'Ngày tàn' của văn hóa 996

Liệu một trong những quốc gia làm việc chăm chỉ nhất thế giới sắp chứng kiến bước ngoặt lớn trong văn hóa công sở?

Gần đây, chính phủ Trung Quốc cam kết loại bỏ văn hóa cạnh tranh quá mức và giải quyết "hệ thống 996" (làm việc từ 9h tới 21h, 6 ngày/tuần). Theo Channel NewsAsia, các doanh nghiệp và công ty đang tăng cường thực hiện các biện pháp khuyến khích nhân viên rời nơi làm việc đúng giờ.

Bắt buộc về nhà lúc 21h

DJI - công ty sản xuất máy bay không người lái có trụ sở chính tại Thâm Quyến - yêu cầu tất cả nhân viên rời văn phòng trước 21h. Thông tin này trở thành tâm điểm tranh luận trên mạng xã hội.

Làm việc nhiều giờ và làm thêm giờ phổ biến tại Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất, tài chính và công nghệ. Trong khi một số người cho rằng 21h vẫn là muộn, nhiều ý kiến hoan nghênh và ca ngợi nỗ lực ban đầu là bước đi đúng hướng.

Chia sẻ câu chuyện trên mạng xã hội Xiaohongshu, một kỹ sư phần mềm tại DJI cho biết biện pháp mới có hiệu lực từ ngày 27/2 là "tin lớn".

Cảnh các nhân viên DJI rời khỏi văn phòng để về nhà. Ảnh: Xiaohongshu.

"Trước đó, chấm công sau nửa đêm là bình thường", anh viết. Tài xế đón anh vào buổi sáng thường tưởng anh đang vội vã đi làm từ sớm chứ không phải tan làm.

"Từ hôm nay, (làm thêm giờ) trở thành lịch sử", anh kể thêm. "Việc chấm công đúng 21h đồng nghĩa tôi không phải lo lắng lỡ chuyến tàu cuối hay làm vợ tỉnh giấc khi về nhà".

Một nhân viên DJI khác, với biệt danh lookrlookr, kể gần đây cô bị đuổi khỏi văn phòng "lần đầu tiên" vì quay lại lấy túi. "Giờ tan làm bắt buộc trở nên bình thường", cô nói.

Văn phòng Thượng Hải của DJI tắt đèn lúc 21h hàng ngày để nhắc nhở nhân viên đã đến giờ tan làm và về nhà.

Nhiều công ty khác cũng áp dụng biện pháp "trấn áp", trong đó có nhà bán lẻ nổi tiếng Miniso.

Trong bản ghi nhớ nội bộ lưu hành vào giữa tháng 2, Tổng giám đốc Ye Guofu công bố các quy tắc mới: Không họp quá 30 phút, phê duyệt xử lý trong ngày và cấm dùng Powerpoint.

Trong khi đó, tập đoàn thiết bị gia dụng Midea Group yêu cầu tất cả nhân viên tan làm trước 18h20 và cấm họp sau giờ làm việc hay "làm thêm giờ không cần thiết".

Mặt tối của văn hóa Neijuan

Năm 2019, ông trùm công nghệ Jack Ma, người sáng lập Alibaba, từng khẳng định "thật may mắn" khi người lao động tham gia vào văn hóa 996 và nền kinh tế "rất có thể sẽ mất đi sức sống và động lực" nếu văn hóa này biến mất. Ông cũng nhấn mạnh những cá nhân yêu thích công việc mình đang làm sẽ không coi 996 là một vấn đề.

Tuy nhiên, Li Wendong - Phó giáo sư tại Đại học Trung văn Hong Kong (CUHK) - nhận định nhiều công ty Trung Quốc bắt đầu nhìn thấy mặt trái của văn hóa neijuan và làm việc liên tục nhiều giờ. "Người ta cho rằng làm việc liên tục sẽ kéo năng suất lên, nhưng điều này không còn đúng nữa", ông Li nói.

Trong tiếng Trung, neijuan được cấu thành từ chữ “nội” (bên trong) và “quyển” (cuộn, xoắn ốc). Theo nghĩa đen, neijuan có nghĩa đen là thứ gì đó tự cuộn tròn lên trên chính bản thân nó. Về nghĩa bóng, neijuan chỉ quá trình khiến người tham gia mắc kẹt bên trong một vòng lặp không ngừng. Cụm từ này diễn tả “việc bị mắc kẹt trong một cuộc cạnh tranh mà bản thân người tham gia biết rõ là vô nghĩa”.

Cuộc tranh luận về 996 ngày càng gay gắt khi có nhiều báo cáo về ca tử vong liên quan đến làm việc quá sức.

Nhiều nhân viên Trung Quốc chia sẻ những ảnh chế "anti 996" trên mạng xã hội. Ảnh: 996tsc.

Lần đầu tiên trong báo cáo công tác thường niên, chính phủ Trung Quốc nhấn mạnh sẽ thực hiện "các bước toàn diện để giải quyết tình trạng cạnh tranh theo kiểu chuột (rat race)". "Rat race" ám chỉ lối sống chạy đua theo một thứ vô nghĩa, thuật ngữ phổ biến chốn văn phòng.

"Việc thuật ngữ rat race xuất hiện trong báo cáo cho thấy chính phủ Trung Quốc rất quan ngại về hiện tượng tiêu cực này", Tiến sĩ Chen Bo - nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Đông Á của Đại học Quốc gia Singapore - nói.

Lãnh đạo làm gương đi đầu

Liệu sau cùng những thay đổi trong văn hóa làm việc sẽ kéo dài hay chỉ mang tính tạm thời?

Các chuyên gia cho rằng việc các tập đoàn lớn chống lại môi trường độc hại báo hiệu bước tiến tích cực, song ban lãnh đạo cần tiếp tục ủng hộ để thay đổi thực sự hiệu quả.

Tiến sĩ Paul Lim - giảng viên tại Đại học Quản lý Singapore (SMU) - nhận định cạnh tranh rất quan trọng song cạnh tranh quá mức thì không lành mạnh. Tiến sĩ Lim cho biết nếu chính phủ Trung Quốc nghiêm túc siết chặt hệ thống 996, các công ty sẽ cải thiện.

"Tuy nhiên, mọi quy tắc cần rõ ràng để lực lượng lao động không hiểu lầm ý định tốt đẹp", ông Lim nói.

Ngoài ra, nếu văn phòng đóng cửa nhưng quản lý lại muốn nhân viên làm việc từ xa sau giờ làm việc, thì mọi chuyện không có nghĩa lý gì, ông Lim nói thêm.

Với ông Li, có một số người tự nguyện làm thêm giờ, khiến nhiều nhân viên khác phải học theo.

"Sếp tôi đang làm việc, thì tôi nghỉ làm sao được? Đồng nghiệp tôi vẫn đang làm mà?", ông ví dụ, nhấn mạnh ban lãnh đạo cần đi đầu tuân thủ quy định mới và nêu gương. "Nếu quản lý không thể cân bằng giữa cuộc sống và công việc, thì làm sao mong đợi nhân viên như vậy".

Các nhà lãnh đạo cũng cần đào sâu nguyên nhân khiến nhân viên phải làm thêm giờ. Việc tạo ra các cơ hội và đào tạo kỹ năng, cùng với phúc lợi như thăng chức, sẽ giúp nhân viên “phát triển và nhận ra tiềm năng”, sau cùng giảm sự cạnh tranh tại nơi làm việc và loại bỏ nhu cầu "đấu đá", ông Li phân tích.

Vị chuyên gia tin rằng theo thời gian, tổ chức không ưu tiên cân bằng công việc và cuộc sống hoặc các phúc lợi như chi phí y tế chắc chắn sẽ có danh tiếng xấu trong ngành.

Trí Ân