Ngành nông nghiệp và môi trường bứt phá thành trụ cột tăng trưởng xanh

Bệ đỡ vững chắc từ cải cách và mở cửa

Từ nền sản xuất manh mún, tự cung tự cấp trước thời kỳ đổi mới, nông nghiệp Việt Nam đã có bước chuyển mạnh mẽ nhờ chính sách khoán 10 năm 1988 và hàng loạt chủ trương cải cách từ Đảng và Nhà nước. Những thay đổi này mở đường cho cơ chế thị trường vận hành hiệu quả, đưa nông nghiệp trở thành trụ cột của nền kinh tế, nhất là trong các thời kỳ khó khăn.

Thành quả nổi bật nhất là việc Việt Nam chuyển mình từ nước thiếu lương thực thành một trong những cường quốc xuất khẩu nông sản. Gạo, cà phê, hồ tiêu, hạt điều, thủy sản và rau quả đều đạt vị thế cao trên thị trường quốc tế. Quá trình hội nhập sâu rộng thông qua 17 Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (FTA) đã mở ra nhiều cơ hội để nông sản Việt Nam tiếp cận các thị trường khó tính, yêu cầu cao về nguồn gốc và tiêu chuẩn xanh.

Ngành Nông nghiệp và Môi trường hướng tới nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và kinh tế tuần hoàn. Ảnh: Đinh Hùng

Thống kê từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt kỷ lục 62,4 tỷ USD – tăng 42 lần so với thời kỳ đầu đổi mới. Có 5 ngành hàng ghi nhận doanh thu trên 5 tỷ USD, khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ thương mại nông sản toàn cầu. 10 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 58,13 tỷ USD, tăng 12,9% so với cùng kỳ năm 2024. Dự kiến, cả năm 2025 ngành sẽ cán đích trên dưới 70 tỷ USD.

Những năm gần đây, ngành nông nghiệp đã chuyển từ tăng trưởng theo diện rộng sang nâng cao giá trị, chất lượng và tính bền vững. Cơ cấu sản xuất được tái thiết hợp lý hơn giữa trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản và lâm nghiệp; trong khi khoa học công nghệ, chuyển đổi số và các mô hình nông nghiệp thông minh được ứng dụng mạnh mẽ.

Các mô hình nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp thích ứng biến đổi khí hậu và các chuỗi liên kết sản xuất - tiêu thụ đã tạo chuyển biến rõ rệt. Chương trình xây dựng nông thôn mới là điểm sáng khi hơn 75% số xã đạt chuẩn, tạo ra diện mạo nông thôn hiện đại, thu nhập tăng cao, đời sống người dân cải thiện vượt bậc.

Song song với nông nghiệp, lĩnh vực tài nguyên và môi trường cũng trở thành trụ cột quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững. Từ khi được thành lập năm 2002, ngành đã đẩy mạnh hoàn thiện thể chế, tăng hiệu quả quản lý đất đai, nước, khoáng sản, môi trường và khí tượng thủy văn. Luật Bảo vệ môi trường 2020 cùng các chính sách tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn đã được triển khai đồng bộ; nhiều địa phương bước đầu áp dụng phân loại rác tại nguồn, xử lý chất thải và phục hồi hệ sinh thái.

Đặc biệt, sau cam kết Net Zero vào năm 2050 tại COP26, ngành Tài nguyên và Môi trường đã triển khai nhiều chương trình giảm phát thải trong nông nghiệp, phát triển năng lượng sinh học và nông nghiệp hữu cơ, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Việt Nam trong ứng phó biến đổi khí hậu.

Đánh giá về chặng đường phát triển của ngành nông nghiệp Việt Nam, TS. Đặng Kim Sơn, Viện Nghiên cứu thị trường và Thể chế nông nghiệp (Học viện Nông nghiệp Việt Nam), cho rằng, suốt 80 năm qua, nông nghiệp đã nổi lên trở thành lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội đóng góp lớn cho đất nước qua từng giai đoạn lịch sử.

Nâng mức đầu tư công cho nông nghiệp

Thời gian tới, ngành Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục kiên định mục tiêu xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh, gắn với tăng trưởng xanh, chuyển đổi năng lượng và kinh tế tuần hoàn. Đồng thời, sẽ đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số; đổi mới mô hình tăng trưởng và hoàn thiện thể chế quản lý tài nguyên - môi trường theo hướng minh bạch, hiệu quả, bền vững.

Để đạt mục tiêu tăng trưởng xanh và hướng tới tăng trưởng hai con số trong giai đoạn 2026 - 2030, ngành xác định cần mở rộng đầu tư, đổi mới mô hình tăng trưởng, hoàn thiện thể chế và thúc đẩy chuyển đổi số.

Bộ trưởng Trần Đức Thắng khẳng định: đây là thời kỳ bản lề để ngành bước vào một chu kỳ phát triển mới, với 18 chỉ tiêu quan trọng đến năm 2030, trong đó mục tiêu tăng trưởng 3,5 - 4%/năm là trọng tâm.

Các chuyên gia cho rằng, để đạt được các mục tiêu tăng trưởng cũng như phát triển bao trùm và bền vững, Việt Nam cần tăng cường đầu tư nhiều cho nông nghiệp. Tái cơ cấu và nâng cao hiệu quả đầu tư công, tập trung vào các vùng và lĩnh vực có lợi thế, giá trị gia tăng cao, gắn với chuyển đổi xanh, đổi mới khoa học công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh. Từ đó, phát huy vai trò đòn bẩy của đầu tư công trong thu hút đầu tư tư nhân và nguồn lực xã hội.

Bà Lê Thị Hà Liên, Trường Chính sách công Crawford (Đại học Quốc gia Australia nhấn mạnh, Việt Nam cần nâng mức đầu tư công cho nông nghiệp để bắt kịp mục tiêu đề ra trong Nghị quyết số 19-NQ/TW. Nếu giai đoạn 2011 - 2020 tổng vốn đầu tư công đạt 152.500 tỷ đồng, thì giai đoạn 2021 - 2030 cần tới 305.000 tỷ đồng, gấp đôi so với 10 năm trước. Riêng giai đoạn 2026 - 2030, ngành cần bổ sung 166.000 tỷ đồng để đảm bảo tiến độ và hiệu quả chuyển đổi xanh.

Hiện nay, phần lớn vốn đầu tư công vẫn tập trung vào hạ tầng thủy lợi (chiếm 80,8% vốn trung hạn 2021 - 2025). Trong khi đầu tư cho khoa học công nghệ, được xem động lực quan trọng của năng suất và sức cạnh tranh thì vẫn còn thấp.

Việc tái cơ cấu đầu tư theo hướng chú trọng công nghệ, đổi mới sáng tạo, phát triển năng lượng sinh học và tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu sẽ là chìa khóa để ngành Nông nghiệp và Môi trường bứt phá mạnh mẽ trong thời gian tới.

Lam Ngọc