Ngành thép Việt Nam đón sóng phục hồi từ 'chống cạnh tranh tiêu cực' của Trung Quốc

Từ cải cách 2015 đến chính sách 2025

Thuật ngữ “cạnh tranh tiêu cực” (involution) mô tả tình trạng thị trường dư cung, nơi các doanh nghiệp buộc phải giảm giá bán, thậm chí chấp nhận hạ thấp chất lượng sản phẩm để giữ thị phần. Hệ quả là ngành sản xuất rơi vào vòng xoáy phá giá, biên lợi nhuận suy kiệt và ảnh hưởng tiêu cực đến ổn định kinh tế vĩ mô. Với vai trò quốc gia sản xuất tiêu thụ thép lớn nhất thế giới (chiếm hơn 50% thị phần toàn cầu), Trung Quốc không thể để vòng xoáy này kéo dài.

Thông tin nghiên cứu của Chứng khoán Vietcap cho thấy, chính sách năm 2025 gợi nhớ đến chương trình cải cách nguồn cung năm 2015 – thời điểm Bắc Kinh buộc phải mạnh tay xử lý dư thừa công suất do tác động từ suy thoái bất động sản và nhiều năm đầu tư quá mức. Khi đó, chính phủ đã chỉ đạo đóng cửa hàng loạt nhà máy kém hiệu quả, giúp bình ổn giá thép. Kết quả, từ đáy năm 2015 đến cuối năm 2017, giá thép cán nóng (HRC) và thép cây tại Trung Quốc tăng lần lượt khoảng 135% và 136%, đưa ngành thép đạt lợi nhuận kỷ lục.

Năm 2025, Trung Quốc vẫn kiên định mục tiêu cốt lõi “cắt giảm cái xấu” nhưng đồng thời bổ sung yếu tố “thúc đẩy cái tốt”. Cụ thể, chính sách mới nhấn mạnh vào việc: Tối ưu hóa cơ cấu công suất theo hướng sản xuất chất lượng cao, thân thiện môi trường; Tăng cường hợp tác giữa trung ương và địa phương; Tích hợp các biện pháp từ phía cầu để hỗ trợ tiêu thụ; Xây dựng một thị trường thép thống nhất và minh bạch hơn.

Nói cách khác, nếu năm 2015 tập trung vào “loại bỏ những điểm yếu”, thì năm 2025 bổ sung thêm “tạo động lực mới cho phát triển bền vững”. Theo phân tích thị trường, đợt phục hồi giá thép lần này sẽ chậm hơn chu kỳ 2015. Nguyên nhân là nhu cầu từ bất động sản Trung Quốc – vốn từng là động lực chính trong giai đoạn trước – hiện vẫn còn ảm đạm. Do vậy, lực kéo của giá thép chủ yếu đến từ phía cung nhờ chính sách cắt giảm công suất.

Trong ngắn hạn, giá thép nhiều khả năng biến động mạnh bởi hiệu ứng chính sách cần thời gian để thẩm thấu, trong khi nhu cầu nội địa chưa cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, về trung và dài hạn, xu hướng phục hồi giá thép là rõ ràng, đặc biệt nếu các yếu tố hỗ trợ được hiện thực hóa: Cắt giảm công suất mạnh mẽ hơn dự kiến; Thị trường bất động sản Trung Quốc có tín hiệu hồi phục; Nhu cầu thép từ hạ tầng và sản xuất công nghiệp tăng cao hơn kỳ vọng.

Tác động đến ngành thép Việt Nam

Do vị trí địa lý gần gũi và mức độ hội nhập thương mại sâu, giá thép Việt Nam có mối tương quan chặt chẽ với giá thép Trung Quốc. Sự dịch chuyển giá tại Trung Quốc – thị trường chiếm hơn nửa cung cầu toàn cầu – gần như ngay lập tức tác động đến mặt bằng giá thép trong nước.

Thực tế, thống kê của Chứng khoán Vietcap cho thấy tín hiệu đã xuất hiện từ tháng 7/2025, khi giá thép Trung Quốc bật tăng mạnh. Các doanh nghiệp lớn tại Việt Nam như Hòa Phát (HPG), Hoa Sen (HSG) và Nam Kim (NKG) đã đồng loạt thông báo tăng giá bán từ cuối tháng 7 đến đầu tháng 8. Đây là minh chứng cho sự lan tỏa nhanh chóng từ chính sách điều chỉnh cung cầu tại Trung Quốc sang thị trường Việt Nam.

Trong ngắn hạn, đà tăng giá thép sẽ thúc đẩy hoạt động tích trữ hàng tồn kho, khi các nhà phân phối và thương nhân kỳ vọng giá tiếp tục tăng. Về trung và dài hạn, ngành thép Việt Nam được kỳ vọng hưởng lợi rõ rệt hơn khi biên lợi nhuận cải thiện: giá bán đầu ra tăng, trong khi nhiều doanh nghiệp đã nhập khẩu nguyên liệu từ trước ở mức giá thấp hơn.

Trong nhóm doanh nghiệp thép niêm yết, Hòa Phát (HPG) được đánh giá nổi bật nhờ quy mô sản xuất lớn, lợi thế chi phí và sự hưởng lợi từ các dự án đầu tư công trong nước. Bên cạnh đó, thị trường HRC tại Việt Nam đang trong tình trạng thiếu cung và được bảo vệ bởi thuế chống bán phá giá áp dụng với thép Trung Quốc, tạo thêm lợi thế cạnh tranh cho HPG.

Về định giá, HPG đang giao dịch với P/E trung bình giai đoạn 2025–2027 ở mức 11,1x, trong khi tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) dự kiến giai đoạn 2024–2027 đạt 28%. Điều này đưa hệ số PEG xuống mức hấp dẫn 0,4x – hàm ý cổ phiếu còn nhiều dư địa tăng trưởng.

Có thể nói, chính sách “chống cạnh tranh tiêu cực” của Trung Quốc là một bước đi chiến lược, không chỉ giúp củng cố lại ngành thép nội địa mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa toàn cầu. Với Việt Nam, đây là cơ hội để các doanh nghiệp thép cải thiện biên lợi nhuận, gia tăng sức cạnh tranh và đón đầu chu kỳ tăng giá mới.

Trong bối cảnh nhu cầu nội địa đang được hỗ trợ bởi đầu tư công và các dự án hạ tầng lớn, sự cộng hưởng từ chính sách của Trung Quốc càng củng cố triển vọng phục hồi bền vững cho ngành thép Việt Nam trong giai đoạn tới.

Diệu Phương