Nâng tầm cây dẻ trở thành cây làm giàu - Kỳ cuối

Sau khi nhận diện những nghịch lý đã kìm hãm tiềm năng, thế mạnh về cây dẻ, các xã: Trùng Khánh, Đàm Thủy, Đình Phong đã có bước chuyển mình toàn diện để tháo gỡ các nút thắt. Từ dòng vốn chính sách len lỏi đến từng thôn bản, “tiếp lửa” cho khát vọng đổi đời của người nông dân, đến cuộc cách mạng kỹ thuật ghép giống, rút ngắn thời gian sinh trưởng, nâng cao năng suất. Cùng với đó, sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền với những đề án, nghị quyết mang tầm nhìn dài hạn. Tất cả đang hợp lực để nâng tầm cây dẻ, biến đặc sản ở các xã phía Đông của tỉnh thành cây làm giàu bền vững, mở ra hướng đi mới gắn kết nông nghiệp với du lịch.

Dòng vốn chính sách “tiếp lửa” cho cây dẻ phát triển

Nhận thấy giá trị to lớn của hạt dẻ và những rào cản về vốn, kỹ thuật, cung cầu, để nâng tầm cây trồng bản địa, các cấp chính quyền tỉnh, các tổ chức tín dụng, những hợp tác xã tiên phong và chính những người nông dân đã tích cực phát triển trồng cây dẻ ở những xã có điều kiện thổ nhưỡng phù hợp thành cây trồng mũi nhọn, tạo nguồn thu nhập chính cho người dân, gắn với phát triển du lịch.

Để giải quyết bài toán thiếu vốn cho những hộ nông dân muốn mở rộng sản xuất, Phòng Giao dịch Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) Trùng Khánh với dòng vốn vay ưu đãi, lãi suất thấp, thủ tục nhanh gọn đã thực sự trở thành một “bà đỡ” tiếp thêm nguồn lực cho người dân đầu tư vào trồng cây dẻ, phát triển kinh tế gia đình. Giám đốc Phòng Giao dịch NHCSXH Trùng Khánh Hoàng Thu Phương chia sẻ: Xác định cây dẻ là hướng đi giảm nghèo bền vững của nông dân, đơn vị đã phối hợp chặt chẽ với các tổ chức chính trị - xã hội như: Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh tại các xã vùng trồng thẩm định, giải ngân nhanh chóng, đưa nguồn vốn chính sách đến đúng đối tượng. 8 tháng năm 2025, có hơn 2.200 lượt khách hàng được vay vốn, trong đó có gần 500 hộ nghèo và cận nghèo. Nhiều hộ nghèo, cận nghèo đã sử dụng vốn vay ưu đãi để đầu tư trồng mới cây dẻ theo Đề án Nông nghiệp thông minh của tỉnh giai đoạn 2020 - 2025, tầm nhìn năm 2030.

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã Đàm Thủy nhiệm kỳ 2025 - 2030 đặt mục tiêu xây dựng từ 5 - 7 mô hình du lịch trải nghiệm vườn dẻ.

Bà Mã Thị Niệm, Tổ trưởng Tổ tiết kiệm và vay vốn ở xóm Keo Nà, xã Đàm Thủy cho biết: Hiện tổ đang quản lý dư nợ các chương trình gần 3 tỷ đồng, với 40 hộ vay. Nhiều hộ vay vốn để đầu tư trồng dẻ. Trước đây chỉ dám vay 20 - 30 triệu đồng, giờ nhiều hộ đã vay đến 50 triệu đồng, có hộ vay tối đa 100 triệu đồng để mở rộng diện tích.

Dòng vốn chính sách đã giúp người dân đầu tư mua cây giống, công cụ lao động, khơi dậy ý chí vươn lên, thay đổi nếp nghĩ trông chờ, ỷ lại. Từ đó, nông dân các xã có điều kiện thổ nhưỡng phù hợp đã đầu tư vào phát triển trồng dẻ thay thế nhiều diện tích canh tác cây ngô, sắn kém hiệu quả. Giai đoạn 2021 - 2024, xã Đàm Thủy trồng mới 80 ha cây dẻ, góp phần quan trọng vào mục tiêu chung của toàn vùng.

Phó Chủ tịch UBND xã Trùng Khánh Tăng Quốc Đoàn nhận định: Nguồn vốn tín dụng chính sách xã hội hỗ trợ quan trọng trong phát triển kinh tế, giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới. Nhiều hộ nghèo có thể đầu tư trồng cây dẻ, giúp ổn định kinh tế và nâng cao thu nhập bền vững. Chính quyền địa phương phối hợp chặt chẽ với Phòng Giao dịch NHCSXH Trùng Khánh và các đoàn thể để tuyên truyền, tập huấn kỹ thuật và giám sát sử dụng vốn vay, nhằm đảm bảo nguồn vốn được sử dụng hiệu quả.

Khoa học kỹ thuật tạo bước đột phá

Nếu vốn là điều kiện cần, thì khoa học kỹ thuật chính là điều kiện đủ để tạo ra bước đột phá. Nút thắt lớn nhất về thời gian sinh trưởng và năng suất không đồng đều của cây dẻ trồng bằng hạt đã được tháo gỡ bởi một kỹ thuật mới, mang tính cách mạng: ghép giống.

Hợp tác xã Bích Loan, xã Trùng Khánh mỗi năm sản xuất hơn 3 vạn giống dẻ ghép chất lượng cao, cung cấp cho người dân trong vùng và các địa phương lân cận.

Đi tiên phong trong cuộc cách mạng này là Hợp tác xã (HTX) Bích Loan ở xã Trùng Khánh. Trong khu vườn ươm rộng hơn 2 ha, mỗi năm HTX sản xuất hơn 3 vạn cây giống ghép có chất lượng cao. Ông Hà Mạc Cương, Phó Giám đốc HTX Bích Loan, người đã nhiều năm tìm tòi kỹ thuật ghép giống cây, giải thích sự khác biệt vượt trội của phương pháp này. Nếu ươm bằng hạt, phải mất gần 2 năm cây mới đủ tiêu chuẩn xuất vườn, rồi trồng thêm 7 - 10 năm nữa mới cho quả và rủi ro rất cao, nhưng với cây dẻ ghép, chỉ cần trồng 4 - 5 năm đã cho thu hoạch, quả sai và chất lượng ổn định. HTX không chỉ sản xuất mà còn trồng thực nghiệm 500 cây dẻ ghép từ năm 2020. Mới năm thứ 4, cây đã trĩu quả, hứa hẹn một mùa bội thu. Tỷ lệ cây sống sau khi ghép đạt trên 90%.

Cùng với HTX Bích Loan, Công ty TNHH Nasan Green cũng xây dựng một vườn ươm rộng 2,1 ha và trồng thực nghiệm 1.000 cây dẻ ghép, tỷ lệ ra hoa đậu quả đạt 90%. Sự thành công của mô hình dẻ ghép đã tạo ra một cú hích thực sự, giúp người nông dân nhân rộng cây dẻ, nhanh chóng có thu nhập.

Đồng bộ chính sách để mở rộng vườn dẻ

Nhận thấy tiềm năng to lớn, chính quyền các cấp đã vào cuộc mạnh mẽ hơn. Đề án nông nghiệp thông minh của tỉnh giai đoạn 2020 - 2025, định hướng đến năm 2030, đã xác định cây dẻ là cây trồng chủ lực, đặt mục tiêu hình thành vùng trồng dẻ tập trung quy mô 1.000 ha. HĐND huyện Trùng Khánh (cũ) đã ban hành chính sách riêng, hỗ trợ người dân giống, kỹ thuật, giao chỉ tiêu cho các xã trọng điểm mỗi năm trồng mới từ 15 - 30 ha.

Ông Chu Văn Quân, xóm Tân Phong, xã Đàm Thủy là một trong những người hưởng lợi trực tiếp. Gia đình ông được xã cấp miễn phí giống để trồng 100 cây dẻ mới trên diện tích đất trồng ngô kém hiệu quả. Cả xóm có 40 hộ đều trồng dẻ. Hiện gia đình có 300 cây, trong đó 200 cây đã cho thu hoạch.

Đặc biệt, trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã Đàm Thủy và xã Trùng Khánh lần thứ nhất, nhiệm kỳ 2025 - 2030, cây dẻ được xác định là cây kinh tế chủ lực, gắn liền với định hướng phát triển du lịch sinh thái. Tận dụng lợi thế sở hữu khu thắng cảnh thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao, riêng xã Đàm Thủy đặt mục tiêu sẽ xây dựng từ 5 - 7 mô hình du lịch trải nghiệm vườn dẻ.

Con đường phía trước vẫn còn thách thức. Đó là vấn đề đất đai còn manh mún, là việc xây dựng thương hiệu, bao bì sản phẩm để khẳng định Chỉ dẫn địa lý đã được cấp từ năm 2012. Đó còn là nhu cầu đầu tư hệ thống bảo quản, chế biến sau thu hoạch để nâng cao giá trị gia tăng. Nhưng với sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, với sự đồng lòng của người dân, “báu vật” hạt dẻ Trùng Khánh không chỉ thức giấc, mà còn được nâng tầm để vươn xa.

Hoàng Ngơi