Nền kinh tế Israel và Iran liệu có thể 'nuôi' nổi cuộc chiến kéo dài?

Hiện trường đổ nát sau vụ tấn công bằng tên lửa từ Iran xuống thành phố Holon, miền Trung Israel ngày 19/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Theo đài Al Jazeera, khi Israel và Iran thực hiện các cuộc không kích vào nhau trong ngày thứ bảy liên tiếp, khu vực này đang lo lắng chuẩn bị cho một cuộc xung đột có khả năng lan rộng hơn. Nhưng vẫn còn nhiều dấu hỏi về năng lực kinh tế để tài trợ cho nỗ lực chiến tranh kéo dài của cả hai bên.

Ngày 13/6, Israel đã ám sát một số chỉ huy quân sự cấp cao và các nhà khoa học hạt nhân hàng đầu Iran và phá hủy một số địa điểm hạt nhân của nước này. Những ngày sau đó, Israel tiếp tục phá hủy một số bộ phận của ngành nhiên liệu hóa thạch của Iran. Và đáp trả, Iran đã phóng tên lửa tấn công vào các tòa nhà chính phủ và khu vực đô thị ở Israel.

Tính đến ngày 19/6, các cuộc tấn công của Israel đã giết chết 240 người trong khi các cuộc không kích của Iran đã giết chết ít nhất 24 người.

Nhưng cuộc xung đột cũng khiến cả hai quốc gia thiệt hại hàng tỷ USD, có thể kìm hãm tăng trưởng kinh tế của họ và gây ra những lo ngại về kế hoạch tài chính dài hạn.

Chi phí của cuộc chiến đối với Israel

Các hoạt động quân sự kéo dài của Israel tại Gaza kể từ tháng 10/2023 và sự leo thang gần đây với Iran đã đẩy đất nước này vào giai đoạn xung đột tốn kém nhất trong lịch sử.

Theo báo cáo tháng 1 của tờ báo kinh doanh Calcalist của Israel, tổng chi phí của riêng cuộc chiến ở Gaza đã lên tới 250 tỷ shekel (67,5 tỷ USD) vào cuối năm 2024.

Một báo cáo ngày 15/6 của hãng tin Ynet News (Israel), trích dẫn lời một cựu cố vấn tài chính cho tổng tham mưu trưởng quân đội Israel, ước tính rằng chỉ riêng hai ngày đầu tiên giao tranh với Iran đã khiến Israel thiệt hại 5,5 tỷ shekel (khoảng 1,45 tỷ USD). Với tốc độ đó, một cuộc xung đột kéo dài với Iran có thể khiến Israel vượt qua chi phí chiến tranh ở Gaza vào cuối năm 2024 trong vòng 7 tuần.

Ngay cả trước khi leo thang với Iran hiện tại, Israel đã tăng đáng kể ngân sách quốc phòng trong bối cảnh xảy ra nhiều cuộc xung đột khu vực và cuộc chiến ở Gaza. Từ 60 tỷ shekel (17 tỷ USD) vào năm 2023, con số này đã tăng lên 99 tỷ shekel (28 tỷ USD) vào năm 2024. Dự báo cho năm 2025 cho thấy con số này có thể đạt 118 tỷ shekel (34 tỷ USD).

Bộ Tài chính Israel đã đặt ra mức trần thâm hụt là 4,9% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Israel cho năm tài chính này, tương đương với 105 tỷ shekel (27,6 tỷ USD). Chi tiêu quân sự cao hơn sẽ đặt ra thử thách cho con số này.

Chiến sự với Iran tác động như thế nào đến hồ sơ nợ của Israel?

Bất chấp mức tăng gần đây trong doanh thu thuế dự kiến - từ 148 tỷ USD lên 154 tỷ USD) - dự báo tăng trưởng năm 2025 của Israel đã được điều chỉnh giảm từ 4,3 xuống 3,6%.

Theo công ty khảo sát kinh doanh CofaceBDI, khoảng 60.000 công ty Israel đã đóng cửa vào năm 2024 do thiếu hụt nhân lực, gián đoạn hậu cần và tâm lý kinh doanh ảm đạm. Ngoài ra, lượng khách du lịch vẫn tiếp tục giảm so với mức trước tháng 10/2023.

Những xu hướng đó có thể trở nên trầm trọng hơn trong trường hợp xảy ra chiến tranh toàn diện với Iran.

S&P Global Ratings đã đưa ra cảnh báo nghiêm khắc về tình trạng dễ bị tổn thương của nền kinh tế Israel. Cơ quan này tuyên bố rằng các cuộc chiến liên tục của Israel, đặc biệt là nếu gặp phải phản ứng chiến lược và bền vững của Iran, có thể dẫn đến việc hạ xếp hạng tín dụng của Israel từ A xuống A-. Nếu điều đó xảy ra, có khả năng sẽ làm tăng chi phí đi vay và làm giảm niềm tin của các nhà đầu tư vào nền kinh tế Israel.

Những tòa nhà tại Bat Yam, Israel bị hư hại sau cuộc tấn công bằng tên lửa của Iran. Ảnh: THX/TTXVN

Ngành công nghiệp dầu khí của Iran bị ảnh hưởng như thế nào?

Trong những ngày gần đây, xuất khẩu dầu của Iran dường như đã giảm mạnh. Tổng lượng dầu thô và dầu ngưng tụ xuất khẩu của Iran dự kiến sẽ đạt 102.000 thùng/ngày (bpd) trong tuần kết thúc vào 15/6. Theo dữ liệu từ công ty phân tích Kpler, con số này chỉ bằng chưa đến một nửa so với mức trung bình 242.000 bpd trong xuất khẩu trong năm nay.

Quan trọng là, xuất khẩu từ Đảo Kharg, nơi Iran xuất hơn 90% lượng dầu của mình, dường như đã dừng hoàn toàn kể từ 13/6. Không có tàu chở dầu nào neo đậu tại Đảo Kharg vào 17/6, theo dữ liệu theo dõi tàu vệ tinh LSEG.

Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), năm 2025, Iran đã sản xuất trung bình 3,4 triệu thùng dầu thô mỗi ngày, trong đó Trung Quốc dường như là bên mua nước ngoài chính. Hầu hết dầu mà Iran sản xuất đều để tiêu thụ trong nước.

Hôm 14/6, Iran đã tạm dừng một phần hoạt động sản xuất khí đốt tại mỏ khí đốt South Pars ở Vịnh sau khi bị tên lửa của Israel tấn công. South Pars, mỏ khí đốt mà Iran chia sẻ với Qatar, là mỏ khí đốt lớn nhất thế giới. Mỏ này sản xuất khoảng 80% tổng sản lượng khí đốt của Iran.

Các lệnh trừng phạt đối với Iran đóng vai trò như thế nào?

Iran đã phải đối mặt với các lệnh trừng phạt kinh tế từ Mỹ sau Cách mạng Hồi giáo và cuộc khủng hoảng con tin tại đại sứ quán Mỹ năm 1979 và sau đó là chương trình hạt nhân của nước này.

Các lệnh trừng phạt đã được nới lỏng sau khi Iran đạt được thỏa thuận Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) vào năm 2015 với các cường quốc. Năm sau, Iran đã xuất khẩu 2,8 triệu thùng dầu mỗi ngày.

Nhưng Tổng thống Mỹ Donald Trump đã áp đặt lại trừng phạt vào năm 2018 trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông, một lần nữa gây sức ép buộc hầu hết các quốc gia khác ngừng mua dầu thô của Iran. Theo EIA, kết quả là Tehran chỉ tạo ra 50 tỷ USD doanh thu xuất khẩu dầu vào năm 2022 và 2023, tương đương với khoảng 200.000 thùng dầu thô xuất khẩu mỗi ngày.

Iran chỉ ngăn chặn được sự sụp đổ kinh tế một phần nhờ Trung Quốc, nước mua dầu chính của nước này và là một trong số ít quốc gia vẫn giao dịch với Tehran.

Tổng thống Masoud Pezeshkian đã nhiều lần nhấn mạnh mức độ nghiêm trọng của tình hình kinh tế mà đất nước đang phải đối mặt, tuyên bố rằng tình hình của Tehran còn khó khăn hơn so với thời Chiến tranh Iran-Iraq những năm 1980.

Những thách thức khác của Iran

Iran cũng phải đối mặt với một loạt các hạn chế khác - tình trạng thiếu năng lượng và nước, đồng tiền sụp đổ và những thất bại về quân sự giữa các đồng minh khu vực của mình - tất cả đều bị khuếch đại bởi các lệnh trừng phạt.

Các tòa nhà bị phá hủy sau cuộc không kích của Israel tại Tehran, Iran. Ảnh: THX/TTXVN

Việc thiếu đầu tư, sản lượng khí đốt tự nhiên giảm và hệ thống tưới tiêu kém hiệu quả đều dẫn đến tình trạng mất điện và thiếu nước.

Trong khi đó, đồng nội tệ rial đã mất hơn 90% giá trị so với đồng đô la Mỹ kể từ khi các lệnh trừng phạt được áp dụng trở lại vào năm 2018.

Và trong khi tỷ lệ lạm phát chính thức dao động quanh mức 4%, một số chuyên gia Iran cho biết thực tế là nó đang ở mức hơn 50%.

Vào tháng 1, hãng thông tấn Tasnim trích lời giám đốc Viện Lao động và Phúc lợi Xã hội Iran, Ebrahim Sadeghifar, cho biết hiện nay có 22 – 27% người Iran sống dưới mức nghèo khổ. Tỷ lệ thất nghiệp đang ở mức 9,2%. Đại hội đồng Công nhân Tối cao Iran, đại diện cho lợi ích của người lao động, ước tính con số thực tế về những người không có việc làm đủ sống còn cao hơn nhiều.

Iran có thể chi tiêu mức nào cho quân sự?

Tehran có "ngân sách tương đối nhỏ cho mục đích quân sự". Ông Al Gaaod ước tính rằng từ 3 - 5 phần trăm GDP của Iran được chi cho quốc phòng, tương đương khoảng 12 tỷ USD.

Về mặt lý thuyết, Tehran có 33 tỷ USD dự trữ ngoại hối mà họ có thể sử dụng. Nhưng Al Gaaod cho biết: "Đây là nơi Iran đang ở thế yếu. Sử dụng dự trữ cho xung đột quân sự ngắn hạn sẽ làm họ tê liệt trong dài hạn".

Thu Hằng/Báo Tin tức và Dân tộc