Nghệ thuật biểu diễn thời 4.0

Sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là Cách mạng công nghiệp 4.0 đã tạo cơ hội phát triển cho ngành nghệ thuật biểu diễn. Tuy nhiên đi kèm với đó là không ít thách thức. Bởi người nghệ sĩ phải làm sao để biến công nghệ là công cụ sáng tác, chứ không phải lệ thuộc, phụ họa cho công nghệ. Đồng thời cũng phải tạo bứt phá, đủ sức cạnh tranh trên nền tảng internet phát triển rầm rộ như hiện nay.

Nghệ thuật biểu diễn cần mau chóng đáp ứng yêu cầu thời cuộc

Thách thức đầu tiên là công nghệ. Khi công nghệ đi vào từng ngõ ngách cuộc sống cũng kéo theo sự thay đổi về cách tiếp nhận văn học nghệ thuật, trong đó có nghệ thuật biểu diễn. Ví dụ như, công nghệ có thể làm thay đổi cách biểu diễn xiếc, giúp diễn viên có những màn ảo thuật, nhào lộn kỳ bí hơn, thì người ta cũng có thể tạo ra những chương trình xiếc trên máy tính, không cần diễn viên thật biểu diễn trên sân khấu. Các chương trình đó được trình chiếu kéo theo giảm lượng công chúng đến rạp xiếc. Hay khi ai cũng có thể quay video clip, tự biên tự diễn rồi đưa lên mạng thì cũng giảm sự hào hứng đi xem hát, nghe nhạc.

Thách thức thứ hai là việc ứng dụng công nghệ tiên tiến trong hoạt động của các thiết chế văn hóa công cộng, như bảo tàng, thư viện, nhà hát, rạp chiếu phim... còn chậm. Các đơn vị tự chủ về tài chính đã đầu tư tốt về âm thanh, ánh sáng phục vụ biểu diễn, trong khi đó, các đơn vị hoạt động công ích thì việc đầu tư âm thanh, ánh sáng chưa đồng bộ, thậm chí còn thiếu các hệ thống mới và hiện đại.

Việc vi phạm bản quyền vẫn diễn ra phổ biến, tư duy của người dân vẫn thích sử dụng các sản phẩm miễn phí, chưa hình thành thói quen sử dụng sản phẩm văn hóa có bản quyền, làm ảnh hưởng đến động lực sáng tạo của nghệ sĩ. Có nghệ sĩ lo lắng, hiện nay các môn nghệ thuật truyền thống như tuồng, chèo, ca trù, cải lương… rất ít khán giả trẻ tiếp cận. Họ có những lựa chọn khác, nhất là “thưởng thức” trên điện thoại thông minh, nên không còn đất diễn cho nghệ sĩ.

Một thách thức khác là đời sống thời công nghệ có xu hướng cuốn con người trong một guồng quay nhanh, hối hả, hệ quả là lớp nghệ sĩ trẻ đã và đang coi nghệ thuật là phụ, kinh doanh là chính; đây là nguyên nhân của tình trạng các sản phẩm nghệ thuật “mì ăn liền”, câu khách nhạt nhẽo, rẻ tiền thiếu sự đầu tư xứng tầm để sáng tạo nên những tác phẩm nghệ thuật đích thực.

Tuy nhiên cũng có những ý kiến cho rằng, lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn vẫn đang ít bị ảnh hưởng hơn so những ngành sản xuất vật chất khác, do đó có khả năng cạnh tranh cao nếu biết nắm bắt cơ hội. Nhưng để đạt được điều này cần sự nỗ lực rất lớn để xóa bỏ những khoảng cách không gian số, tạo sự bình đẳng về phương thức hưởng thụ, phương thức sản xuất giữa các vùng miền, cá nhân.

PGS Trần Trí Trắc cho rằng nội dung của nghệ thuật sân khấu luôn hướng tới sáng tạo hình tượng con người. Con người là trung tâm, là đối tượng cơ bản của nghệ sĩ phản ánh, sáng tạo tác phẩm. Nghĩa là, các nghệ sĩ không bao giờ đưa nghệ thuật sân khấu thành một dạng công nghệ 4.0 mà phải sáng tạo, biến công nghệ 4.0 thành công cụ cho nghệ sĩ để làm nên những hình tượng con người ở thời đại.

Bởi vậy, Thứ trưởng Bộ văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông đề nghị Cục Nghệ thuật biểu diễn tham mưu, xây dựng kế hoạch ứng dụng thành tựu Cách mạng công nghiệp 4.0 vào lĩnh vực biểu diễn nghệ thuật. Xây dựng chính sách, giải pháp đột phá để phát triển ngành. Trước hết, xây dựng cơ sở dữ liệu và kết nối ngành. Các đơn vị nghệ thuật xây dựng sản phẩm thiết thực phù hợp với lĩnh vực hoạt động mà đơn vị đang quản lý...

Tuy nhiên, nguồn lực con người là cực kỳ quan trọng, bởi dù công nghệ có hiện đại thế nào cũng không thể thay thế được con người trong nghệ thuật biểu diễn. Phải đào tạo con người tiếp cận được với các nền nghệ thuật biểu diễn tiên tiến, lựa chọn ứng dụng công nghệ phù hợp với từng loại hình biểu diễn, bảo tồn nghệ thuật truyền thống.

Thúy Khanh