Nền kinh tế thế giới 'nổi sóng' trước ván cược thuế quan

Động thái đánh thuế nhập khẩu của Tổng thống Mỹ được coi là khả năng khởi động lại các cuộc chiến thương mại - Ảnh minh họa

Cuộc chiến thương mại có dấu hiệu leo thang

Ngày 01/2/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump ký sắc lệnh áp thuế 3 đối tác thương mại lớn là Canada, Mexico và Trung Quốc. Theo đó, Canada và Mexico sẽ bị áp thuế 25% (riêng năng lượng nhập khẩu từ Canada bị áp thuế 10%), trong khi toàn bộ hàng Trung Quốc bị áp thêm 10% thuế.

Sắc lệnh hành pháp của ông Donald Trump cũng bao gồm các điều khoản có thể cho phép mức thuế tăng cao hơn, nếu các nghĩa vụ này khởi nguồn một cuộc chiến thương mại. Một điều khoản nêu rõ rằng, Mỹ có thể đáp trả bất kỳ biện pháp trả đũa nào và “Tổng thống có thể tăng hoặc mở rộng phạm vi các nghĩa vụ áp đặt theo lệnh này để đảm bảo tính hiệu quả của hành động này”.

Dự kiến, các chính sách về thuế trên sẽ được áp dụng kể từ ngày 04/2/2025. Tuy nhiên, trước đó 1 ngày, Tổng thống Donald Trump đã đồng ý tạm dừng thuế quan đối với Mexico và Canada trong vòng 30 ngày, sau khi đạt được thỏa thuận về các biện pháp kiểm soát biên giới và phòng chống tội phạm với hai quốc gia láng giềng. Trong khi đó, thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc vẫn có hiệu lực vào ngày 04/2/2025.

Bộ Tài chính Trung Quốc tuyên bố sẽ áp mức thuế 15% đối với than và khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), đồng thời áp thuế 10% đối với dầu thô, thiết bị nông nghiệp và một số dòng xe ôtô nhập khẩu từ Mỹ. Những mức thuế này sẽ bắt đầu có hiệu lực từ ngày 10/2/2025.

Bên cạnh đó, Bộ Thương mại và Tổng cục Hải quan Trung Quốc thông báo, nước này sẽ áp dụng biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với một số khoáng sản quan trọng như vonfram, tellurium, ruthenium, molypden và các sản phẩm liên quan, viện dẫn lý do bảo vệ lợi ích quốc gia.

Ngoài ra, Trung Quốc đưa hai công ty của Mỹ vào danh sách các thực thể không đáng tin cậy.

Theo giới quan sát, động thái đánh thuế nhập khẩu của Tổng thống Mỹ được coi là khả năng khởi động lại các cuộc chiến thương mại đã đánh dấu ấn thời “Trump 1.0”.

Trước việc cuộc chiến thương mại dấu hiệu leo thang, các chuyên gia kinh tế nhận định, hệ quả tất yếu là lạm phát tăng vọt, mặc dù Nhà Trắng và những người ủng hộ ông Trump lập luận, biện pháp thuế quan triển khai ở nhiệm kỳ 2017 - 2020 không dẫn đến lo ngại về lạm phát. Bởi lẽ, lần này, tổng giá trị hàng hóa nhập khẩu bị ảnh hưởng bởi thuế là 1.400 tỷ USD, gấp hơn 3 lần so với trước.

Kịch bản cùng thua

Công ty và người tiêu dùng Mỹ là những đối tượng chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ động thái đánh thuế nhập khẩu này - Ảnh minh họa

Mặc dù ông Trump khẳng định rằng các nước đối tác sẽ là bên phải chịu các mức thuế quan nói trên, thực tế cho thấy các công ty và người tiêu dùng Mỹ mới là những đối tượng chịu gánh nặng thuế quan này.

Theo Giáo sư Kinh tế Joseph Stiglitz tại Đại học Columbia, cuộc chiến thuế quan sẽ gây phương hại cho chính nền kinh tế số 1 thế giới, làm chậm tăng trưởng kinh tế và gây tổn thương cho người lao động Mỹ. Giá tiêu dùng leo thang có thể khiến tỷ lệ lạm phát tại Mỹ tăng thêm 1,3% trong năm 2025. Chiến tranh thương mại sẽ làm giảm niềm tin của doanh nghiệp và khiến nhiều công ty trì hoãn kế hoạch đầu tư.

Cũng theo các chuyên gia kinh tế, các biện pháp thuế quan mới của ông Trump có nguy cơ phá vỡ chuỗi cung ứng tích hợp cao giữa ba nước Bắc Mỹ, vốn là nền tảng cho sức cạnh tranh của nền sản xuất Mỹ. Các công ty Mỹ, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất, phụ thuộc vào các linh kiện nhập khẩu giá rẻ từ Canada và Mexico. Việc áp thuế quan làm tăng chi phí sản xuất, khiến hàng hóa Mỹ kém cạnh tranh trên thị trường quốc tế và ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của doanh nghiệp.

Ngành công nghiệp ô tô của Mỹ, với hơn 930.000 việc làm, là một ví dụ điển hình về tác động của chiến tranh thương mại. Các nhà sản xuất ô tô Mỹ phụ thuộc rất nhiều vào các nhà cung cấp linh kiện ở Canada và Mexico. Thuế quan làm tăng chi phí sản xuất ô tô, ảnh hưởng đến lợi nhuận của các công ty và giá bán cho người tiêu dùng. MEMA (hiệp hội các nhà cung cấp trong ngành công nghiệp ô tô) cho biết thuế quan sẽ gây nguy hiểm cho hàng trăm nghìn việc làm, tăng chi phí cho người tiêu dùng và làm suy yếu chuỗi cung ứng tích hợp ở Bắc Mỹ. Tờ Bloomberg Economics chỉ ra rằng Canada và Mexico cung cấp hơn 80% một số linh kiện ô tô quan trọng cho các nhà sản xuất ô tô Mỹ. Ông Kevin Nash, Giám đốc Tài chính (CFO) của Gentex, một công ty cung cấp công nghệ cho ngành ô tô, ước tính trong trường hợp xấu nhất, chi phí nguyên vật liệu từ Mexico sẽ tăng thêm từ 5-10 triệu USD.

Theo Công ty nghiên cứu Trade Partnership Worldwide, các công ty Mỹ phải chi thêm 700 triệu USD tiền thuế mỗi ngày do các biện pháp thuế quan của ông Trump. Điều này đặc biệt ảnh hưởng đến các bang biên giới như Texas và North Dakota. Ngoài ra, đồng USD mạnh lên cũng gây thêm áp lực lên lợi nhuận của doanh nghiệp. Bloomberg Intelligence cảnh báo rằng điều này có thể dẫn đến sự suy yếu của giá cổ phiếu, tương tự như những gì xảy ra trong cuộc chiến thương mại đầu tiên năm 2018. Ông Jay Timmons, Chủ tịch Hiệp hội các nhà sản xuất quốc gia, nhấn mạnh rằng thuế quan "đe dọa làm đảo lộn chuỗi cung ứng vốn giúp ngành sản xuất Mỹ duy trì sức cạnh tranh toàn cầu".

Tác động kinh tế của thuế quan không chỉ giới hạn ở ngành sản xuất. Các chuyên gia của Bloomberg Economics ước tính rằng động thái của ông Trump có thể khiến Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Mỹ giảm 1,2% và chỉ số lạm phát lõi tăng 0,7%. Mức thuế trung bình của Mỹ cũng được dự đoán sẽ tăng từ gần 3% hiện tại lên 10,7%. Ông James Knightley, chuyên gia kinh tế quốc tế của ING, chỉ ra rằng các hộ gia đình có thu nhập thấp sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề hơn do họ chi tiêu phần lớn thu nhập cho hàng hóa. Ông ước tính thuế quan sẽ khiến một gia đình bốn người Mỹ điển hình thiệt hại 3.342 USD.

Việc áp thuế quan cũng làm tăng chi phí năng lượng cho người tiêu dùng Mỹ. Thuế quan đối với năng lượng nhập khẩu từ Canada, mặc dù thấp hơn so với các mặt hàng khác, vẫn góp phần làm tăng giá năng lượng. Giá xăng có thể tăng tới 50 xu/gallon ( 1 gallon = 3,78 lít) ở Trung Tây, vì Canada và Mexico cung cấp hơn 70% dầu thô nhập khẩu cho các nhà máy lọc dầu của Mỹ.

Thuế quan sẽ ảnh hưởng đến Canada và Mexico nhiều hơn nữa, vì thương mại chiếm khoảng 70% GDP của cả hai nền kinh tế. Hai quốc gia này đặc biệt phụ thuộc vào thương mại với Mỹ. Hơn 80% hàng xuất khẩu của Mexico bao gồm ô tô, máy móc, trái cây, rau quả và thiết bị y tế hướng tới Mỹ. Theo Bloomberg Economics, mức thuế quan bổ sung 25% đối với những hàng hóa này có thể khiến GDP của Mexico giảm khoảng 16%, trong đó ngành công nghiệp ô tô của Mexico phải chịu thiệt hại nặng nề. Mỹ là điểm đến cho gần 80% lượng ô tô sản xuất tại Mexico, tương đương khoảng 2,5 triệu xe/năm. Thuế cũng sẽ đe dọa ngành năng lượng của Mexico, khi Mỹ là nước tiếp nhận khoảng 60% lượng dầu xuất khẩu của Mexico. Đồng thời, Mexico là điểm đến hàng đầu cho dầu tinh chế xuất khẩu của Mỹ, đáp ứng hơn 70% nhu cầu trong nước. Thuế quan của Mỹ có thể sẽ khiến nhiên liệu đắt hơn, làm tăng giá xăng và gây sức ép lên nền kinh tế nói chung của Mexico. Canada cũng phải đối mặt với một thách thức tương tự. Mỹ mua hơn 70% hàng xuất khẩu của Canada. Với các mức thuế quan bổ sung trên, ngành năng lượng của Canada sẽ chịu ảnh hưởng lớn nhất, vì nước này xuất khẩu 80% lượng dầu của họ sang Mỹ.

Trong khi đó, Trung Quốc ít phụ thuộc vào thương mại với Mỹ hơn so với Canada và Mexico. Trong hai thập kỷ qua, quốc gia này đã giảm dần sự phụ thuộc vào thương mại bằng cách tăng cường sản xuất trong nước. Hiện tại, nhập khẩu và xuất khẩu chỉ chiếm khoảng 37% GDP của Trung Quốc, giảm mạnh so với mức hơn 60% vào đầu những năm 2000. Trong những năm gần đây, thương mại Mỹ-Trung đã suy giảm, đặc biệt trong các lĩnh vực bị ảnh hưởng bởi thuế quan và kiểm soát xuất khẩu. Thay vào đó, Trung Quốc đã tăng cường thương mại với các đối tác khác như EU, Mexico và Việt Nam. Tỷ trọng của Trung Quốc trong thương mại toàn cầu đã tăng khoảng 4% kể từ năm 2016, trong khi tỷ trọng của Mỹ giảm. Những yếu tố này giúp Trung Quốc giảm bớt tác động từ mức thuế quan bổ sung 10% đối với hàng xuất khẩu sang Mỹ.

Đối đầu không phải là giải pháp tốt nhất

Ảnh minh họa

Khi cuộc chiến thương mại đầu tiên mà ông Trump khởi xướng trong nhiệm kỳ trước còn chưa thực sự kết thúc, thì cuộc chiến thứ hai đã bắt đầu. Chắc chắn đối đầu hay “ăn miếng, trả miếng” sẽ không phải là giải pháp lâu dài. Trên tất cả, giải pháp tốt nhất vẫn là việc cả Trung Quốc, Canada và Mexico đều phải tìm cách đối thoại thực chất với Mỹ. Theo kế hoạch, Hiệp định USMCA sẽ được xem xét lại vào năm 2026. Đây sẽ là cơ hội để Canada và Mexico phối hợp với nhau trong việc bảo vệ các điều khoản có lợi cho thương mại khu vực và đưa dòng chảy hàng hóa lưu thông tự do trở lại.

Giới chuyên gia cho rằng Trung Quốc có lẽ sẽ thúc đẩy được đàm phán với Mỹ sớm hơn, nếu ông Trump thực hiện cam kết gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong vòng 100 ngày nắm quyền đầu tiên. Việc Mỹ chỉ quyết định áp thuế bổ sung 10%, thay vì mức cao hơn hay lên tới 60% như đe dọa trước đó, đối với hàng hóa Trung Quốc cho thấy Mỹ chưa thực sự có ý định phát động “cuộc chiến toàn diện” với Trung Quốc. Nhà Trắng vẫn “để ngỏ cánh cửa” cho khả năng đàm phán với đối thủ lớn nhất của mình, cho dù đây sẽ không phải là những cuộc trao đổi dễ dàng.

Các hiệp hội thương mại đại diện cho hàng tiêu dùng, dầu mỏ, thực phẩm và ô tô cảnh báo, chính sách thuế quan mới của ông Trump sẽ buộc người dân Mỹ phải mua hàng hóa với mức giá cao hơn và gây rối loạn trong chuỗi cung ứng.

Không chỉ vậy, chính sách thuế quan của ông Trump còn đẩy đồng USD tăng giá mạnh, cùng với lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ bật tăng, trong khi hợp đồng tương lai chứng khoán Mỹ giảm giá. Chỉ số chứng khoán châu Á - Thái Bình Dương cũng giảm sau khi Mỹ tuyên bố áp thuế với 3 đối tác thương mại lớn nhất.

Giới chuyên gia phân tích cho rằng, các nhà giao dịch nên cảnh giác với những biến động lớn trên thị trường chứng khoán, đặc biệt ở các nhóm ngành được coi là dễ chịu ảnh hưởng từ thương chiến.

Thực tế cho thấy, nhà đầu tư đang đổ xô vào các tài sản trú ẩn an toàn, trong bối cảnh thị trường chuẩn bị tâm thế cho những tác động dây chuyền của thuế quan, từ lạm phát, địa chính trị đến tăng trưởng kinh tế. Đơn cử, giá vàng quốc tế liên tục thiết lập những mức đỉnh mới, đạt 2.900 USD/ounce.

Nam Sơn