Ngày Toán học quốc tế 2025: Ứng dụng Toán học trong nghệ thuật và đời sống

Các đại biểu tham dự Ngày Toán học quốc tế

Ngày 14/3 hằng năm là Ngày Toán học quốc tế được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa, Liên hợp quốc chính thức lựa chọn tại Phiên họp lần thứ 40 của Đại hội đồng UNESCO, ngày 26/11/2019.

Hưởng ứng Ngày Toán học quốc tế, hằng năm, Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo toán học quốc tế Unesco (Trung tâm Toán Unesco), Viện Toán học - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tổ chức Ngày Toán học quốc tế theo các chủ đề tài do Hội Toán học thế giới đề xuất.

Trong năm thứ 6 này, Trung tâm Toán Unesco đã mở rộng phối hợp Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội, Trung tâm Dữ liệu và Thông tin Khoa học tổ chức Ngày Toán học quốc tế với chủ đề: “Toán học, Nghệ thuật, và Sáng tạo”. Tại sự kiện, diễn ra hai bài giảng đại chúng về ứng dụng của Toán học trong cuộc sống.

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Trần Văn Tấn, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội trình bày bài giảng "Toán học và nghệ thuật lát gạch đá hoa".

Ở bài giảng “Toán học và nghệ thuật lát gạch đá hoa”, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Trần Văn Tấn, Trường đại học Sư phạm Hà Nội đã chia sẻ ứng dụng của Toán học trong việc lát gạch của người thợ. Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Trần Văn Tấn cho biết, trong cuộc sống thường ngày, khi tham quan một số tranh, quảng trường, tường phố, lâu đài, mộ cổ,… ta có thể bắt gặp những kiểu lát gạch, khảm, trang trí nghệ thuật rất đẹp mắt và thú vị.

Việc lát một mặt sàn phẳng bằng những viên gạch có kích thước bằng nhau không chỉ đòi hỏi sự khéo léo của người thợ mà còn tuân theo những nguyên tắc toán học chặt chẽ. Bài giảng tập trung vào các khía cạnh toán học của quy trình lát gạch, bao gồm: Biểu diễn toán học của các loại gạch một mặt, hai mặt; quy tắc sắp xếp và lát kín bề mặt; ảnh hưởng của các quy luật hình ảnh đến hiệu ứng nghệ thuật; phân loại các kiểu lát gạch theo quan điểm toán học; tư duy “Làm việc địa phương, tư duy toàn cục” trong thiết kế và ứng dụng thực tiễn.

Phó Giáo sư Nguyễn Hoàng Hải (Đại học Quốc gia Hà Nội) đã có bài giảng với chủ đề “Vai trò của toán học trong sáng tạo và tiếp cận chân lý”. Ông đặt ra những câu hỏi tưởng chừng chỉ thuộc về triết học và khoa học viễn tưởng: Trải nghiệm chủ quan của con người có đồng nhất không? Liệu máy móc có thể sở hữu trực giác?

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Hải, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội trình bày giảng "Vai trò của toán học trong sáng tạo và tiếp cận chân lý".

Thay vì đi vào những tranh luận trừu tượng, bài giảng của Phó Giáo sư Nguyễn Hoàng Hải đã tập trung vào hai ví dụ cụ thể, minh họa cách toán học cung cấp những công cụ và góc nhìn mới: Giải mã trải nghiệm màu sắc và "Trực giác" của AlphaFold2. Trải nghiệm về màu sắc là một ví dụ điển hình của “qualia”, tức là những cảm nhận chủ quan, khó diễn tả bằng lời. Trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, AlphaFold2, một hệ thống có khả năng dự đoán cấu trúc protein với độ chính xác đáng kinh ngạc, đã gây tiếng vang lớn. Hệ thống này sử dụng Multiple Sequence Alignment (MSA), cùng với kiến trúc mạng neuron, cho phép AlphaFold2 "học" các quy luật ẩn giấu trong dữ liệu và đưa ra dự đoán chính xác, tương tự như cách trực giác con người giúp ta đưa ra quyết định nhanh chóng dựa trên kinh nghiệm.

Những nội dung được truyền tải qua qua hai bài giảng đã cho thấy, Toán học không chỉ dừng lại ở những con số và phương trình mà là một phương thức tư duy mạnh mẽ, giúp con người khám phá những khía cạnh phức tạp của thế giới. Toán học không chỉ mô tả hiện thực mà còn mở ra những chân trời mới, định hình tương lai và thúc đẩy sáng tạo không giới hạn.

Trong khuôn khổ sự kiện, diễn ra Tọa đàm “Toán học, Nghệ thuật và Sáng tạo” với sự tham gia của Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Hà Huy Khoái, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Thị Hà Dương, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Hải, Tiến sĩ Nguyễn Phương Đạt và chuyên gia Lang Minh.

Buổi tọa đàm tập trung vào việc khám phá mối liên hệ giữa Toán học, nghệ thuật và sáng tạo, đồng thời cho thấy tư duy Toán học không chỉ hữu ích trong khoa học mà còn có thể ứng dụng rộng rãi trong đời sống và quản lý.

Bùi Ngọc Hiếu