Nâng tầm giáo dục đại học: Nền tảng để bứt phá trong kỷ nguyên tri thức

Ngày 28/8/2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW về "Đột phá phát triển giáo dục và đào tạo" - một văn kiện quan trọng, thể hiện tầm nhìn chiến lược, quyết tâm chính trị cao của Đảng trong việc hiện đại hóa, nâng tầm nền giáo dục quốc dân, nhất là giáo dục đại học. Trong đó nhấn mạnh "Hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo".

Tạp chí Công dân và khuyến học ghi nhận ý kiến của một số chuyên gia xung quanh nội dung này.

Thắt chặt thi tuyển để chọn người tài

Theo GS.TS Trương Đình Dụ (nguyên Viện phó Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam): Hơn hai thập kỷ qua, số lượng các trường đại học ở Việt Nam tăng nhanh, bao gồm cả công lập và tư thục. Một số trường nhanh chóng tiếp cận xu thế mới của thế giới và đạt được các thành tựu cả về chất lượng đào tạo lẫn nghiên cứu khoa học.

GS. TS Trương Đình Dụ, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam.

Tuy nhiên, sự phát triển các trường đại học giai đoạn vừa qua mới về số lượng chứ chưa tương xứng về chất lượng bởi nhiều vấn đề: Nhiều trường, ngành đào tạo thiếu đội ngũ giảng viên trình độ cao, giảng viên cơ hữu, cơ sở vật chất lạc hậu; Chương trình đào tạo chưa gắn kết chặt chẽ với nhu cầu của thị trường lao động…

Chúng ta cần nhìn nhận và nâng tầm giáo dục đại học, coi đây là giáo dục "trí tuệ đỉnh cao" với các sinh viên tài năng chứ không phải bình dân học vụ. Hiện nay, sinh viên vào đại học quá dễ dàng, lấy lượng, không lấy chất, và hầu hết đều tốt nghiệp, rồi ra đi làm nhiều ngành nghề không liên quan, như thế học đại học không có ý nghĩa nhiều!

GS. TS Trương Đình Dụ, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam.

Nghị quyết 71-NQ/TW nhận định: "Xây dựng Đề án đổi mới tuyển sinh đại học theo hướng đánh giá đúng năng lực người học, bảo đảm kiểm soát thống nhất chuẩn đầu vào của các ngành đào tạo, cơ sở đào tạo và kiểm soát chặt chẽ chất lượng đầu ra. Tăng cường quản lý chất lượng gắn với chính sách hỗ trợ phù hợp đối với đào tạo tiến sĩ, đào tạo các ngành sư phạm, sức khỏe, pháp luật và các ngành trọng điểm; quy định chặt chẽ việc học tiến sĩ đối với cán bộ, công chức".

Đây là khâu đầu tiên, rất cần thiết của việc tuyển chọn người cho các trường đại học. Hiện nay đầu vào đại học có nhiều phương thức tuyển sinh, GS.TS Trương Đình Dụ cho rằng: "Bộ Giáo dục và Đào tạo nên cân nhắc một phương thức tuyển sinh là thi tuyển. Sinh viên muốn vào học đại học bắt buộc phải vượt qua kỳ thi tuyển sinh chặt chẽ".

PGS.TS Trần Đăng Sinh (thứ nhất từ trái qua), nguyên Chủ nhiệm khoa Triết học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội và các đồng sự.

PGS.TS Trần Đăng Sinh (nguyên Chủ nhiệm khoa Triết học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội) cũng đồng tình với phương án trên. Đồng thời ông cũng mong muốn việc giảng dạy ngoài kiến thức còn phải chú ý năng lực phẩm chất, trong khi thời gian vừa qua chưa thấy hiệu quả mà còn nhiều vấn đề: Chất lượng dạy, chương trình dạy, kết quả đào tạo…

Nhiều người trẻ ra trường có tri thức nhưng đóng góp xã hội chưa hiệu quả, khi xin việc vào làm ở doanh nghiệp phải đào tạo lại, nặng lý thuyết. Như thế rất tốn kém và lãng phí thời gian và công sức.

Việc Nhà nước thắt chặt đào tạo bậc đại học là việc nên làm ngay. Và phải làm chặt từ khâu đầu vào đến khâu đầu ra, như thế mới chọn được người tài cho đất nước.

Ở góc nhìn cụ thể hơn, PGS Trần Đăng Sinh nhấn mạnh việc tái cấu trúc cơ sở giáo dục, ngành đào tạo cũng cần phải trọng tâm, trọng điểm và cụ thể. Bên cạnh các ngành cần ưu tiên trọng tâm đào tạo thì cần chú ý một số ngành cụ thể. Hiện nay một số ngành khoa học cơ bản ở các trường đại học vẫn khó khăn trong việc tuyển sinh nên cần có chính sách hỗ trợ đào tạo đầu vào và đầu ra cho sinh viên. Trước đây đất nước còn nghèo, nền giáo dục cách mạng học dưới ngọn đèn tù mù mà vẫn xuất hiện bao nhiêu người tài. Trong bối cảnh hiện nay, Đảng và Chính phủ đang quan tâm và ưu tiên đầu tư cho giáo dục thì ông tin rằng trong thời gian tới với các chủ trương, chính sách mạnh mẽ sẽ tạo bước chuyển mới cho ngành Giáo dục.

Tái cấu trúc các cơ sở giáo dục đại học

PGS.TS Nguyễn Văn Nam - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thương Mại, Bộ Công Thương.

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Nam (nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thương Mại, Bộ Công thương): Nhà nước đang muốn đẩy mạnh nghiên cứu và có các sản phẩm khoa học thì phải có các trường đại học với đội ngũ nhà khoa học giỏi, vươn tầm quốc tế.

Do đó, Nghị quyết 71-NQ/TW nêu cần "khẩn trương xây dựng khung chiến lược phát triển giáo dục đại học. Triển khai sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục đại học; sáp nhập, giải thể các cơ sở giáo dục đại học không đạt chuẩn; xóa bỏ cấp trung gian, bảo đảm quản trị tinh gọn, thống nhất, hiệu quả; nghiên cứu sáp nhập các viện nghiên cứu với các cơ sở giáo dục đại học; tăng cường quản lý nhà nước đối với các cơ sở giáo dục đại học".

Đây là một chủ trương đúng, nhưng muốn hiện thực hóa thì cần có các chính sách phù hợp. Theo ông, chính sách cần nghiên cứu theo hướng đào tạo người làm việc chứ không phải nặng kiến thức lý thuyết. Hiện nay xã hội cần những ngành nào thì phải ưu tiên tập trung đào tạo, ví dụ như trí tuệ nhân tạo, logistic…

PGS.TS Nguyễn Văn Nam - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thương Mại, Bộ Công Thương

Đại học là gắn với cuộc sống, gắn với xã hội, đào tạo người ra là có thể thực chiến chứ không phải chỉ ngồi văn phòng!

Đối với việc "sáp nhập, giải thể các cơ sở giáo dục đại học không đạt chuẩn" cũng nên làm bởi quy luật cuộc sống là cái mới được chấp nhận, cái nào không đáp ứng được phải giải thể. Phải có đào thải, có cái mới sinh ra, cái cũ, không phù hợp sẽ bị loại bỏ. Nhiều sinh viên vào học các trường không đạt chuẩn dẫn tới ảnh hưởng chất lượng đầu ra, khi cầm tấm bằng trên tay ra ngoài xã hội không làm được việc, như thế rất lãng phí cả thời gian và tiền bạc.

Thường Tín