có thể gây hiểu nhầm, bởi riêng Trung Quốc đã chiếm hơn 62% tổng công suất bổ sung toàn cầu - khoảng 364 GW trong tổng số 582 GW. Trong khi đó, toàn bộ châu Phi chỉ đóng góp chưa tới 1%.

Những năm gần đây, Trung Quốc liên tục lắp đặt năng lượng tái tạo với khối lượng vượt cả phần còn lại của thế giới cộng lại. Ngoài các nước phát triển, chỉ có một số nền kinh tế lớn như Trung Quốc, Ấn Độ có dấu ấn rõ rệt trong lĩnh vực này; còn lại phần lớn các quốc gia khác vẫn đang đi rất chậm.

Tất nhiên, các nước đi đầu trong năng lượng tái tạo cũng chính là những nơi phát thải khí nhà kính lớn nhất. Vì vậy, việc họ chuyển đổi năng lượng hiệu quả sẽ tạo ra ảnh hưởng tích cực lớn hơn trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, so với những nơi như châu Phi.

Tuy nhiên, việc triển khai không đồng đều như hiện nay, cùng với việc Trung Quốc gần như nắm quyền kiểm soát trong sản xuất và chuỗi cung ứng thiết bị năng lượng tái tạo, đang khiến nhiều nước và khu vực tiếp tục bị tụt lại.

Khác với dầu mỏ - chỉ có ở một số nơi - các nguồn năng lượng tái tạo như điện mặt trời, hay điện gió, có thể được khai thác ở hầu hết mọi quốc gia. Tuy vậy, công nghệ để tận dụng chúng lại ngày càng khó tiếp cận.

Hiện tại, Trung Quốc đang dẫn đầu thế giới trong sản xuất tấm pin mặt trời và tiêu thụ hơn một nửa lượng sản phẩm này. Mỹ và Ấn Độ là hai thị trường nhập khẩu lớn nhất, chiếm phần lớn lượng xuất khẩu, khiến các nước còn lại gặp khó trong việc tiếp cận nguồn cung.

Trong khi đó, kỳ vọng rằng các nước khác sẽ tăng khai thác để bù vào phần thiếu hụt lại chưa thành hiện thực. Lý do là họ khó có thể cạnh tranh được với lợi thế quy mô, chi phí lao động thấp và các khoản trợ cấp từ Chính phủ Trung Quốc.

Việc Trung Quốc thống lĩnh chuỗi cung ứng năng lượng tái tạo đang dần được so sánh với cách các nước OPEC kiểm soát nguồn cung dầu mỏ toàn cầu. Điều này khiến nhiều quốc gia bắt đầu lo ngại về an ninh năng lượng, buộc họ phải tính đến mọi phương án sẵn có - kể cả những nguồn năng lượng không thực sự sạch.

Chuyển đổi sang một hệ thống năng lượng sạch và tái tạo không hề đơn giản như nhiều người lầm tưởng. Có quá nhiều yếu tố phức tạp, và vì thế, mục tiêu giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2°C đang ngày càng khó đạt được.

Nh.Thạch

AFP