Nga-Trung bỏ đồng đô la Mỹ, lập 'liên minh tài chính'

Trung Quốc và Nga đã giảm khoảng một nửa việc sử dụng đồng đô la trong các giao dịch thương mại trong 5 năm qua - Ảnh: AP

Trong quý đầu tiên của năm 2020, lần đầu tiên tỷ lệ giao dịch thương mại bằng đồng đô la giữa Nga và Trung Quốc đã giảm xuống dưới 50%, theo dữ liệu gần đây từ Ngân hàng Trung ương Nga và Dịch vụ Hải quan Liên bang.

Đồng bạc xanh chỉ được sử dụng cho 46% các giao dịch giữa hai quốc gia. Đồng thời, đồng euro chiếm mức cao nhất mọi thời đại là 30%, trong khi đồng tiền quốc gia của họ chiếm 24%, cũng là mức cao mới.

Nga và Trung Quốc đã cắt giảm mạnh việc sử dụng đồng đô la trong thương mại song phương suốt nhiều năm qua. Cuối năm 2015, khoảng 90% giao dịch song phương được thực hiện bằng đô la. Sau khi chiến tranh thương mại Hoa Kỳ-Trung Quốc bùng nổ và sự thúc đẩy phối hợp của cả Moscow và Bắc Kinh để tránh xa đồng đô la, con số này đã giảm xuống 51% vào năm 2019.

Alexey Maslov, giám đốc Viện nghiên cứu Viễn Đông thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga, nói rằng, xu hướng từ bỏ đồng đô la giữa Nga và Trung Quốc đang tiến đến một "thời điểm đột phá", có thể nâng mối quan hệ của họ lên một liên minh thực tế.

"Sự hợp tác giữa Nga và Trung Quốc trong lĩnh vực tài chính cho chúng ta biết rằng, cuối cùng họ cũng đang tìm ra các thông số cho một liên minh mới với nhau", ông nói.

"Nhiều người dự đoán rằng đây sẽ là một liên minh quân sự hoặc một liên minh thương mại, nhưng bây giờ liên minh này đang chuyển động nhiều hơn theo hướng tài chính và ngân hàng, và đó là điều có thể đảm bảo độc lập cho cả hai nước".

Bỏ đồng đô la là ưu tiên hàng đầu của Nga và Trung Quốc kể từ năm 2014, khi họ bắt đầu mở rộng hợp tác kinh tế sau sự ghẻ lạnh của Moscow từ phương Tây về việc sáp nhập Crimea. Thay thế đồng đô la trong các giao dịch thương mại đã trở thành một điều cần thiết để vượt qua các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đối với Nga.

Thống kê giao dịch bằng đồng đô la giữa Trung Quốc và Nga 5 năm qua

"Bất kỳ giao dịch hữu tuyến nào diễn ra trên thế giới liên quan đến đô la Mỹ đều có lúc bị tịch thu thông qua một ngân hàng Hoa Kỳ", Dmitry Dolgin, nhà kinh tế trưởng của ING Bank thuộc Nga giải thích. "Điều đó có nghĩa là chính phủ Hoa Kỳ có thể yêu cầu ngân hàng đó đóng băng một số giao dịch nhất định".

Cách thức này đã đạt được động lực hơn nữa sau khi chính quyền Donald Trump áp đặt thuế quan đối với hàng hóa trị giá hàng trăm tỷ đô la của Trung Quốc. Trước đây, Matxcơva đã chủ động về việc từ bỏ việc phụ thuộc vào đồng đô la, Bắc Kinh cũng coi đó là vấn đề quan trọng.

"Chỉ rất gần đây, Trung Quốc và các thực thể kinh tế lớn mới bắt đầu cảm thấy rằng họ có thể gặp phải tình huống tương tự như các đối tác Nga của chúng tôi: là mục tiêu của các lệnh trừng phạt và thậm chí có thể bị loại khỏi hệ thống SWIFT – giao dịch ngân hàng", Zhang Xin, một nghiên cứu viên tại Trung tâm Nghiên cứu Nga thuộc Đại học Sư phạm Hoa Đông ở Thượng Hải, cho biết.

Năm 2014, Nga và Trung Quốc đã ký thỏa thuận hoán đổi tiền tệ trong ba năm trị giá 150 tỷ nhân dân tệ (24,5 tỷ USD). Thỏa thuận cho phép mỗi quốc gia có quyền truy cập vào tiền tệ của đối tác mà không phải mua nó trên thị trường ngoại hối. Thỏa thuận đã được gia hạn thêm ba năm vào năm 2017.

Một cột mốc khác được đưa ra trong chuyến thăm Nga của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào tháng 6 năm 2019. Moscow và Bắc Kinh đã ký một thỏa thuận thay thế đồng đô la bằng tiền tệ quốc gia cho các giao dịch quốc tế giữa họ. Thỏa thuận này cũng kêu gọi hai bên phát triển các cơ chế thanh toán thay thế cho hệ thống SWIFT do Hoa Kỳ thống trị, để thực hiện giao dịch bằng đồng rúp và nhân dân tệ.

Ngoài giao dịch bằng tiền tệ quốc gia, Nga đã nhanh chóng tích lũy dự trữ nhân dân tệ bằng chi phí của đồng đô la. Đầu năm 2019, ngân hàng trung ương của Nga tiết lộ rằng họ đã cắt giảm nắm giữ đồng đô la của mình còn 101 tỷ đô la - hơn một nửa tài sản đô la hiện có.

Một trong những người hưởng lợi lớn nhất từ động thái này là đồng nhân dân tệ, chứng kiến tỷ lệ dự trữ ngoại hối của Nga tăng từ 5% lên 15%, sau khi ngân hàng trung ương Nga đầu tư 44 tỷ USD vào tiền Trung Quốc.

Kết quả của sự thay đổi, Nga đã có được 1/4 dự trữ nhân dân tệ của thế giới.

Tổng thống Nga Vladimir Putin tiếp đón người đồng cấp Trung Quốc, ông Tập Cận Bình, vào tháng 6 năm 2019 - Ảnh: Reuters

Đầu năm nay, Điện Kremlin đã cấp phép cho quỹ tài sản có chủ quyền của Nga để bắt đầu đầu tư vào nhân dân tệ và trái phiếu nhà nước Trung Quốc.

Nga thúc đẩy tích lũy nhân dân tệ không chỉ là đa dạng hóa dự trữ ngoại hối của mình, Maslov giải thích. Moscow cũng muốn khuyến khích Bắc Kinh trở nên quyết đoán hơn trong việc thách thức sự lãnh đạo kinh tế toàn cầu của Washington.

"Nga có một vị trí quyết định hơn đáng kể đối với Hoa Kỳ, so với Trung Quốc", Maslov nói. "Nga đã quen với việc đối đầu, họ không tổ chức đàm phán. Một cách để Nga làm cho vị thế của Trung Quốc trở nên quyết đoán hơn, sẵn sàng chiến đấu hơn là cho thấy rằng họ hỗ trợ Bắc Kinh trong lĩnh vực tài chính".

Tuy nhiên, việc hạ bệ đồng đô la sẽ không dễ dàng.

Jeffery Frankel, một nhà kinh tế tại Đại học Harvard, nói rằng đồng đô la có ba lợi thế lớn: khả năng duy trì giá trị của nó dưới dạng lạm phát và khấu hao hạn chế, quy mô tuyệt đối của nền kinh tế nội địa Mỹ và Hoa Kỳ có thị trường tài chính đó là sâu, trong sạch và mở. Cho đến nay, ông lập luận, không có đồng tiền của đối thủ nào cho thấy có khả năng vượt trội hơn đồng đô la trên cả ba giá trị.

Tuy nhiên, Frankel cũng cảnh báo rằng trong khi vị thế của đồng đô la vẫn an toàn, thì các khoản nợ tăng vọt và chính sách trừng phạt quá mạnh có thể làm xói mòn uy quyền của nó trong dài hạn.

"Các lệnh trừng phạt là một công cụ rất mạnh đối với Hoa Kỳ, nhưng giống như bất kỳ công cụ nào, bạn sẽ gặp rủi ro là những người khác sẽ bắt đầu tìm kiếm các lựa chọn thay thế nếu bạn lạm dụng chúng", ông nói. "Tôi nghĩ sẽ thật ngu ngốc khi “nói như đinh đóng cột” rằng đồng đô la sẽ mãi mãi là đồng tiền quốc tế số một".