Ngập lụt, sạt lở kinh hoàng đâu chỉ do thiên tai

Trước tình cảnh này, bên cạnh việc cấp bách là cứu trợ người dân trong vùng thiên tai, một vấn đề rất quan trọng cần được đặt ra trước khi lên kế hoạch đầu tư để tái thiết đó là trong số những thiệt hại đó phần nào thuần túy do thiên tai - không thể tránh được, còn phần nào là do tác động của con người gây ra nên hoàn toàn có thể tránh.

Để tìm câu trả lời cho vấn đề này, trước hết cần xem xét đến địa hình của khu vực miền Trung. Với đặc điểm địa hình hẹp có độ dốc lớn từ Tây sang Đông và vùng đồng bằng ven biển phía Đông hẹp và thấp cùng bờ biển dài, theo tự nhiên, nước từ vùng đồi núi sẽ dồn xuống vùng đồng bằng rất nhanh nhưng cũng nhanh chóng thoát ra biển. Tuy nhiên, trong thực tế, nước đã không thể rút nhanh ra biển nên gây ra ngập lụt nghiêm trọng.

Một bài báo đăng trên VietNamNet, tháng 12-2021, ghi nhận ý kiến của người dân cũng như lãnh đạo địa phương về lý do miền Trung vừa mưa đã ngập có thể lý giải cho một phần nguyên nhân dẫn đến nghịch lý kể trên. Ví dụ như lý giải của lãnh đạo địa phương tại Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam (trước đây): “Dự án triển khai sau thường có cốt nền cao hơn dự án trước, tạo ra nhiều điểm nghẽn về thoát nước. Hiện nay, trên sông Bàn Thạch chảy qua địa phận Tam Kỳ có 5 cây cầu và tuyến đường bắc qua, nhiều vị trí đắp cao từ 2-5 mét, vô tình tạo thành tuyến đê cản dòng thoát nước”. Còn tại đô thị An Vân Dương, thành phố Huế: “Khu vực này ngày xưa là vùng đồng ruộng được quy hoạch thành một khu đô thị mới, bởi lẽ đây là vùng đồng ruộng và sát bên mép sông Như Ý, nhưng bây giờ, khu vực ruộng đồng đã được đổ đất do đó sự thoát nước trong mùa lũ rất khó khăn”. Những câu chuyện tương tự cũng diễn ra ở tất cả các địa phương khác.

Đô thị hóa các khu vực ven sông, ven biển là điều tất yếu phải xảy ra khi dân số tăng và kinh tế phát triển. Tuy nhiên, từ phản ánh của người dân và lãnh đạo địa phương qua bài báo kể trên, việc không quản lý được cốt nền trong quy hoạch phát triển đô thị, dẫn đến việc mạnh ai nấy làm, cùng với thiết kế xây dựng đường sá và mặt bằng khu dân cư thiếu “tôn trọng” tự nhiên là nguyên nhân làm cho tình trạng ngập lụt ở miền Trung ngày càng trầm trọng và mức độ tàn phá ngày càng nặng nề.

Ngoài ra, còn nhiều vấn đề khác cũng phải được xem xét, bao gồm: lòng sông bị bồi lắng; hàng ngàn tàu thuyền đánh cá neo đậu dày đặc ở khu vực cửa sông làm cho dòng chảy bị cản trở; rừng tự nhiên bị tàn phá và thay bằng rừng sản xuất - loại rừng chẳng những không có khả năng lưu giữ nước mà còn khiến cho đất nhanh bị thoái hóa, làm giảm độ kết dính của đất; và sau cùng là vai trò của các hồ thủy điện đối với tình trạng ngập lụt ở hạ du…

Đây đều là do bàn tay con người. Vì vậy, trong đợt tái thiết sắp tới, việc cần làm không chỉ là khôi phục lại hệ thống cơ sở hạ tầng để đưa cuộc sống của người dân trở lại bình thường, mà cần kết hợp để sửa chữa những sai lầm trong quá khứ. Vì phát triển mà không thuận theo tự nhiên thì kết quả phát triển đó sẽ khó mà bền vững.

Kinh tế Sài Gòn