Nghề báo và 'cuộc đua' với mạng xã hội

Phóng viên tác nghiệp tại vùng lũ Thạch Thành (tháng 9/2024). Ảnh: Văn Khoa

Thời đại số, mạng xã hội xuất hiện đã chứng minh lợi thế về sự lan truyền thông tin và khả năng tiếp cận công chúng khổng lồ. Hàng ngày, hàng giờ vẫn luôn có hàng nghìn lượt thông tin được phát đi từ mạng xã hội. Nhưng chính mạng xã hội lại là môi trường lý tưởng cho tin giả, tin sai sự thật, lệch chuẩn, giật gân, câu khách và thiếu kiểm chứng bùng phát. Và dẫu đã có sự vào cuộc của cơ quan chức năng bằng nhiều biện pháp: Tuyên truyền, nhắc nhở, xử phạt, thậm chí là khởi tố hình sự... nhưng những thông tin thiếu kiểm chứng ấy vẫn liên tục xuất hiện, gây không ít hoang mang cho dư luận.

Và trong sự bùng nổ tin giả, thông tin sai sự thật, thiếu kiểm chứng, người làm báo vì thế đã phải đứng trước sứ mệnh kép: Vừa đua kịp tốc độ lan truyền thông tin, vừa phải làm chủ chất lượng, độ tin cậy và tính nhân văn. Vốn dĩ đó là những giá trị cốt lõi tạo nên uy tín báo chí chính thống.

Thực tế thời gian qua, đã có không ít những vụ tin giả gây chấn động, hoang mang tột độ cho dư luận cả nước và chỉ được làm sáng tỏ khi cơ quan báo chí vào cuộc. Mà vụ thông tin giả vào thời điểm tháng 9/2024, khi cả nước đối phó với siêu bão Yagi (bão số 3) là một điển hình.

Cụ thể là, trước khi bão đổ bộ vào đất liền, trên mạng xã hội đã xuất hiện hàng loạt hình ảnh về đất nước Philippines hoang tàn, đổ nát với chú thích: "Hình ảnh sau khi bão đổ bộ vào Philippines khiến hàng chục nghìn người tại miền trung Philippines ra đi...“hay” 2 giờ sau khi siêu bão Yagi đi qua Philippines"..., Thông tin trên đã ngay lập tức gây ra tâm lý hoang mang, lo lắng cho người dân cả nước, nhất là ở các tỉnh, thành được dự báo ảnh hưởng trực tiếp của bão. Chính vì thế, nhóm hình ảnh này đã được lan truyền chóng mặt trên nhiều diễn đàn và trang cá nhân.

Trước thông tin ấy, nhiều cơ quan báo chí đã nhanh chóng vào cuộc xác minh, đưa đến sự thực khách quan cho công chúng báo chí. Kết quả là, những hình ảnh ấy mang nội dung về hậu quả của cơn bão Haiyan từ gần 10 năm trước cũng tại Philippines.

Tiếp đó, đến những ngày hoàn lưu bão, nạn tin giả đã được mạng xã hội đẩy lên cao trào khi một loạt thông tin sai sự thật liên tiếp bùng nổ. Điển hình nhất là hình ảnh 3 người trong gia đình tại tỉnh Hà Giang chạy lũ và clip em bé Mèo Vạc khóc nức nở vì mẹ bị lũ cuốn trôi. Cụ thể là, từ sáng 11/9/2024, nhiều người dùng mạng xã hội đã chia sẻ hình ảnh người chồng ngâm mình trong nước lũ đỏ ngầu, đẩy một chiếc chậu, mà ngồi trong đó là người vợ khóc lóc sợ hãi ôm chặt đứa con trai bé bỏng. Hình ảnh được đính kèm thông tin là một gia đình ở xã Ngọc Linh, huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang.

Bức ảnh ấy đã lấy đi nước mắt xót xa của nhiều người cho đến khi phóng viên đến tận hiện trường tìm hiểu, xác minh. Ngay trong chiều hôm ấy, nhiều tờ báo đã truyền đi thông tin của lãnh đạo UBND xã Ngọc Linh, huyện Vị Xuyên, khẳng định: Hình ảnh kể trên chỉ là dàn dựng bởi một YouTuber. Chính quyền địa phương đề nghị người dân cần hết sức tỉnh táo trước các thông tin chưa được xác minh trên mạng xã hội... Và ngay sau đó, hình ảnh trên mới được nhiều tài khoản mạng xã hội bóc gỡ, dừng chia sẻ, bình luận...

Phóng viên tác nghiệp tại Lễ hội Đền Bà Triệu năm 2025. (ảnh Minh Hiếu)

Tại Thanh Hóa, trên thực tế, cơ quan chức năng đã xử phạt nhiều trường hợp thông tin sai sự thật trên mạng xã hội, gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của tổ chức, cá nhân, hoặc lớn hơn là gây hoang mang dư luận Nhân dân. Cũng sau cơn bão số 4 (tháng 9/2024), không ít tài khoản mạng xã hội đã đăng tải hàng loạt hình ảnh cùng thông tin về tình hình mưa bão làm ngập nhà cửa khiến hàng trăm người dân huyện Thạch Thành thiếu đói la liệt... Mang theo sự hiếu kỳ thiếu kiểm chứng, nhiều người đã chia sẻ thông tin trên và kêu gọi từ thiện, hảo tâm hướng về người dân vùng lũ.

Ngay sau đó, phóng viên của Báo Thanh Hóa, Đài Phát thanh và Truyền hình Thanh Hóa (nay là Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Thanh Hóa) cùng nhiều cơ quan báo chí Trung ương thường trú địa bàn đã nhanh chóng có mặt tại huyện Thạch Thành, thông tin khách quan tình hình thiệt hại do hoàn lưu bão gây ra. Kết quả là không có một người dân nào bị thương hoặc thiếu đói do mưa bão...

Nhiều vụ tin giả lan truyền trên mạng xã hội nhưng đã được chặn đứng bởi báo chí chính thống. Mà thực tế trong những sự việc đã qua, phóng viên, người làm báo cũng đã thay đổi cách thức thông tin, tuyên truyền để tiếp cận công chúng. Cụ thể là, không những thông qua phương tiện truyền tải của cơ quan báo chí là báo in, báo điện tử, sóng phát thanh, truyền hình, mà bản thân người làm báo cũng đã tận dụng tối đa lợi thế, chia sẻ, chắp cánh cho thông tin chính thống bay xa trên các nền tảng mạng xã hội. Không những vậy, hầu hết phóng viên, người làm báo đã biết tối ưu tiêu đề, hình ảnh và thời điểm đăng tải để gia tăng mức độ tiếp cận của thông tin tới công chúng.

Nói đúng hơn, thay vì xem mạng xã hội là đối thủ, người làm báo đã xem đó là công cụ hỗ trợ - là kênh phân phối hiệu quả để mở rộng ảnh hưởng của thông tin chính thống đến cộng đồng. Như chia sẻ của nhà báo Quốc Toản, Báo Nông nghiệp và Môi trường: “Không những thường xuyên chia sẻ những tin, bài trên các ấn phẩm của cơ quan, tôi còn lan tỏa nhiều bài viết của đồng nghiệp, thông tin tích cực đến cộng đồng lên các nền tảng mạng xã hội. Việc làm này cũng là trách nhiệm nghề nghiệp của bản thân, hy vọng sẽ lấy cái đẹp dẹp cái xấu, lấy cái tích cực để loại bỏ cái tiêu cực, nhằm góp phần xây dựng xã hội ngày càng tốt đẹp hơn”.

Bức ảnh phản ánh sai sự thật về hậu quả bão số 3 (tháng 9/2024) xảy ra tại tỉnh Hà Giang được báo chí làm rõ. (ảnh internet)

Trong “cuộc đua” với mạng xã hội, không chỉ có sự thay đổi cách tiếp cận, tinh thần tự học tập để lĩnh hội công nghệ từ phóng viên, người làm báo, mà ngay nhiều cơ quan báo chí cũng đang chủ động chuyển đổi số mạnh mẽ và căn cơ. Nhiều cơ quan báo chí Trung ương đã tích hợp, ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) cả trong sản xuất nội dung và hỗ trợ đội ngũ phóng viên. Các cơ quan báo chí địa phương cũng đã tích cực mở các tài khoản trên mạng xã hội để lan truyền thông tin chính thống. Đồng thời quan tâm đào tạo đội ngũ phóng viên, người làm báo nâng cao kỹ năng tác nghiệp trong thời đại công nghệ số, vừa có thể viết, chụp ảnh, quay, dựng, phát trực tiếp video... Đó là sự chuyển mình mạnh mẽ, không chỉ để tồn tại, mà còn để khẳng định vai trò không thể thay thế của báo chí trong xã hội hiện đại.

Cũng phải khẳng định rằng, “cuộc đua” giữa người làm báo và mạng xã hội thực chất là cuộc đua giữ niềm tin công chúng. Mà trong đó, người làm báo sẽ không thể chiến thắng bằng sự nông cạn, hời hợt hay cảm tính. Nghề báo chiến thắng bằng thông tin khách quan, trung thực, kịp thời, nhân văn và trách nhiệm, bản lĩnh nghề nghiệp. Bởi thế, thực tiễn đang đòi hỏi mỗi phóng viên, người làm báo không ngừng đổi mới tư duy, bắt kịp công nghệ, nhưng vẫn giữ vững đạo đức nghề báo - những giá trị cốt lõi làm nên giá trị thật trong một thế giới đang “vật lộn” với nạn thông tin giả.

Đỗ Đức