Ngành công nghiệp môi trường: Cần cả vốn và chính sách phù hợp

Ngày 4/9/2025, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 1894/QĐ-TTg ban hành Chương trình phát triển ngành công nghiệp môi trường Việt Nam giai đoạn 2025- 2030.

Theo đánh giá của các chuyên gia, quyết định này đã tạo khung pháp lý quan trọng để huy động nguồn lực và thu hút sự quan tâm của các Bộ, ngành, địa phương và toàn xã hội đầu tư cho phát triển ngành công nghiệp môi trường, đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường trong giai đoạn phát triển đột phá của đất nước.

Tuy nhiên, các chuyên gia chỉ ra rằng, để khai thác thị trường tiềm năng hàng chục tỷ USD này, Chính phủ cần khẩn trương đưa ra các cơ chế ưu đãi cụ thể về vốn, thuế và đặc biệt tháo gỡ rào cản pháp lý mấu chốt (như định danh sản phẩm môi trường là hàng hóa thương mại) để ngành công nghiệp môi trường có thể tăng tốc, bứt phá.

Thị trường công nghiệp môi trường có thể lên tới 35 tỷ USD

Theo ông Nguyễn Ngọc Điệp, Chủ tịch Hội Cấp Thoát nước Việt Nam, nhu cầu sơ bộ cho thị trường ngành nước và nước thải từ nay đến năm 2030 ước tính rơi vào khoảng từ 20 đến 25 tỷ USD. Còn ở quy mô toàn ngành công nghiệp môi trường, nhu cầu thị trường có thể lên tới 35 tỷ USD. Để đạt được các mục tiêu theo Quyết định 1894/QĐ-TTg, Việt Nam cần khoảng 5 đến 6 tỷ USD đầu tư vào ngành này mỗi năm.

Ông Nguyễn Ngọc Điệp, Chủ tịch Hội Cấp Thoát nước Việt Nam chia sẻ về khó khăn trong việc phát triển thị trường cho ngành công nghiệp môi trường. Ảnh: Thanh Vân

Tuy nhiên, thực trạng ngành công nghiệp môi trường hiện tại lại cho thấy nhiều lo ngại. Mặc dù các đô thị Việt Nam đang thải ra 14 triệu m³ nước thải/ngày đêm (phục vụ khoảng 40% dân số đô thị) nhưng chúng ta mới chỉ xử lý được khoảng 1 triệu m³. Điều này đồng nghĩa với việc phần nước thải đô thị còn đang thải trực tiếp ra môi trường hàng ngày gây ô nhiễm rất cao.

“Nếu các doanh nghiệp trong nước có thể liên kết lại với nhau để cung cấp các công nghệ, sản phẩm, thiết bị xử lý nước thải và tính giá trị bằng 50% giá nước sạch, việc này sẽ tạo ra một thị trường lên tới 2 tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, hiện tại, phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực xử lý nước thải vẫn chủ yếu mua sắm thiết bị, công nghệ từ nước ngoài nên không thể chủ động về mặt tính toán chi phí, chưa thể tối ưu lợi nhuận và khai phá tiềm năng của thị trường rộng lớn này”, ông Nguyễn Ngọc Điệp nêu khó khăn.

Cùng nói về các khó khăn đối với phát triển ngành công nghiệp môi trường, TS Trịnh Xuân Đức, Viện trưởng viện khoa học Kỹ thuật Hạ tầng và Môi trường (SIIEE) cho rằng, để hình thành một nền công nghiệp, sản phẩm phải được thương mại hóa (trở thành hàng hóa phục vụ kinh doanh). Tuy nhiên, Việt Nam hiện đang thiếu các quy chuẩn, tiêu chuẩn để xác định các sản phẩm của nền công nghiệp môi trường có thể trở thành hàng hóa lưu thông và kinh doanh trên thị trường.

“Nếu chúng ta coi nước thải là tài nguyên, thì nước thải sau xử lý phải là hàng hóa có thể bán được. Tuy nhiên, theo luật hiện hành, nước sau xử lý được hiểu là nước phải xả bỏ, khiến việc bán sản phẩm này trở nên bất khả thi”, TS. Trịnh Xuân Đức bày tỏ trăn trở.

Đề xuất cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp

Để tháo gỡ các khó khăn đang cản trở sự phát triển của ngành công nghiệp môi trường, ông Nguyễn Ngọc Điệp cho rằng, Nhà nước cần có cơ chế ưu đãi đặc biệt về vốn cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp môi trường (nhất là các doanh nghiệp sản xuất thiết bị quan trắc môi trường, thiết bị cấp thoát nước có khả năng xuất khẩu ra nước ngoài).

“Nhà nước cần có các chính sách khuyến khích trực tiếp về vốn bên cạnh ba loại nguồn vốn đã được đề ra trong quyết định như vốn từ ngân sách nhà nước, vốn của doanh nghiệp và vốn vay ngân hàng. Chúng ta có thể đề xuất thêm phần thưởng cho doanh nghiệp. Ví dụ đối với mỗi 1 triệu USD thiết bị được xuất khẩu ra nước ngoài, chúng ta thưởng cho doanh nghiệp một khoản tiền nhỏ (ví dụ 5.000 USD) và quảng bá thương hiệu của họ qua sóng truyền hình. Đặc biệt, nếu như điều kiện cho phép, Nhà nước có thể miễn thuế hoàn toàn cho tất cả các doanh nghiệp sản xuất thiết bị môi trường tại Việt Nam từ nay đến năm 2030”, ông Nguyễn Ngọc Điệp đề xuất.

Chuyên gia này cũng mong muốn Bộ Công Thương (thông qua Cục Xúc tiến thương mại) tổ chức nhiều hơn các sự kiện, chương trình xúc tiến thương mại, hội chợ, triển lãm để tạo sân chơi cho các doanh nghiệp Việt Nam cọ sát, trao đổi, tiếp cận công nghệ và phát triển.

TS. Trịnh Xuân Đức, Viện trưởng Viện khoa học Kỹ thuật hạ tầng và Môi trường (SIIEE). Ảnh: Thanh Vân

TS. Trịnh Xuân Đức kiến nghị, Bộ Công Thương sớm nghiên cứu đưa ra các quy chuẩn và tiêu chuẩn về các sản phẩm công nghiệp môi trường (như nước tái chế, sản phẩm tái chế từ giấy, sắt...) đạt mức chất lượng nhất định có thể được công nhận là hàng hóa và lưu thông thương mại. Đồng thời, làm rõ thêm các quy định liên quan đến cơ chế đặt hàng, chỉ định thầu đối với doanh nghiệp để doanh nghiệp có thể chủ động đề xuất và giải quyết các vấn đề môi trường tại địa phương một cách nhanh chóng, giảm bớt các thủ tục hành chính không cần thiết.

Phong Lâm