Nâng mức giảm trừ gia cảnh thuế thu nhập cá nhân: Ngưỡng nào là hợp lý?

Lạc hậu, nhiều bất cập

Thuế Thu nhập cá nhân (TNCN) là 1 trong 9 loại thuế của Việt Nam hiện nay. Năm 2024, sắc thuế này đóng góp hơn 198 nghìn tỷ đồng (chiếm khoảng 10%) vào tổng thu ngân sách Nhà nước. Tỷ trọng thu thuế trên tổng thu ngày một tăng đã góp phần điều tiết thu nhập tạo công bằng. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, trong quá trình áp dụng cùng với sự thay đổi của nền kinh tế, xã hội, thuế TNCN bộc bộ những hạn chế, cần được điều chỉnh.

Cần sớm sửa Luật thuế thu nhập cá nhận hiện hành

PGS.TS Phan Hữu Nghị - Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế quốc dân cho biết, dữ liệu thuế TNCN và thu nhập bình quân đầu người giai đoạn 2020 - 2024 cho thấy mức thu thuế tăng nhanh hơn đáng kể so với tốc độ tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người. Cụ thể, tổng thu thuế tăng 72% (từ 115 lên 198 nghìn tỷ đồng), trong khi thu nhập bình quân đầu người chỉ tăng 30,2% (từ 3.548 lên 4.622 USD/năm) trong giai đoạn này. Lạm phát trung bình hàng năm dao động từ 0,81% - 4,16%, khiến mức tăng thực tế của thu nhập thấp hơn con số danh nghĩa. Tổng lạm phát cộng dồn khoảng 12,58%, khiến sức mua thực tế của người dân không tăng tương ứng với mức tăng thu nhập. Trong khi đó, tổng thu thuế TNCN vẫn tăng liên tục, tạo áp lực tài chính, đặc biệt với người có thu nhập trung bình.

PGS.TS Lê Xuân Trường - Trưởng Khoa Thuế và Hải quan, Học viện Tài chính cũng cho rằng, khi so sánh mức giảm trừ gia cảnh của Việt Nam với GDP bình quân đầu người thì mức giảm trừ bản thân của Việt Nam khá cao so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Hiện giảm trừ gia cảnh cho cá nhân người nộp thuế là 11 triệu đồng và giảm trừ mỗi người phụ thuộc 4,4 triệu, duy trì từ tháng 7-2020. Cá nhân được trừ các khoản bảo hiểm, giảm trừ gia cảnh, phụ cấp, trợ cấp... số còn lại là thu nhập căn cứ tính thuế TNCN. Nhưng mức giảm trừ này đang được coi là bất cập trong tính thuế TNCN, khi chi tiêu và cuộc sống ngày càng đắt đỏ. “So với Indonesia, một nước trong khu vực Đông Nam Á và ở trình độ phát triển tương đương (GDP đầu người của Indonesia năm 2024 là 4.981 USD, còn GDP bình quân đầu người của Việt Nam năm 2024 là 4.700 USD) thì mức giảm trừ bản thân người nộp thuế của Việt Nam cao hơn khoảng 50%” - ông Lê Xuân Trường phân tích.

Đi vào chi tiết hơn, bà Nguyễn Thị Cúc - nguyên Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Thuế, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế - Trọng tài viên (Trung tâm Trọng tài quốc tế VIAC) chỉ ra nhiều bất cập của Luật Thuế TNCN hiện hành. Cụ thể, quy định về các khoản thu nhập chịu thuế chưa thật sự bình đẳng, rõ ràng. Đơn cử khoản tiền thưởng do doanh nghiệp, tổ chức chi trả cho người lao động thuộc đơn vị quản lý dưới các hình thức bằng tiền, hiện vật thì chịu thuế thu nhập từ tiền lương tiền công. Trong khi các khoản thưởng, quà biếu, quà tặng bằng tiền, hiện vật cho cá nhân ngoài doanh nghiệp, ngoài đơn vị chi trả lại không chịu thuế TNCN.

Tương tự, thu nhập từ tham gia giảng dạy, tiền nhuận bút… thì chịu thuế, nhưng thưởng, tặng tiền, ngoại tệ… cho cá nhân khác ngoài doanh nghiệp, tổ chức chi trả lại không phải chịu thuế. Đối với khoản tiền hoa hồng môi giới cho cá nhân có chính sách điều tiết rất khác biệt: Cá nhân không đăng ký kinh doanh thì nộp thuế theo biểu thuế lũy tiến từng phần quy định đối với thu nhập từ tiền lương tiền công từ 5 - 35%; cá nhân kinh doanh, có đăng ký kinh doanh, đăng ký nộp thuế theo hộ, cá nhân thì nộp thuế 7%, trên hoa hồng thực nhận. Đối với cá nhân trực tiếp ký hợp đồng làm đại lý bảo hiểm, đại lý xổ số, bán hàng đa cấp thì thuế suất thuế TNCN lại chỉ 5% trên hoa hồng nhận được…

Các khoản lợi ích khác theo quy định của pháp luật, cũng gặp rất nhiều khó khăn trong xác định thu nhập không chịu thuế, hay chịu thuế, như: Tiền nhà, điện nước; ăn trưa, trang phục, công tác phí, các khoản chi phúc lợi, mang tính chất phúc lợi; chi phí y tế, văn hóa, thể thao; chi phí khác chưa rõ ràng. Chi phúc lợi chung cho tập thể người lao động thì không chịu thuế, nhưng chi cho từng cá nhân cụ thể sẽ chịu thuế TNCN, dẫn đến tình trạng né tránh thu nhập chịu thuế…

Mức giảm trừ gia cảnh hiện nay đã lạc hậu so với biến động kinh tế - xã hội

Cần sớm điều chỉnh luật

Trước những bất cập này, các ý kiến cho rằng cần sớm sửa Luật Thuế TNCN cho phù hợp với thực tiễn. Trong đó, đóng góp vào Dự thảo Luật Thuế TNCN (thay thế), nhiều bộ, ngành, địa phương đồng loạt đề nghị nâng mức giảm trừ gia cảnh, trong đó mức cao nhất được kiến nghị lên tới 18 triệu đồng/tháng.

Đồng tình với đề xuất này, TS Nguyễn Ngọc Tú - giảng viên Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội cho rằng, giảm trừ gia cảnh cần tăng lên là 18 triệu đồng/tháng, tương đương 4 lần mức lương tối thiểu vùng hiện nay. Với cách tính này, mỗi khi Chính phủ điều chỉnh mức lương tối thiểu vùng thì mức giảm trừ gia cảnh sẽ tự động tăng theo tương ứng, vừa đáp ứng thực tiễn tình hình kinh tế xã hội vừa cải cách thủ tục hành chính, không phải trình cấp có thẩm quyền xin điều chỉnh.

Trường hợp vẫn quy định mức giảm trừ gia cảnh bằng tiền như trước đây thì phải điều chỉnh hàng năm theo mức trượt giá, hoặc giao Chính phủ điều chỉnh 2 năm/lần, căn cứ biến động giá trên thị trường, nhất là các mặt hàng thiết yếu, bảo đảm công bằng với người nộp thuế. Ông Nguyễn Ngọc Tú cho rằng, việc điều chỉnh như vậy vừa giảm nhẹ nghĩa vụ cho người nộp thuế, tập trung vào nhóm có thu nhập từ 20 triệu đồng tháng trở xuống, vừa là sự sẻ chia vừa tạo động lực cho người lao động nỗ lực đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động tạo ra nhiều sản phẩm với chất lượng cao hơn.

PGS. TS Phan Hữu Nghị cũng cho rằng, một vấn đề quan trọng là cần có số liệu về phổ thu nhập của người lao động. Theo ước tính hiện nay nhóm thu nhập từ 18 - 23 triệu đồng/tháng đang chiếm tỷ trọng lớn nhất trong lực lượng lao động. Khi xây dựng chính sách thuế, cần xác định mức thu nhập nào được coi là cao để bắt đầu áp thuế; chỉ nên đánh thuế ở sau mức thu nhập tập trung số người nhiều nhất. Do đó, mức thu nhập bị đánh thuế cao nên cân nhắc được điều chỉnh từ 20 - 25 triệu đồng/tháng để phản ánh đúng thực trạng thu nhập và tránh đánh thuế nặng vào nhóm thu nhập trung lưu, tạo sự ổn định theo thời gian bên cạnh tập trung quản lý nhóm siêu giàu.

Ngoài ra, theo vị chuyên gia, khi các chỉ số (CPI, thu nhập bình quân đầu người, mức lương tối thiểu để đảm bảo người lao động có đủ chi phí duy trì cuộc sống) có sự gia tăng đáng kể, mức giảm trừ gia cảnh cũng cần được điều chỉnh theo tương ứng. Vị chuyên gia cũng đề xuất, số lượng bậc thuế có thể giảm từ 7 bậc xuống còn 5 bậc, giúp đơn giản hóa hệ thống tính thuế mà vẫn đảm bảo nguồn thu hợp lý cho ngân sách Nhà nước. Mức thuế suất nên tối đa là 25% đối với Việt Nam, khi thu nhập bình quân không cao, nền kinh tế cần tích lũy và đầu tư…

Đồng tình, bà Nguyễn Thị Cúc cũng cho rằng, cần nghiên cứu kết hợp nâng mức giảm trừ gia cảnh với giãn khoảng cách giữa các bậc thuế, nghiên cứu bỏ thuế suất 35%. Về phía Cục Thuế, cơ quan này cho biết đang nghiên cứu trình các cơ quan có thẩm quyền để ban hành Luật Thuế TNCN (thay thế). Trong đó, xem xét tăng mức giảm trừ cho bản thân người nộp thuế và người phụ thuộc phù hợp với tốc độ phát triển kinh tế - xã hội. Về yếu tố để xem xét điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh, ngoài việc sử dụng chỉ số giá tiêu dùng (CPI), có thể xem xét bổ sung thêm những yếu tố khác làm tiêu chí đánh giá cho mức giảm trừ gia cảnh như mức tăng trưởng kinh tế, GDP bình quân đầu người, mức thu nhập đầu người bình quân theo khu vực, chi tiêu hộ gia đình, tỷ lệ lạm phát... để đánh giá toàn diện hơn.

Ngoài ra, cơ quan soạn thảo cũng đề xuất xem xét nâng ngưỡng thu nhập chịu thuế TNCN đối với thu nhập từ: Trúng thưởng, thừa kế, quà tặng (hiện tại là 10 triệu đồng). Tuy nhiên, đồng thời với việc tăng ngưỡng có thể xem xét tăng mức thuế suất đối với loại thu nhập này.

Nhật Linh