Nghề giáo trong đại dịch Covid-19: Thách thức và cơ hội để đổi mới dạy học

Ảnh minh họa. Ảnh: H.NHƯ

Cuộc khủng hoảng y tế do Covid-19 đã gây ra sự gián đoạn chưa từng có trong giáo dục với hơn một phần ba dân số toàn cầu đang phải chịu hình thức ở tại nhà, “hạn chế ra đường”. Từ mẫu giáo đến đại học, các trường học trên toàn thế giới đã tạm thời đóng cửa. Tình trạng ấy buộc các cơ sở giáo dục phải giảng dạy bằng hình thức khác thay cho cách truyền thụ truyền thống. Nhiều nhà giáo dục cảnh báo, tình trạng này có khả năng để lại di chứng lâu dài cho xã hội. Theo một báo cáo mới của UNICEF, ít nhất một phần ba trẻ em trên thế giới, tức là khoảng 463 triệu trẻ em trên toàn cầu, không thể học từ xa khi các trường học bị đóng cửa vì Covid-19. Theo bà Henrietta Fore - Giám đốc điều hành UNICEF: “Các em không hề biết đến cái gọi là học từ xa. Số lượng lớn trẻ em bị gián đoạn việc học tập trong nhiều tháng liên tục đe dọa nền giáo dục toàn cầu và sẽ để lại hậu quả cho kinh tế và xã hội trong nhiều thập kỷ tới”. Nhân kỷ niệm 39 năm Ngày Nhà giáo Việt Nam (ngày 20-11), chúng ta cần nhìn lại điều gì và nghĩ tiếp gì về vai trò của nhà giáo trong bối cảnh mới.

Tháng 11 và những mối lo

Tháng 11 đã đến, học sinh đang được tiêm ngừa vắc xin và sắp trở lại trường nhưng mối quan tâm hàng đầu của thầy cô giáo và cha mẹ học sinh hiện nay vẫn là Covid-19, thứ đã tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của học sinh khi xa rời các giao tiếp xã hội và các thói quen trong môi trường học đường. Ngay cả “thế hệ Z” (trẻ em sinh từ năm 1996 đến 2015) và thế hệ “Alpha” (trẻ em sinh sau năm 2015, vốn tiếp xúc với công nghệ rất sớm) cũng đã chán công nghệ và khao khát muốn tương tác xã hội. Đây có lẽ là thách thức lớn nhất mà các nhà giáo dục phải giải quyết khi dạy học trên các nền tảng trực tuyến. Hầu hết học sinh đều muốn đến trường, cảm giác muốn được hòa nhập vào cộng đồng để học tập bằng năng lượng của sự có mặt thầy cô, bạn bè. Nhưng do các yêu cầu nghiêm ngặt về giãn cách xã hội nên sau khi quay lại trường, có thể các em học sinh sẽ phải mất một thời gian dài để tương tác xã hội với bạn bè. Một khi các trường học mở cửa trở lại và tình trạng bình thường chiếm ưu thế, thì công việc của các nhà giáo dục sẽ rất khó khăn, nhất là đưa học sinh theo kịp tốc độ học, lấp đầy những lỗ hổng kiến thức, tăng cường hỗ trợ tâm lý và tinh thần cho những học sinh có nhu cầu.

Những thay đổi tích cực từ nhà trường

Nhiều người tin rằng về lâu dài, giáo dục đại học sẽ vẫn được thực hiện trong các lớp học. Mọi người chỉ cảm thấy thoải mái với giáo dục trực tuyến theo kiểu như một giải pháp thay thế. Sandy Mackenzie - Giám đốc Trường Quốc tế Copenhagen dự đoán: "Có khả năng Covid-19 sẽ gây rối theo hướng tích cực. Điều này có thể khiến các trường loại bỏ những gì đã lỗi thời, sử dụng công nghệ một cách hiệu quả và đảm bảo rằng các nhà giáo dục đang phát triển các kỹ năng mà các thế hệ mới cần trong nhiều thập kỷ tới".

Việc sử dụng công nghệ kỹ thuật số đồng nghĩa với việc tiếp cận rộng rãi. Đại dịch đã làm nổi bật sự bất bình đẳng cả về chất lượng và khả năng tiếp cận giáo dục trên toàn cầu, và sự phân chia kỹ thuật số đang tồn tại, ngay cả ở các quốc gia phát triển. Với chỉ 60% dân số toàn cầu trực tuyến trước đại dịch, các chính phủ, nhà xuất bản, nhà cung cấp công nghệ và nhà khai thác mạng đã phải làm việc cùng nhau để cho phép các nhà giáo dục cung cấp giáo dục trực tuyến không đồng bộ và đồng bộ cho càng nhiều học sinh trên toàn cầu càng tốt.

Để đạt được mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp quốc (SDGs) trong vòng một thập kỷ tới, chúng ta hy vọng nhiều cơ sở công lập và tư nhân hợp tác với nhau hơn để làm cho hệ thống giáo dục của chúng ta linh hoạt hơn, hòa nhập và bình đẳng hơn cho tất cả mọi người.

Những thay đổi của nghề giáo trong tương lai

Môi trường học tập từ xa đòi hỏi các nhà giáo dục phải suy nghĩ sáng tạo về nội dung và những cách tốt nhất có thể để giảng dạy trực tuyến. Điều này đòi hỏi nên đánh giá lại vai trò của nhà giáo dục, đồng thời tăng thêm giá trị cho những gì được dạy. Trải nghiệm ấy cũng cho thấy rằng linh hoạt trong cách thức giáo dục được chia sẻ và nhân rộng sẽ tạo ra các lựa chọn thay thế cho cấu trúc giáo dục truyền thống hơn. Bên cạnh một số biểu hiện tiêu cực, một số thầy cô giáo và phụ huynh lại thấy con em mình đang tỏ ra thăng hoa, thích thú trong bối cảnh mới. Điều đó có thể dẫn đến sự phát triển của phương pháp học tập từ xa hoặc học tập kết hợp cho những học sinh thích trải nghiệm giáo dục như vậy. Cuộc khủng hoảng này đã làm gián đoạn do kỹ thuật số mang lại nhưng cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải suy nghĩ lại những gì các thế hệ tương lai được dạy.

Diễn đàn Kinh tế Thế giới (và các tổ chức khác) đã nghiên cứu các kỹ năng cần thiết cho lực lượng lao động trong tương lai gồm: kỹ năng nhận thức về khởi nghiệp, sáng tạo và đổi mới và đặc biệt là trí tuệ cảm xúc và kỹ năng xã hội (chẳng hạn như khả năng phục hồi, khả năng thích ứng và có tư duy phát triển). Để giải quyết một số thách thức toàn cầu cấp bách nhất của thế giới trong tương lai, giáo dục sẽ cần tập trung vào việc phát triển các kỹ năng đó. Vì vậy, thầy cô giáo sẽ không chỉ giỏi chuyên môn mà còn giỏi công nghệ và các kỹ năng xã hội khác.

Cuộc khủng hoảng giáo dục này đã ảnh hưởng không nhỏ đến những học sinh dễ bị tổn thương và thiệt thòi, những học sinh này cũng đóng vai trò quan trọng về dinh dưỡng, sức khỏe và thậm chí là hỗ trợ tinh thần. Để đảm bảo tính liên tục của giáo dục trong thời kỳ khủng hoảng y tế, UNESCO đã ra mắt Liên minh Giáo dục Toàn cầu vào ngày 26-3-2020. Mục tiêu của tổ chức này là tập hợp các nguồn lực của các đối tác quốc tế, xã hội dân sự và đối tác khu vực tư nhân, để giúp các quốc gia phát triển các giải pháp đào tạo từ xa công bằng.

Bất chấp viễn cảnh nghiệt ngã, các tổ chức giáo dục trên khắp thế giới đang tìm ra những cách thức sáng tạo và đổi mới để giải quyết những thách thức do Covid-19 đặt ra. Ở Nhật Bản, người ta tổ chức lễ tốt nghiệp đại học với avatar robot thay thế sinh viên; người Trung Quốc thì đội những chiếc nón rộng vành để giữ khoảng cách không cho người khác gần mình dưới 2m, gọi là nón giãn cách xã hội (social distancing hats). Các nhà giáo dục cũng phải sáng tạo khi thiết kế nội dung dạy học một cách hấp dẫn trên các nền tảng kỹ thuật số. Để giải quyết tình trạng thiếu tương tác xã hội, ở một số trường, giáo viên đã tạo ra các hoạt động theo chủ đề để thu hút học sinh - một số người thậm chí còn tổ chức các buổi dã ngoại ảo với các lớp học. Các trường học ở nông thôn thì giáo viên phải nghĩ ra nhiều cách khác nhau để tương tác với học sinh - thường thông qua tin nhắn đến thiết bị di động của phụ huynh và gọi điện thoại. Trường hợp học sinh không có máy tính - các giáo viên buộc phải “suy nghĩ bằng đôi chân” để tìm phương pháp mới dạy học sinh.

Theo UNESCO, nhiều quốc gia như Hoa Kỳ, Vương quốc Anh và New Zealand đã nỗ lực để đảm bảo rằng trẻ em có hoàn cảnh khó khăn được cung cấp máy tính xách tay, máy tính bảng và điểm truy cập sóng di động. Tại Ấn Độ, nhóm nghiên cứu cổng thông tin học tập cung cấp giáo dục kỹ thuật số cho giáo viên và học sinh Gurushala giải thích rằng “việc tiếp cận giáo dục chưa bao giờ dễ dàng đối với trẻ em Ấn Độ thuộc các nhóm thiệt thòi. Với sự thâm nhập của di động và internet ngày càng tăng, đột nhiên có một sự chú ý về công nghệ”.

Việc xác định lại nền giáo dục sẽ như thế nào đối với các thế hệ tương lai trong một thế giới hậu Covid-19 sẽ đòi hỏi sự nỗ lực tổng hợp của các bên liên quan khác nhau. Các nhà quản trị giáo dục sẽ phải suy nghĩ kỹ và có trách nhiệm về các vấn đề liên quan, sau đó thực hiện các hành động cần thiết để giải quyết.

HUỲNH VŨ LAM