Nâng tầm công nghiệp hỗ trợ

Việc làm chủ công nghệ, đổi mới sáng tạo chính là yếu tố quyết định để nâng cao năng lực cạnh tranh, gia tăng giá trị nội địa và đóng góp mạnh mẽ hơn vào tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Nỗ lực thoát cảnh làm thuê công nghệ

CNHT được xem là xương sống của nền công nghiệp hiện đại, giữ vai trò cung ứng linh kiện, phụ tùng, vật liệu và các quy trình kỹ thuật cho các ngành sản xuất chủ lực.

Khoảng 30 năm trước, khi các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) mới vào Việt Nam, việc tìm kiếm nhà cung cấp linh kiện trong nước vô cùng khó khăn. Nhiều doanh nghiệp FDI phải nhập khẩu hầu hết chi tiết, thậm chí cả những linh kiện đơn giản như ốc vít hay gioăng cao su. Đến nay, diện mạo CNHT Việt Nam đã thay đổi đáng kể.

Hoạt động sản xuất tại Khu công nghiệp Liên Hà Thái, tỉnh Hưng Yên.

Số lượng doanh nghiệp tăng nhanh, quy mô mở rộng, trình độ công nghệ được cải thiện. Nhiều doanh nghiệp cơ khí tại Bắc Ninh, TP Hồ Chí Minh, Đồng Nai đã đầu tư mạnh vào hệ thống máy móc hiện đại, ứng dụng quản trị ERP (hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp), máy gia công CNC, robot hàn và dây chuyền tự động hóa. Các sản phẩm linh kiện nhựa kỹ thuật, khuôn mẫu, chi tiết kim loại chính xác... đã đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, từng bước tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Đặc biệt, chương trình hợp tác giữa Bộ Công Thương và Samsung Việt Nam về tư vấn, đào tạo nhà máy thông minh đã mang lại kết quả tích cực. Hàng trăm doanh nghiệp CNHT Việt Nam được nâng cấp quy trình sản xuất, mức độ nhà máy thông minh tăng từ 0,9 lên 2,1 điểm, thể hiện hiệu quả rõ nét của chuyển đổi công nghệ trong nâng cao năng suất và chất lượng.

Theo ông Chu Việt Cường, Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển công nghiệp (Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương), hiện cả nước có gần 7.000 doanh nghiệp CNHT, tập trung ở 5 lĩnh vực: Cơ khí, ô tô, điện-điện tử, dệt may, công nghệ cao. Trong đó, khoảng 300 doanh nghiệp đã tham gia chuỗi cung ứng của các tập đoàn FDI lớn như Samsung, Toyota, Honda, LG... Một số doanh nghiệp trong nước đã làm chủ sản xuất linh kiện kỹ thuật cao như khuôn mẫu, chi tiết nhựa và kim loại chính xác.

Bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận, CNHT Việt Nam vẫn được đánh giá là mắt xích yếu trong chuỗi giá trị toàn cầu. Nhiều doanh nghiệp mới chỉ dừng ở khâu gia công đơn giản, giá trị gia tăng thấp, chưa đủ năng lực tự thiết kế, chế tạo hoặc làm chủ công nghệ lõi. Điều này dẫn tới tình trạng làm thuê công nghệ kéo dài, khó nâng tầm thương hiệu và giá trị nội địa hóa. Nhìn vào lĩnh vực cơ khí và ô tô, tỷ lệ nội địa hóa đạt khoảng 30-40%, nhưng chủ yếu tập trung ở các chi tiết đơn giản. Ở ngành điện tử, tỷ lệ này chỉ dao động 5-10%, bởi nhiều linh kiện quan trọng như chip, bo mạch, cảm biến... vẫn phải nhập khẩu. Ngành dệt may, da giày-dù có kim ngạch xuất khẩu lớn-vẫn phụ thuộc phần lớn vào nguyên phụ liệu nhập khẩu, đặc biệt là vải, da thuộc và phụ kiện kỹ thuật.

Theo ông Nguyễn Vân, Phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp CNHT TP Hà Nội, điểm nghẽn lớn nhất của ngành hiện nay là trình độ công nghệ và năng lực đổi mới sáng tạo còn yếu. Phần lớn doanh nghiệp chưa chú trọng đầu tư cho nghiên cứu-phát triển (R&D), đổi mới máy móc, thiết bị, dẫn tới năng suất và chất lượng sản phẩm chưa cao. Ngoài ra, thiếu vốn, nhân lực kỹ thuật và năng lực quản trị hiện đại cũng là rào cản khiến doanh nghiệp khó tiếp cận và làm chủ công nghệ tiên tiến.

Trong khi đó, yêu cầu từ các chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng khắt khe, đòi hỏi sản phẩm phải đạt tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng, môi trường, quản lý và trách nhiệm xã hội. Nếu không bắt kịp xu thế này, doanh nghiệp Việt Nam sẽ khó tham gia sâu vào chuỗi giá trị và có nguy cơ bị loại khỏi thị trường quốc tế.

Cần có luật về công nghiệp hỗ trợ?

Thực tiễn từ các quốc gia công nghiệp phát triển cho thấy, làm chủ công nghệ là con đường duy nhất để nâng cao năng lực cạnh tranh. Nếu chỉ dựa vào lợi thế lao động giá rẻ và gia công đơn giản, doanh nghiệp Việt Nam sẽ mãi đi sau và khó có thể vươn lên trong chuỗi cung ứng toàn cầu. “Gia tăng hàm lượng công nghệ là yếu tố quyết định sức cạnh tranh của sản phẩm. Đây là lối thoát duy nhất để doanh nghiệp thoát cảnh gia công giá rẻ và có sức cạnh tranh trước biến đổi của thị trường”, ông Cao Văn Hùng, Giám đốc phát triển thị trường quốc tế, Công ty Cổ phần Cơ khí chính xác Smart Việt Nam nhìn nhận.

Đề xuất các giải pháp để CNHT thực sự trở thành bệ đỡ cho ngành sản xuất, các ý kiến cho rằng phát triển CNHT không thể là nỗ lực đơn lẻ của Nhà nước hay doanh nghiệp mà phải là sự hợp lực giữa Nhà nước-doanh nghiệp-viện, trường-hiệp hội, trong đó, doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm. Sự liên kết này mới giúp lan tỏa công nghệ, hình thành chuỗi cung ứng khép kín và bền vững. Trong đó, ông Nguyễn Vân đề xuất cần có đạo luật đặc thù cho lĩnh vực CNHT, từ đó có quy định rõ về ưu đãi tín dụng, thuế, đất đai và hỗ trợ nghiên cứu-phát triển; tập trung phát triển mô hình techno park-tổ hợp công nghiệp công nghệ cao, kết hợp sản xuất, nghiên cứu, đào tạo và chuyển giao công nghệ... Trước mắt, việc triển khai hiệu quả Nghị định số 205/2025/NĐ-CP về phát triển CNHT cần được cụ thể hóa bằng các chương trình hỗ trợ tài chính, đào tạo kỹ thuật, phát triển trung tâm đổi mới sáng tạo ngành.

Đối với doanh nghiệp, ông Nguyễn Vân cho rằng khi Nhà nước đã đóng vai trò kiến tạo thì các doanh nghiệp cần coi đầu tư công nghệ và đổi mới sáng tạo là chiến lược sống còn. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh hợp tác với viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp FDI để tiếp nhận chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực kỹ thuật cao.

Phát triển CNHT không chỉ là yêu cầu của nền kinh tế thị trường mà còn là nhiệm vụ chiến lược trong xây dựng nền công nghiệp độc lập, tự chủ và hiện đại, gắn với củng cố tiềm lực quốc phòng, an ninh. Ở góc độ quản lý nhà nước, ông Chu Việt Cường cho biết, Bộ Công Thương đang đẩy mạnh triển khai các chương trình nhằm nâng cao năng lực CNHT trên phạm vi cả nước. Trọng tâm là chương trình phát triển CNHT cùng hệ thống các trung tâm hỗ trợ phát triển công nghiệp được đầu tư trang thiết bị hiện đại phục vụ thử nghiệm, đánh giá chất lượng, kiểm định và chuyển giao công nghệ. Bộ cũng phối hợp với các tập đoàn lớn để đào tạo, tư vấn cải tiến quy trình sản xuất, hỗ trợ doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn toàn cầu./.