Nâng năng lực dự báo và cảnh báo sớm thiên tai

Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị Trần Phong và đoàn công tác của tỉnh tới thăm, tặng quà, động viên đồng bào Rục ở xã Kim Phú vượt qua khó khăn do mưa lũ. Ảnh: TTXVN phát

Trong kỷ nguyên dữ liệu và trí tuệ nhân tạo, công nghệ phải trở thành công cụ chủ lực giúp Việt Nam chủ động hơn trước thiên tai. Nâng cao năng lực dự báo và cảnh báo sớm không chỉ là yêu cầu, mà là mệnh lệnh của thực tiễn.

Nền tảng ứng phó với thiên tai

Tại các cuộc họp gần đây về đánh giá tình hình và triển khai biện pháp cấp bách khắc phục hậu quả bão số 11 và mưa lũ cũng như họp khẩn về ứng phó, khắc phục hậu quả mưa lũ trên diện rộng ở miền Trung..., Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã biểu dương nỗ lực của các bộ, ngành, địa phương trong đó có công tác dự báo.

Để tiếp tục ứng phó với diễn biến thiên tai trong thời gian tới, Thủ tướng giao Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ đạo cơ quan dự báo khí tượng thủy văn theo dõi chặt chẽ, phối hợp, tham khảo các thông tin dự báo của quốc tế để dự báo, cung cấp thông tin đầy đủ, sớm nhất, chính xác nhất về diễn biến, tác động của bão và nguy cơ mưa lũ... để phòng chống kịp thời, hiệu quả, đúng hướng, đúng trọng tâm, trọng điểm.

Ủy viên Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự Quốc gia, Thứ trưởng Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp đánh giá: Việc dự báo và cảnh báo đã phát huy hiệu quả, trở thành nền tảng cho chỉ đạo điều hành kịp thời từ Trung ương đến địa phương, góp phần giảm thiểu rủi ro thiên tai. Trong phòng, chống thiên tai, dự báo, cảnh báo có vai trò rất quan trọng. Vì vậy, thông tin dự báo, cảnh báo cần phải từ sớm, từ xa, kịp thời, chính xác.

Cục trưởng Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai Phạm Đức Luận cho rằng, việc dự báo thiên tai nói chung cũng như dự báo bão đã đạt được nhiều kết quả, tiệm cận với các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới, giúp cho công tác phòng, chống thiên tai được chủ động từ sớm, từ xa, từ đó nâng cao hiệu quả chỉ đạo, chủ động ứng phó và giảm thiệt hại.

Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Hoàng Đức Cường, Phó Cục trưởng Cục Khí tượng Thủy văn, việc dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn nói chung và dự báo, cảnh báo sớm đặc biệt là đối với các loại hình thiên tai nguy hiểm như bão, áp thấp nhiệt đới, lũ quét, sạt lở đất… còn đối diện với nhiều khó khăn do kỹ năng dự báo của mô hình dự báo tại Việt Nam hiện nay còn hạn chế. Cùng với đó là các khó khăn trong cập nhật các thông tin, dữ liệu đối với các hoạt động kinh tế - xã hội trên biển và đất liền, nơi có khả năng ảnh hưởng của bão, áp thấp nhiệt đới để có thể xác định cấp độ rủi ro thiên tai phù hợp trong các bản tin bão, áp thấp nhiệt đới.

Đối với việc sớm cảnh báo lũ quét, sạt lở đất, hiện nay, việc cảnh báo lũ quét, sạt lở đất chi tiết đến từng khu vực nhà dân, thôn bản cũng bài toán khó khăn. Hiện thế giới chưa thể dự báo được lũ quét, sạt lở đất sẽ xảy ra tại vị trí cụ thể và trong thời điểm cụ thể.

Việt Nam đã tiếp nhận Hệ thống hỗ trợ cảnh báo lũ quét Đông Nam Á (SEAFFGS). Tuy nhiên, hệ thống này chưa thể hỗ trợ dự báo được vị trí cụ thể xảy ra lũ quét, sạt lở đất,

Đánh giá về những khó khăn trong dự báo khí tượng thủy văn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp cũng cho rằng, việc việc dự báo, cảnh báo sớm, chi tiết cho một số loại hình thiên tai cực đoan xảy ra trong phạm vi hẹp như dự báo mưa lớn cực đoan, lũ đặc biệt lớn, vượt lịch sử còn hạn chế, chưa dự báo sớm được các giá trị vượt lịch sử trong đợt mưa lũ.

Tăng cường số lượng và chất lượng trạm quan trắc khí tượng, thủy văn, hải văn

Theo Cục trưởng Cục Khí tượng thủy văn Nguyễn Thượng Hiền, thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, ngành đã triển khai nhiều giải pháp nâng cao năng lực dự báo và cảnh báo sớm thiên tai như: Tăng cường số lượng và chất lượng các trạm quan trắc khí tượng, thủy văn, hải văn, đặc biệt ở các khu vực trọng điểm, trên biển và các khu vực có nguy cơ cao xảy ra thiên tai theo hướng hiện đại hóa, tự động hóa; tăng cường các giải pháp quan trắc hiện đại như ra đa thời tiết, ra đa biển, ứng dụng ảnh mây vệ tinh,…

Ngành phát triển các công nghệ dự báo, cảnh báo hiện đại tiệm cận với các nước phát triển về khí tượng thủy văn như mô hình số phân giải cao dự báo bão, dự báo mưa, lũ, cảnh báo lũ quét, sạt lở đất. Tích hợp các tác động của biến đổi khí hậu đến diễn biến thiên tai vào các phương án dự báo khí tượng thủy văn, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (Al) trong công tác dự báo, cảnh báo thiên tai, trước mắt là đối với dự báo bão, mưa và các hiện tượng thời tiết nguy hiểm ít xảy ra theo quy luật thông thường. Bên cạnh đó là đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong trao đổi thông tin, dữ liệu, đặc biệt đối với vấn đề bão trên biển; tiếp nhân, phát triển các công nghệ, quy trình dự báo tiên tiến, hiện đại của các nước thông qua hợp tác song phương, đa phương.

Ngành tiếp tục phối hợp với các địa phương và các đơn vị trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường đẩy nhanh tiến độ triển khai Đề án “Cảnh báo sớm trượt, sạt lở đất đá, lũ bùn đá, lũ ống, lũ quét khu vực miền núi trung du Việt Nam” và Chương trình cập nhật phân vùng rủi ro thiên tai, lập bản đồ cảnh báo thiên tai, đặc biệt là các thiên tai liên quan đến bão, nước dâng do bão, lũ, lũ quét, sạt lở đất, hạn hán, xâm nhập mặn...

Về lâu dài, ngành tiếp tục thực hiện Quy hoạch mạng lưới trạm khí tượng thủy văn Quốc gia quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành vào ngày 8/4/2024. Cùng với đó, ngành tiếp tục triển khai thực hiện Quyết định số 372/QĐ-BTNMT ngày 16/02/2024 của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ban hành Kế hoạch thực hiện Quyết định số 1261/QĐ-TTg ngày 27/10/2023 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Hiện đại hóa Ngành Khí tượng thủy văn đến năm 2025 và thời kỳ 2026-2030”...

Đề cập đến tình hình bão số 13 và mưa lũ, ông Nguyễn Thượng Hiền đề nghị Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia và các Đài Khí tượng thủy văn khu vực tăng tần suất cập nhật bản tin, đặc biệt là trong giai đoạn cao điểm. Các bản tin cần ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu để người dân và chính quyền địa phương có thể nắm bắt và hành động kịp thời.

Các đơn vị liên quan thuộc ngành tập trung tối đa nhân lực, theo dõi chặt chẽ diễn biến thời tiết trong những ngày tới, đặc biệt là tình hình mưa lớn, nguy cơ lũ quét, sạt lở đất, lũ ở khu vực miền Trung để kịp thời cảnh báo đến các địa phương, người dân chủ động ứng phó. Trong trường hợp thiếu người, các Đài Khí tượng thủy văn khu vực cần báo ngay để Cục điều động bổ sung, đảm bảo không gián đoạn trong thu thập dữ liệu.

Đối với việc tăng cường phối hợp với các chủ hồ chứa thủy điện, thủy lợi. Các Đài Khí tượng thủy văn cần có đầu mối liên hệ trực tiếp với từng chủ hồ để cập nhật tình hình vận hành, mực nước và xả lũ. Việc này phải được thực hiện nhanh chóng, tránh tình trạng thông tin chậm khiến công tác điều hành mất chủ động.

Cục trưởng Nguyễn Thượng Hiền kiến nghị, hiện lũ trên các sông ở khu vực Trung Bộ đang ở mức cao, ngập lụt diện rộng đang xảy ra ở nhiều địa phương. Do vậy, đề nghị các bộ, Ủy ban nhân dân các tỉnh chỉ đạo các cơ quan chuyên môn chỉ đạo các đơn vị quản lý, vận hành hồ chứa theo dõi chặt chẽ tình hình diễn biến khí tượng thủy văn, thực hiện chế độ quan trắc, dự báo, cung cấp thông tin, số liệu và chế độ báo cáo theo quy định về Cục Khí tượng Thủy văn phục vụ công tác dự báo, cảnh báo.

Thắng Trung (TTXVN)