Các tỉnh miền núi phía Bắc chuyển dịch cơ cấu, đưa dược liệu chịu lạnh thành sinh kế bền vững

Các tỉnh biên giới phía Bắc như Lai Châu, Tuyên Quang (Hà Giang cũ) từ lâu đã đối mặt với một bài toán kinh tế nan giải. Địa hình bị chia cắt mạnh, đa phần là núi cao hiểm trở, đất canh tác manh mún và khí hậu vô cùng khắc nghiệt. Trong nhiều thập kỷ, sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây chủ yếu dựa vào cây ngô, cây lúa nương. Tuy nhiên, phương thức canh tác này không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế thấp, bấp bênh mà còn làm tăng nguy cơ xói mòn, thoái hóa đất.

Đứng trước thách thức đó, trong những năm gần đây, đặc biệt là giai đoạn 2024-2025, cấp ủy và chính quyền hai tỉnh đã có một bước chuyển dịch chiến lược. Họ nhận ra rằng, chính cái lạnh, sương mù và độ cao (vốn là bất lợi cho cây lương thực) lại là một lợi thế tuyệt đối cho các loài dược liệu quý chịu lạnh. Thay vì cố bám trụ với cây ngô, người dân được hỗ trợ, khuyến khích chuyển đổi sang các loại dược liệu có giá trị kinh tế cao gấp nhiều lần, tiêu biểu là cây đẳng sâm ở Lai Châu và cây tam thất ở Tuyên Quang. Đây được xem là hướng đi căn cơ, không chỉ giải quyết bài toán kinh tế mà còn giúp giảm nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Hàng trăm hộ dân đã được hỗ trợ về giống gốc, tập huấn kỹ thuật canh tác theo hướng hữu cơ, và vay vốn ưu đãi để đầu tư.

Lai Châu: Biến đất trồng ngô thành vựa đẳng sâm

Tại Lai Châu, đặc biệt là ở các địa phương vùng cao như Sìn Hồ, Tam Đường, Mường Tè, cây đẳng sâm (còn gọi là sâm dây) đang thực sự hồi sinh và trở thành cây trồng chủ lực. Tỉnh đã phát triển được vùng trồng lên tới khoảng 800 ha, trong đó huyện Sìn Hồ được xem là "thủ phủ" Đẳng sâm với hơn 500 ha (tính đến cuối năm 2024).

Nhận thấy nhu cầu thị trường rất lớn, tỉnh Lai Châu đã chủ động đưa đẳng sâm vào chương trình phát triển nông nghiệp trọng điểm. Thay vì khai thác tự nhiên cạn kiệt, tỉnh hỗ trợ người dân (chủ yếu là đồng bào Mông, Dao) đưa cây về trồng tại các nương rẫy. Hàng trăm hộ dân đã được hỗ trợ về giống gốc, tập huấn kỹ thuật canh tác theo hướng hữu cơ, và vay vốn ưu đãi để đầu tư. Hiệu quả kinh tế thay đổi rõ rệt. Trên cùng một diện tích, thu nhập từ trồng đẳng sâm có thể cao gấp 5 đến 10 lần so với trồng ngô. Cây đẳng sâm không chỉ chịu được sương giá mà còn giúp giữ đất, chống xói mòn tốt hơn cây ngô.

Điểm nhấn trong giai đoạn 2024-2025 tại Lai Châu là sự hình thành các HTX trồng dược liệu. Nếu trước đây, các hộ trồng nhỏ lẻ, sản phẩm không đồng đều và thường xuyên bị tư thương ép giá, thì nay, việc vào HTX đã giải quyết được vấn đề này. HTX đứng ra tổ chức sản xuất theo một quy trình chuẩn, đảm bảo chất lượng và sản lượng ổn định, đủ sức ký kết các hợp đồng bao tiêu lớn.

Cây tam thất được biết đến là loại dược liệu quý, từ nhiều năm trước đã được bà con nông dân các tỉnh miền núi phía Bắc gieo trồng tuy nhiên với diện tích nhỏ lẻ

Tam thất bám rễ, giúp dân thoát nghèo trên cao nguyên đá

Tương tự Lai Châu, câu chuyện ở Tuyên Quang cũng là một cuộc chuyển mình ấn tượng, đặc biệt là với cây tam thất tại các vùng cao nguyên đá như Đồng Văn, Mèo Vạc, Xín Mần. Tính đến cuối năm 2024, tỉnh đã phát triển vùng trồng lên tới khoảng 2.100 ha, tập trung tại các huyện có khí hậu phù hợp như Hoàng Su Phì, Xín Mần và một số xã vùng cao của Đồng Văn, Mèo Vạc. Vùng đất vốn bị xem là "đá nhiều hơn đất", chỉ hợp với cây ngô, nay lại trở thành thủ phủ mới của cây tam thất, một trong những dược liệu quý và đắt đỏ hàng đầu.

Cây tam thất đặc biệt phù hợp với khí hậu lạnh, độ cao trên 1.200m và chất đất đặc trưng của địa phương. Nhận thấy đây là cây giảm nghèo lý tưởng, tỉnh đã có nhiều chính sách khuyến khích đồng bào Mông mở rộng diện tích.

Vấn đề lớn nhất của người trồng tam thất ở địa phương trước đây là đầu ra. Họ gần như phụ thuộc hoàn toàn vào các thương lái nhỏ lẻ, giá cả lên xuống thất thường. Giai đoạn 2024-2025, tỉnh tập trung giải quyết dứt điểm điểm nghẽn này bằng cách thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị.

Các HTX trồng tam thất được thành lập, đóng vai trò cầu nối. Một mặt, HTX hướng dẫn bà con canh tác theo tiêu chuẩn sạch (VietGAP, GACP-WHO) để nâng cao hàm lượng dược chất và đảm bảo an toàn. Mặt khác, HTX thay mặt các xã viên, chủ động làm việc và ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm ổn định với các doanh nghiệp dược phẩm lớn trong cả nước.

Các doanh nghiệp này cam kết thu mua với giá ổn định, thậm chí đầu tư ngược lại cho HTX về giống và công nghệ sơ chế, bảo quản. Nhờ đó, người nông dân không còn lo bị ép giá. Cây tam thất giờ đây thực sự bám rễ trên cao nguyên đá, mang lại nguồn thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi héc ta, giúp hàng ngàn hộ dân tộc Mông vươn lên thoát nghèo bền vững.

Nguy cơ nhiễm độc chì, cadimi khi dùng hộp xốp đựng thực phẩm | SKĐS

Minh Ngọc