NATO đối mặt khủng hoảng về lãnh đạo, duy trì hoạt động

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg phát biểu tại Phòng Thương mại Mỹ ngày 9 tháng 7 năm 2024.

Cùng với những thách thức nội bộ, từ bất ổn chính trị giữa các đồng minh đến tranh chấp tài trợ và hệ thống hợp đồng vũ khí có lợi cho một số thành viên nhiều hơn hẳn các thành viên khác.

Những bất ổn chính trị

Theo Novosti, vấn đề chính của NATO bắt nguồn từ cuộc khủng hoảng lãnh đạo không còn có thể che giấu được nữa.

Như cuộc tranh luận vào tháng trước và lễ kỷ niệm ngày đồng minh đổ bộ lên bãi biển Normandy, Pháp đã chứng minh rõ ràng, Tổng thống Mỹ Joe Biden dường như không có đủ điều kiện để đưa ra các quyết định chính sách quan trọng, hoặc thậm chí không thể kiểm soát các chức năng cơ thể cơ bản và thái độ chung của mình.

Mối quan ngại về sức khỏe và năng lực tinh thần của tổng thống Mỹ đã trở thành trọng tâm của hầu hết các phương tiện truyền thông chính thống bằng tiếng Anh đưa tin về lễ kỷ niệm thành lập NATO.

Với những câu hỏi xoay quanh việc liệu ông Biden có một lần nữa khiến chính mình và Mỹ xấu hổ trên trường thế giới thông qua một lỗi sai lớn hoặc màn trình diễn vụng về hay không.

Ở bên kia bờ Đại Tây Dương, các đồng minh lớn đang phải đối mặt với các vấn đề chính trị và kinh tế của riêng họ, với quy mô và mức độ phổ biến chưa từng có kể từ khi liên minh được thành lập.

Nước Pháp đã rơi vào cuộc khủng hoảng chính trị sau quyết định của Tổng thống Macron về việc kêu gọi bầu cử quốc hội sớm vào tháng 6, dẫn đến một quốc hội treo chia rẽ giữa phe cánh tả, cánh hữu và phe trung dung của ông Macron.

Tại Anh, Thủ tướng Rishi Sunak đã bị bãi nhiệm chỉ sau một năm rưỡi tại vị trong cuộc bỏ phiếu bất thường vào tuần trước, thay thế ông là lãnh đạo Đảng Lao động Keir Starmer.

Ở Trung Âu, Đức, cường quốc kinh tế EU trước đây, đang phải đối mặt với tình trạng hỗn loạn chính trị nội bộ khi chính phủ liên minh không ổn định của Thủ tướng Olaf Scholz vẫn đang vật lộn để tìm kiếm sự đồng thuận về chính sách đối ngoại và quốc phòng sau thất bại trong cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu ngày 9 tháng 6.

Chênh lệch chi tiêu

Một thập kỷ sau khi cam kết tăng cam kết chi tiêu quốc phòng của liên minh lên ít nhất 2 phần trăm GDP, hơn một phần tư các thành viên của khối vẫn tiếp tục tụt hậu, đôi khi không đạt được ngưỡng chi tiêu, và do đó làm suy yếu các nỗ lực của liên minh nhằm khuấy động sự hoảng loạn xung quanh cái gọi là mối đe dọa từ Nga.

Canada, Tây Ban Nha và Bỉ nằm trong số những nước chậm trễ nhất, trong đó Ottawa – thường là một trong những tiếng nói lớn nhất trong liên minh khi nói về việc hỗ trợ Ukraine và bảo vệ NATO trước các mối đe dọa, thì chỉ chi 1,4% GDP cho quốc phòng vào năm 2023 và cam kết sẽ chỉ đạt 1,7% vào năm 2030.

Cùng với Bỉ (Brussels cam kết chỉ đạt 2% vào năm 2035), Canada cũng không chi nhiều hơn cho ngân sách quốc phòng của mình cho các thiết bị mới theo yêu cầu khiến nhiều kho dự trữ của nước này ở trong tình trạng tồi tệ, làm suy yếu khả năng sẵn sàng hoạt động chung.

Điều đó có thể trở thành vấn đề nếu liên minh quyết định phát động một cuộc chiến chống lại một quốc gia khác trong thời gian tới.

Đối với Đức, chi tiêu quân sự của nước này vẫn chỉ chiếm 1,5% GDP của đất nước và dự kiến chỉ tăng 1,2 tỷ euro lên 53,2 tỷ euro vào năm 2025 - mức tăng này còn kém xa mức mong muốn của giới lãnh đạo cấp cao của Mỹ và NATO.

Lợi nhuận chóng mặt cho Mỹ bằng chi phí của Đồng minh

Sự do dự của các đồng minh trong việc chi tiêu nhiều hơn cho quốc phòng có lẽ là điều dễ hiểu, xét đến những "bên hưởng lợi" không cân xứng từ việc tăng chi tiêu.

Tháng trước, Tổng thư ký NATO sắp mãn nhiệm Jens Stoltenberg cho biết ông kỳ vọng tổng chi tiêu quân sự trong liên minh sẽ tăng 18% vào năm 2024, đánh dấu mức tăng chi tiêu lớn nhất trong nhiều thập kỷ.

Nhưng sự bùng nổ chi tiêu phần lớn được thúc đẩy bởi Mỹ, tổ hợp công nghiệp quân sự của nước này hưởng phần lớn lợi nhuận, vì hơn hai phần ba số tiền dành cho các giao dịch mua liên quan đến quốc phòng được chuyển hướng đến các đơn đặt hàng cho các công ty quốc phòng có trụ sở tại Mỹ.

Do đó, việc tăng chi tiêu quốc phòng được coi là một lợi ích cho nền kinh tế Mỹ đang ốm yếu.

Khi NATO kỷ niệm 75 năm thành lập, những vấn đề này và các vấn đề khác (trong đó có nguy cơ xảy ra chiến tranh trực tiếp, nóng bỏng với Nga do hành vi và lời lẽ hung hăng của liên minh) chắc chắn sẽ tiếp tục rạn nứt, sôi sục và bùng nổ, đặt ra những thách thức đáng kể đối với sự gắn kết và hiệu quả của liên minh.

Việc cân bằng nhu cầu tăng chi tiêu với các vấn đề nội bộ cấp bách mà hầu hết các quốc gia trong khối phải đối mặt có thể trở thành một cây cầu quá xa để liên minh có thể xử lý trong những năm tới.

Kiên Bùi