NATO còn lại gì nếu không có Mỹ?

NATO đã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm an ninh cho châu Âu suốt gần 80 năm qua. Tuy nhiên, lục địa già đang đối mặt với thực tế mới đầy thách thức khi vai trò trụ cột của Mỹ trong NATO không còn là điều hiển nhiên.

Mới đây, tổng thống Mỹ Donald Trump tiếp tục đặt dấu hỏi về cam kết bảo vệ các đồng minh NATO của Washington, cho biết sẽ không bảo vệ các nước không chi đủ ngân sách cho quốc phòng của chính mình.

Hôm 6/3, tại Phòng Bầu dục, ông Trump nhấn mạnh: "Nếu họ không trả tiền, tôi sẽ không bảo vệ họ".

Màn “khẩu chiến” giữa ông Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, cùng tuyên bố trên đã buộc các nhà lãnh đạo châu Âu phải suy nghĩ về điều từng được cho không thể tưởng tượng nổi.

Liệu Mỹ còn là đối tác an ninh đáng tin cậy vào thời điểm lục địa này đang bị rung chuyển bởi cuộc xung đột lớn nhất kể từ những năm 1940?

Tuy nhiên, NATO thiếu sự bảo vệ của Mỹ không đồng nghĩa với việc trở nên bất lực, theo CNN.

31 quốc gia thành viên còn lại vẫn có hơn một triệu quân cùng vũ khí hiện đại có sẵn. Các nhà phân tích cho biết châu Âu có đủ tiềm lực tài chính và bí quyết công nghệ để tự vệ khi thiếu Mỹ.

Theo tài liệu của NATO, Mỹ và Đức là những nước đóng góp lớn nhất vào ngân sách quân sự, ngân sách dân sự và chương trình đầu tư an ninh của liên minh, với tỷ lệ gần 16% mỗi nước. Tiếp theo là Anh (11%) và Pháp (10%).

“Châu Âu hoàn toàn có khả năng huy động các nguồn lực cần thiết để tự vệ, vấn đề chỉ là họ có sẵn sàng hay không”, Ben Schreer, Giám đốc điều hành khu vực châu Âu của Viện Quốc tế Nghiên cứu Chiến lược (IISS), cho hay.

Tổng thư ký NATO Mark Rutte.

Rạn nứt

Trong hơn 75 năm qua, qua 14 đời tổng thống Mỹ, bao gồm cả nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, Mỹ luôn là “xương sống” giữ cho liên minh này gắn kết.

Tuy nhiên, những thập kỷ đoàn kết xuyên Đại Tây Dương đó có thể đã chấm dứt trong những ngày gần đây, theo một số nhà phân tích.

John Lough, cựu quan chức NATO và hiện làm tại viện nghiên cứu Chatham House ở London, nhận thấy sự rạn nứt sâu sắc trong liên minh này.

“Mỹ dường như coi châu Âu là đối thủ cạnh tranh hơn là một đồng minh”, Lough nói với CNN, đồng thời cho biết vì điều này mà cam kết của Washington trong việc bảo vệ đồng minh NATO đang có phần bị nghi ngờ.

Theo Lough, đây là sự đổ vỡ không thể đảo ngược. “Khi bạn bắt đầu đánh mất một phần cam kết đó, về cơ bản là bạn sẽ mất tất cả”, ông nhận định.

Lough cho biết thậm chí, một số nhân vật trong giới chính trị châu Âu bắt đầu đặt câu hỏi liệu có nên xem Washington “theo một số khía cạnh nào đó là kẻ thù” hay không.

Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích lại cho rằng NATO không có Mỹ không hẳn là điều tồi tệ.

“Khi các đồng minh của Mỹ tin rằng họ không thể tiếp tục dựa vào năng lực bảo vệ của Mỹ, họ sẽ buộc phải tự lấp đầy khoảng trống và tăng cường năng lực của chính mình”, Moritz Graefrath tại Viện Nghiên cứu Toàn cầu William & Mary, viết trên War on the Rocks.

“Chính vì vậy, dù nghe có vẻ ngược đời, việc Mỹ rút lui sẽ giúp châu Âu mạnh hơn, chứ không phải yếu đi”, Graefrath nhận định.

Cựu Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg và Tổng thống Mỹ Trump tham dự Hội nghị thượng đỉnh chính phủ hàng năm của NATO vào năm 2019.

Châu Âu sở hữu những gì?

Về lý thuyết, lực lượng quân sự thống nhất của châu Âu có thể rất đáng gờm.

Thổ Nhĩ Kỳ hiện có lực lượng vũ trang lớn nhất NATO sau Mỹ, với 355.200 quân nhân tại ngũ, theo báo cáo Military Balance 2025 do IISS tổng hợp. Đứng sau là Pháp (202.200), Đức (179.850), Ba Lan (164.100), Italy (161.850), Anh (141.100), Hy Lạp (132.000) và Tây Ban Nha (122.200).

Thổ Nhĩ Kỳ cũng có số lượng quân nhân lục quân nhiều nhất, chiếm phần lớn lực lượng bộ binh tiền tuyến với 260.200 quân. Tiếp theo là Pháp (113.800), Ý (94.000), Hy Lạp (93.000), Ba Lan (90.600), Anh (78.800), Tây Ban Nha (70.200) và Đức (60.650).

Trong khi đó, tính đến tháng 6/2024, Mỹ có khoảng 80.000 quân được phân công hoặc triển khai tới căn cứ ở các nước NATO, theo báo cáo tháng 7/2024 của Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ (CRS). Phần lớn số này đóng tại Đức (35.000), Italy (12.000) và Anh (10.000).

Một số quốc gia trong NATO ở châu Âu cũng sở hữu vũ khí vượt trội. Chẳng hạn, riêng Anh đã có 2 tàu sân bay hiện đại có khả năng triển khai máy bay chiến đấu tàng hình F-35B. Pháp, Italy và Tây Ban Nha cũng có các tàu sân bay hoặc tàu đổ bộ có thể phóng máy bay chiến đấu, theo Military Balance.

Ngoài Mỹ, Pháp và Anh là hai cường quốc NATO cũng duy trì lực lượng hạt nhân chiến lược. Cả hai đều sở hữu tàu ngầm trang bị tên lửa đạn đạo.

Các đồng minh NATO ngoài Mỹ cũng có khoảng 2.000 máy bay chiến đấu và máy bay tấn công mặt đất, bao gồm hàng chục tiêm kích tàng hình F-35 thế hệ mới.

Lực lượng mặt đất cũng được trang bị các loại xe tăng hiện đại như Leopard của Đức và Challenger của Anh. Ngoài ra, các nước này còn sở hữu tên lửa hành trình uy lực như SCALP/Storm Shadow do Pháp và Anh hợp tác phát triển.

Báo cáo Military Balance 2025 lưu ý rằng châu Âu đang từng bước nâng cao năng lực quân sự mà không cần sự giúp đỡ của Mỹ.

Năm 2024, 6 quốc gia châu Âu đã hợp tác phát triển hệ thống tên lửa hành trình phóng từ mặt đất, đồng thời tăng năng lực sản xuất đạn dược và đa dạng hóa nguồn cung, tìm đến các đối tác mới như Brazil, Israel và Hàn Quốc cho phần cứng quân sự.

Ngay cả khi Mỹ hoàn toàn rút khỏi châu Âu, họ cũng để lại hệ thống cơ sở hạ tầng quan trọng.

Theo Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ, Mỹ có 31 căn cứ thường trực ở châu Âu, bao gồm cơ sở hải quân, không quân, lục quân và các trung tâm chỉ huy. Những cơ sở này có thể sẵn sàng cho các quốc gia sở tại nếu Washington rời đi.

Lá cờ NATO trong cuộc tập trận quân sự Silver Arrow tại Adazi, Latvia, vào năm 2019.

Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Một số người hy vọng phát ngôn mới chỉ là chiêu bài đe dọa của tổng thống Mỹ nhằm gây áp lực buộc các đồng minh chi nhiều hơn cho ngân sách quốc phòng.

Họ cho rằng thế giới từng trải qua tình huống tương tự trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump. Khi đó, ông được cho là đã yêu cầu Lầu Năm Góc xem xét phương án rút quân đội Mỹ đồn trú tại Hàn Quốc.

Động thái này diễn ra khi Tổng thống Trump chuẩn bị gặp nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un, với hy vọng thuyết phục ông Kim cam kết từ bỏ chương trình vũ khí hạt nhân của mình.

Một nguồn tin thân cận với Nhà Trắng khi đó nói với CNN rằng việc rút quân Mỹ khỏi Hàn Quốc có thể xảy ra trong tương lai, nhưng "phải mất nhiều thời gian sau khi vũ khí hạt nhân (của Triều Tiên) được xác minh biến mất".

Tuy nhiên, ông Kim đã từ chối mọi đề nghị từ bỏ chương trình hạt nhân.

Sau đó, tình hình trên bán đảo Triều Tiên quay trở lại trạng thái “bình thường như trước”. Mỹ vẫn giữ hàng chục nghìn quân tại Hàn Quốc, tiếp tục tập trận song phương với Seoul, triển khai tàu chiến tới các cảng và cho máy bay ném bom bay qua khu vực.

Điều tương tự cũng có thể xảy ra ở châu Âu nếu ông Trump không đạt được điều ông mong muốn từ Nga, theo nhận định của các nhà phân tích.

NATO vẫn có thể tiếp tục và những lời đe dọa gần đây chỉ là bước ngoặt nhỏ trên chặng đường.

Minh An

Ảnh: Reuters